گزارش «ایران» از تغییرات ساختاری در برگزاری نمایشگاه‌های کتاب استانی
فروش موضوعی کتاب جایگزین عرضه در غرفه‌های ناشران
ساختار نمایشگاه‌های استانی کتاب در دهه نود با انتقادات مختلفی روبه‌رو شد؛ آنچنان که به محض تعلیق در برپایی‌اش به سبب الزامات دوران شیوع کرونا، متولیان تصمیم به طولانی‌تر کردن این وقفه برای دستیابی به راهکاری جهت برطرف کردن نقاط ضعف آن گرفتند. نمایشگاه استانی کتاب آذربایجان شرقی که امروز به کار خود پایان می‌دهد، آغازگر دور جدید برپایی نمایشگاه‌های استانی کتاب با تغییراتی جدید شده؛ هرچند که تغییرات تازه نیز با اما و اگرهایی از سوی اهالی نشر روبه‌رو شده است.
مریم شهبازی
خبرنگار
نمایشگاهی با قدمت سی و یک ساله
به گزارش «ایران» برپایی نمایشگاه‌های کتاب استانی از سال 1371 آغاز شد؛ درست 6 سال بعد از برگزاری نخستین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران. این نمایشگاه هر سال، به میزبانی استان‌های مختلف و با هدف ترویج و گسترش فرهنگ کتاب و کتابخوانی بویژه در مناطق دوردست به تقویم فرهنگی کشورمان اضافه شدند. با آنکه کمک به توزیع سراسری کتاب یکی از مهم‌ترین اهداف تصمیم‌گیری برای برگزاری این نمایشگاه‌ها محسوب می‌شود اما این رویداد فرهنگی طی گذر زمان، بویژه در یک دهه گذشته با انتقادات مختلفی روبه‌رو شد؛ تا آنجا که به مرور برخی ناشران، بویژه آنهایی که اسم و رسمی بهم زده بودند از حضور در آن کناره‌گیری کردند.
از جمله نقاط ضعفی که اغلب درباره برپایی این نمایشگاه‌ها به گوش می‌رسید تبدیل شدن آنها به بستری برای عرضه کتاب‌های قاچاق و همچنین فروش کتاب با تخفیف‌های نامتعارف و تخلف در چگونگی توزیع یارانه‌ها بود. در نهایت همین گلایه‌ها نیز سبب شد که همزمان با شیوع بیماری کرونا، برگزاری نمایشگاه‌های استانی کتاب برای مدتی متوقف شوند. با وجود این حتی بعد از بازگشت شرایط به وضعیت عادی هم برپایی این رویداد استانی نشر ازسرگرفته نشد تا فرصتی برای بررسی جوانب مختلف آن دست بدهد. حالا میزبانی استان‌های مختلف از این رویداد عرصه نشر مجدد برقرار شده؛ منتهی با ایجاد تغییراتی ساختاری در چگونگی برگزاری‌اش.
خانه کتاب و ادبیات ایران مؤسسه‌ای است که برگزاری نمایشگاه‌های کتاب داخلی را برعهده دارد؛ مهدی رمضانی، مدیرعامل این مؤسسه به برخی تغییرات ساختاری در چگونگی برپایی این رویداد فرهنگی اشاره کرده است. از جمله مواردی که اهالی نشر در دوره جدید برپایی این نمایشگاه‌ها شاهد بوده‌اند، برپایی شکل فیزیکی و مجازی به شکل همزمان است؛ البته تنها ناشران استان میزبان، طی برپایی هر دوره نمایشگاه‌های استانی قادر به حضور فیزیکی و عرضه شخصی آثار خود خواهند بود و مابقی ناشران علاقه‌مند باید کتاب‌های خود را به صورت امانی تحویل برگزارکنندگان بدهند.
بی‌نیازی ناشران از پرداخت هزینه
به گفته رمضانی این شیوه فروش، ناشران را از پرداخت هزینه بابت در اختیار گرفتن غرفه و همچنین استفاده از همکاری نیروهای انسانی در ایام نمایشگاه کتاب بی‌نیاز می‌سازد. این مسأله صرف نظر از آنکه تا چه اندازه متولیان را در مسیر دستیابی به اهداف‌شان قرار بدهد؛ مسأله‌ای است که برخی ناشران طی روزهای اخیر به آن گلایه کرده‌اند و گفته‌اند که حذف حضور ناشران فرصت تعامل دوسویه با خریدار را از آنان می‌گیرد و در همین رابطه اظهار نگرانی کرده‌اند که از این طریق جایگاه ناشران به دستگاه چاپ تنزل پیدا می‌کند و دیگر نقشی در مشاوره و راهنمایی مراجعه‌کنندگان نخواهند داشت.
از دیگر تغییرات نمایشگاه‌های استانی می‌توان به موضوع محور بودن شکل عرضه کتاب‌ها اشاره کرد؛ از این به بعد عرضه کتاب‌ها به صورت موضوع‌محور و در قالب یکی از موضوع‌های عمومی، تخصصی و دانشگاهی، کودک و نوجوان و کمک درسی صورت می‌گیرد.
به گفته رمضانی، امکان حضور کتابفروشی‌های سراسر کشور در نمایشگاه‌های کتاب استانی هم فراهم شده؛ در نمایشگاه استانی کتاب آذربایجان شرقی، بخش مجازی به حضورکتابفروشان اختصاص داشت. در جدول مندرج در گزارش امروز برخی دیگر از تغییراتی که از این پس در دور تازه آن شاهد خواهیم بود را از منظر نقاط قوت و ضعف‌های احتمالی می‌خوانید، نکاتی که این روزها به نقل از برخی ناشران در رسانه‌ها و فضای مجازی منتشر می‌شود؛ هرچند که بعد از اطلاع‌رسانی مسئولان خانه کتاب و ادبیات ایران درباره چگونگی برپایی نمایشگاه استانی کتاب آذربایجان شرقی که امروز به پایان می‌رسد ممکن است برخی از اطلاعات مندرج در این جدول تغییر کنند. با این حال در صورت آنکه تجربه متولیان فرهنگی از برپایی نخستین نمایشگاه‌های استانی کتاب، با اعمال تغییرات تازه موفقیت‌آمیز باشد احتمال تعمیم این تغییرات به نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نیز وجود دارد.