شیما جهان‌بخش
خبرنگار

فصل برداشت محصول تاکستان‌های ملایر در حالی به پایان رسید که سرمای بهار امسال باعث سرمازدگی گسترده در تاکستان‌ها شد و در نهایت با خسارت 70 درصدی تاکستان‌ها میزان تولید انگور را از ۲۴ تن در هکتار به حدود ۹ تن در هکتار رساند. با این حال خسارت‌های باغداران ملایری به همین‌جا محدود نشد و تاکستان‌های سرمازده گرفتار سرطان طوقه شدند و با آغاز سرمای پاییز، این تاکستان‌ها در معرض آسیب بیشتری هستند. آنطور که کارشناسان کشاورزی می‌گویند، از آنجایی که در فصول سرد به دلیل ایجاد شدن ترک و زخم تنه درختان راه نفوذ این باکتری باز می‌شود، امسال این آفت قدیمی که همیشه میهمان ناخوانده تاکستان بوده، از این فرصت استفاده کرده و خیلی سریع 5 هزار هکتار از باغات‌ ملایر را آلوده کرده ‌است.
حالا کشاورزان و باغداران این شهرستان نگرانند با پیشروی سرطان مو باغ‌هایشان به‌طور کامل از بین برود. برخی باغداران توزیع نشدن به‌موقع سم را دلیل اصلی این بلا می‌دانند اما مسئولان کشاورزی استان همدان تأکید دارند سرمازدگی دلیل اصلی آن بوده است. آنها راهکار جلوگیری از این بیماری را اصلاح روش‌های کشت و گذر از روش‌های سنتی که تاک روی زمین قرار می‌گیرد و از آن مهمتر حفظ بهداشت باغداری می‌دانند.
بیماری سرطان مو ارتباطی با توزیع نشدن سم ندارد
«حسام بیات» باغدار نمونه ملایری که در باغ خود تعداد زیادی پایه مادری مقاوم را جایگزین درختان قدیمی کرده است، در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: اینکه تاکستان‌های ملایر امسال درگیر بیماری سرطان مو شده‌اند، ارتباطی به توزیع نشدن سم و یا کم‌کاری مسئولان ندارد، بلکه عامل اصلی گسترش این آفت سرمای دیرهنگام بهاره بوده است. در واقع جهاد کشاورزی و هیچ ارگان دیگری نمی‌توانست کاری انجام دهد.
این باغدار باسابقه رعایت بهداشت محیط و ادوات باغبانی را عامل اصلی کنترل آفت‌ها عنوان کرده و می‌افزاید: آفت طوقه همیشه در خاک تاکستان‌ها وجود داشته و هیچ راه درمانی هم به غیر از پیشگیری وجود ندارد. باغداران به خوبی می‌دانند که اگر ادوات به این آفت آلوده باشند، به سرعت بیماری در کل باغ منتشر می‌شود. البته این موضوع در درختان سالمند ممکن است بیشتر باشد اما امکان جایگزینی با درختان جدید عملاً ممکن نیست زیرا اقتصاد کشاورزان بسیار به باغ‌هایشان وابسته است و اگر بخواهند این کار را انجام دهند، عملاً باید چند سال قید محصول را بزنند.
جایگزینی پایه‌های مقاوم برای بهبود عملکرد باغ‌ها
وی جایگزینی پایه‌های مقاوم را راه علاج این موضوع دانسته و می‌گوید: می‌توان با جایگزینی پایه‌های مقاوم «ناظمیه» و «اسپوتا» که بسیار به آفت سرطان طوقه و ریشه مقاوم هستند و پیوند ارقام مختلف روی آن، باغات را بدون نیاز به قطع درختان جوانسازی کرد. برای نوسازی باغ‌های انگور تاکنون هیچ حمایتی از کشاورزان و باغداران انجام نشده و حرف‌ها در حد توصیه باقی مانده است. کشاورزان ترجیح می‌دهند ضرر را تحمل کنند اما مجبور نباشند چند سال از جیب بخورند تا اینکه درختان جدید دوباره به بار بنشینند.
بیات تأکید می‌کند: کشاورزی به شیوه‌های سنتی ضررده بوده اما نمی‌توان به یکباره تغییر کرد. کار اساسی این است که باغ‌های سنتی به باغ‌های ایستاده و داربستی تبدیل شوند. این نوع از باغ‌ها متکی به علم هستند. اکثر کشاورزان می‌دانند که درختی مانند انگور برای اینکه بتواند یک محصول مرغوب و باکیفیت را به ثمر برساند، حتماً نیاز دارد تا در ارتفاع قرار بگیرد؛ از سوی دیگر تجربه نشان داده باغ‌های ایستاده نسبت به باغات سنتی یک و نیم برابر بازده بیشتری دارند.                                                            
 «یوسف کاکاوند»، مدیر جهاد کشاورزی ملایر در گفت‌و‌گو با «ایران» با اشاره به اینکه این شهرستان با بیش از 23 هزار هکتار باغ به عنوان قطب باغبانی استان مطرح است، می‌گوید: امسال در دو مرحله سرمای دیرهنگام بهاره بیش از 70 درصد به تاکستان‌های استان خسارت وارد کرد. البته به غیر از این میزان خسارت به دلیل ایجاد ترک و زخم بر تنه تاک‌های انگور بر اثر سرما راه نفوذ آفت سرطان طوقه به تاکستان باز شده و باغات انگور را در معرض خطر قرار داده است.
کاکاوند با تأکید بر اینکه آفت سرطان طوقه یا سرطان مو همیشه در تاکستان‌ها وجود داشته است، می‌افزاید: این یک بیماری جدید نیست و از گذشته همواره در خاک وجود داشته و باغ‌ها به‌خصوص باغ‌های کهنه را تهدید می‌کرده است. در واقع خود کشاورزان با این موضوع آشنا هستند و می‌دانند تنها راه مقابله با این بیماری اصلاح روش‌های کشت و حفظ بهداشت باغداری است.
ایستاده کردن باغات انگور موجب کنترل آفت‌ها می‌شود
وی ورود نهال‌های جدید به تاکستان‌ها را یکی از راهکار‌های مهم عنوان کرده و می‌گوید: باغداران می‌توانند با اقدامات ابتدایی جلوی گسترس سرطان طوقه را در تاکستان‌ها بگیرند. ما در ادوار مختلف با حمایت‌های دولت تلاش کرده‌ایم تا با تولید پایه‌های مادری مقاوم میزان آفت‌زدگی باغ‌های انگور را کاهش دهیم. در واقع باغداران با استفاده از پایه‌های مقاوم و پیوند ارقام مختلف روی آن تا حد زیادی میزان خطر شیوع آفت را کاهش می‌دهند. همچنین اگر گیاه تغذیه مناسبی داشته باشد، امکان ایجاد زخم و شکنندگی بدنه کاهش می‌یابد و امکان نفوذ آفت وجود ندارد.
مدیر جهاد کشاورزی ملایر تأکید می‌کند: ایستاده کردن باغات انگور موجب کنترل آفت خطرناک زنجره مو یا همان سرطان مو می‌شود، از همین‌رو باغداران برای جلوگیری از این بیماری گیاهی باید نسبت به ایستاده کردن باغات انگور خود اقدام کنند. جهاد کشاورزی در حد امکان تسهیلات لازم را به باغداران ارائه می‌دهد تا نسبت به ایستاده کردن تاکستان‌ها اقدام کنند، چرا که با این اقدام هم از سرمازدگی و هم از ورود باکتری سرطان به تاکستان‌ها جلوگیری می‌شود.
وی همچنین هرس به‌موقع درختان را بسیار ضروری عنوان کرده و می‌افزاید: باغداران معمولاً در فصل پاییز اقدام به هرس درختان می‌کنند در حالی که این کار در فصل سرما درست نیست و تنها زمینه ورود باکتری را به درختان مهیا می‌کند؛ بر همین اساس در کلاس‌های آموزشی که برای باغداران برگزار می‌شود، بارها به آنها تأکید کرده‌ایم هرس را به بهار موکول کنند تا حساسیت درخت نسبت به آفات کمتر باشد.
 کاکاوند در خصوص اینکه سم به‌موقع به دست باغداران نرسیده است، توضیح می‌دهد: توزیع و فروش سم در اختیار بخش خصوصی بوده و جهاد کشاورزی تنها بر نحوه استفاده از سموم نظارت دارد. در واقع دولت هیچ اعتباری در زمینه توزیع سم در اختیار ما نگذاشته است.
وی در رابطه با اهمیت «اصلاح الگوی کشت» مطابق با دستورالعمل سازمان جهاد کشاورزی، خاطرنشان می‌کند: با توجه به اینکه امسال سرطان مو شیوع بیشتری در تاکستان‌ها داشته است، همایش نحوه مبارزه با سرطان طوقه برای آموزش باغداران با حضور اساتید و کارشناسان از سراسر کشور در ملایر برگزار خواهد شد.
پیشگری بهترین راه برای مبارزه با سرطان مو
«علیرضا قاسمی‌فرزاد» استاندار همدان هم در شورای مشورتی بخش خصوصی و دولت، که در راستای حمایت از باغداران استان برگزار شده، در این خصوص می‌گوید: امسال سرما بیش از 187 میلیارد ریال به تاکستان‌های استان خسارت زده است.
وی با اشاره به اعتراض باغداران درخصوص زمان تخصیص کود که پایان اسفند هر سال است و با زمان کشت فاصله زمانی زیادی دارد، تأکید می‌کند: کود فسفات، پتاسیم و سایر کود‌های مورد نیاز باغداران در زمان مورد نظرشان باید توسط جهادکشاورزی تأمین و تحویل داده شود.