حمیرا حیدریان
خبرنگار

 
سیستان وبلوچستان بویژه مناطق جنوبی آن همواره ۲ پدیده مونسون در تابستان و آب و هوای مدیترانه‌ای و سامانه کم‌فشار سودان را در زمستان تجربه می‌کند.
همه ساله در فصل مونسون که از اواخر بهار تا اواخر تابستان ادامه دارد دریای عمان و جنوب سیستان و بلوچستان دستخوش تغییرات جوی شده و باران‌ها و بادهای موسمی دریا را مواج و رودخانه‌ها را دستخوش طغیان می‌کند و سیلاب جاری می‌شود. شدت بارندگی‌های سامانه بارشی مونسون به حدی در منطقه جنوب سیستان وبلوچستان زیاد است که موجب جاری شدن سیل شده و ‏به زمین‌های کشاورزی این منطقه خسارت وارد می‌کند.
به گفته برخی کارشناسان، بارش‌های این‌چنینی در جنوب سیستان و بلوچستان گرچه سبب جاری شدن سیلاب‌های مخرب و وارد آمدن خسارت‌های سنگین مالی و گاه جانی می‌شود، اما در صورت مهار آنها می‌توان آب مورد نیاز آشامیدنی و کشاورزی منطقه را که همواره در طول سال از تشنگی رنج می‌برند، ذخیره کرد. در استانی که هم‌اکنون 98 درصد آن درگیر خشکسالی است و در سال آبی جاری با کاهش 40 درصدی بارندگی روبه‌رو است با وقوع سیلاب میلیون‌ها متر مکعب آب سیلابی به سمت کشورهای همسایه از یک سو و از سوی دیگر در جنوب استان به سمت دریای عمان روانه می‌شود.
معاون اقتصاد و برنامه‌ریزی جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان در گفت‌و‌گو با «ایران» گفت: استان سیستان و بلوچستان بنا به اقلیم و نوع آب و هوای خشکی که دارد، سالانه شاهد بارندگی بسیار کمی است. به طوری که درسال‌جاری شاهد 19 میلیارد متر مکعب نزولات جوی بوده‌ایم که از این میزان 3 الی 4 میلیارد متر مکعب آن تبدیل به سیلاب شده است که با توجه به مرزی بودن این استان، بخشی از این سیلاب به رودخانه‌های کشور پاکستان، بخشی به کویر لوت و بخش دیگری به دریای عمان می‌ریزد. از این‌رو جهاد کشاورزی به منظور مدیریت سیلاب‌ها در حوزه آبخیزداری، سندی تدوین کرده است که براساس آن از طریق مدیریت سیلاب، تغذیه مصنوعی قنات‌ها و چاه‌ها فراهم شده و فرصتی برای تأمین سفره‌های آب زیرزمینی مهیا می‌گردد. علاوه برآن طبق این سند، وظیفه سمت و سو دادن و کنترل سیلاب و استفاده بهینه در منابع طبیعی مشخص شده است.
محمدحسن یادگارزایی شرایط استان را به لحاظ وجود دو دهه خشکسالی، بسیار بحرانی خواند و افزود: میزان فرسایش خاک در استان بسیار بالاست و رطوبت بسیار کم و از طرفی وجود باد‌های 120 روزه در سیستان سبب شده است که با تبخیر چند برابری آب روبه‌رو شویم. بنابراین تنها راه نجات کم‌آبی وخشکسالی در عرصه استانی، اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری است. آبخیزداری باعث تقویت سفره‌های زیرزمینی آب می‌شود و ضمن تثبیت خاک از هجوم شن‌های روان جلوگیری می‌کند.
وی با بیان اینکه عملیات هدایت و مدیریت سیلاب به سمت قنوات و منابع آب‌های زیرزمینی در زمان بارندگی مونسون می‌تواند به رشد کشاورزی کمک شایانی کند، اظهار داشت: حوضه آبخیزداری عرصه‌ای است که روان‌آب ناشی از بارش روی آن از طریق آبراهه‌ها جمع‌آوری و به یک خروجی نظیر رودخانه، آب‌انباشت، تالاب، دریاچه یا دریا هدایت می‌شود و انجام عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری می‌تواند تا حد زیادی از بروز سیلاب‌های مخرب، پرشدن سدها توسط رسوبات، تخریب عرصه‌های منابع طبیعی و تشدید وقوع بلایای طبیعی جلوگیری کند. در سال‌های اخیر با توجه به پدیده مونسون و رخ دادن سیلاب، مردم بومی نیز براساس تجربه اقدام و عملیات مشابهی را برای استفاده بهینه از سیلاب‌ها به عمل آورده‌اند به طوری که با ایجاد بندسازها و هوتک‌ها جهت کنترل سیلاب و بهره‌برداری از آن برای فعالیت‌های کشاورزی روی آورده‌اند کاری که جهاد کشاورزی نیز در راستای مدیریت و بهره‌برداری بهینه از این روان‌آبها برای توسعه کشاورزی انجام می‌دهد.
وی با اشاره به اینکه آبخیزداری از دو جهت دارای اهمیت است، اظهار داشت: اول آنکه اجرای آبخیزداری در حوضه آبخیز موجب پرآبی سفره‌‌های زیرزمینی می‌شود و در وهله بعد منجر به جلوگیری از ایجاد سیل و فرسایش خاک می‌شود. از این رو با انعقاد تفاهمنامه‌ای با قرارگاه امام حسن(ع) به منظور مهار سیلاب و بهره‌برداری از4 میلیون هکتار از اراضی حوضه آبخیزداری بیش از 15 هزار و 800 میلیارد تومان زمینه استحصال آب را ایجاد کرده‌ایم.
این مسئول مدیریت سیلاب را در قالب طرح آبخیزداری، عامل مهمی درکنترل و افزایش 70 درصدی آب قنوات عنوان کرد و گفت: با اجرای طرح‌های آبخیزداری علاوه بر جلوگیری از هدررفت آب وفرسایش خاک می‌توان در کنار سیستم نوین آبیاری تا 25 درصد به رشد اراضی کشاورزی کمک کرد.
کارشناس منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان نیز پیش‌تر گفته بود: فرسایش بادی و آبی عامل فقر مواد غذایی خاک در این استان پهناور و گرفتار خشکسالی است.
حسین سرگزی اظهارداشت: عمده اراضی جنوب سیستان و بلوچستان شیب‌دار بوده و فصل بارندگی نیز همزمان با فصل خشک است که زمین فاقد پوشش لازم بوده بنابراین میزان فرسایش آبی بالاست.
وی ادامه داد: از طرفی خاک‌های موجود در منطقه ما جوان و تکامل نیافته و کم‌عمق است، لذا قطرات باران در بارندگی‌های عمدتاً سیل‌آسا، اندک خاک تولید شده سالانه موجود در اراضی شیب‌دار و عناصر غذایی آن را به سمت پایین‌دست انتقال می‌دهد.
سرگزی گفت: ایجاد بیش از 5هزار بند خاکی در مناطق جنوبی سیستان و بلوچستان و نهالکاری و مالچ‌پاشی در شمال سیستان و بلوچستان از جمله اقدامات اداره‌کل منابع طبیعی استان برای کاهش فرسایش آب و خاک در این استان است. در جنوب سیستان و بلوچستان هم مشکل فرسایش آبی وجود دارد و هم میزان دام و بوته‌کنی در عرصه‌های فرسایش‌پذیر بسیار زیاد بوده و در چند سال اخیر خشکسالی، عامل بسیار وحشتناکی در منطقه برای فرسایش خاک در استان شده است.

بــــرش

جهاد کشاورزی به منظور مدیریت سیلاب‌ها در حوزه آبخیزداری سندی  تدوین کرده است که براساس آن از طریق مدیریت سیلاب ، تغذیه مصنوعی  قنات‌ها و چاه‌ها فراهم می‌شود و  فرصتی برای تأمین سفره‌های آب زیرزمینی مهیا می‌گردد.