گزارش «ایران» از رانندگان اتوبوس خانم در مشهد مقدس
مشاغلی که این روزها دیگر فقط مردانه نیستند
چند سالی است که برخی از مشاغل منتسب به مردان، مورد توجه زنان هم قرار گرفته‌اند. فعالیت یک زن در این مشاغل، ابتدا تعجب سایران را برمی‌انگیزد اما پس از مدتی کم کم عادی می‌شود و خیلی از خانم‌های علاقه‌مند هم که رسیدن به آن شغل را آرزویی دست نیافتنی می‌دیدند، دیگر می‌توانند به راحتی به خواسته دیرین خود دست پیدا کنند. مشاغلی مثل مکانیک، نجار، آتش‌نشان یا رانندگان زن خودروهای بیابان و جاده‌های خطرناک از آن جمله هستند. در این میان اما شغلی که با دیدن زنان مشغول به آن، تصمیم به نگارش این گزارش گرفتم. در سفری به مشهد مقدس، دیدن چندین راننده خانم اتوبوس‌های شهری، خطی یا غیرخطی و حتی خطوط اتوبوس‌های تندرو برایم جالب بود. این روزها در پایتخت کشور هم تعداد کمی از رانندگان اتوبوس‌های شرکت واحد خانم هستند. اصلاً شاید خیلی از ما ندانیم که یک خانم می‌تواند به عنوان راننده شرکت واحد اتوبوسرانی استخدام شود، بیمه داشته باشد و پس از سال‌ها خدمت، بازنشسته شود. از علاقه‌مندی به یک شغل تا به دست آوردن آن روند جذاب اما سخت و پرتنشی طی می‌شود.
مهسا قوی قلب
خبرنگار
شهناز بیگ دولتی، که حالا در اواخر دهه چهارم زندگی به سر می‌برد، از سال‌ها پیش به رانندگی خودروهای سنگین علاقه‌مند شد؛ هرچند از همان ابتدا خدمت به مردم و با مردم بودن را در ایجاد این علاقه‌مندی بی‌تأثیر نمی‌دانست. او که حالا سالهاست گواهینامه پایه یک دارد، ساکن شهر مشهد است اما اصالت درگزی دارد. از خاطرات سال‌های پیش برایمان می‌گوید؛ دورانی که برای گرفتن گواهینامه فراز و فرودهای زیادی را پشت سر گذاشت: «من دیر شروع به رانندگی پایه یک کردم. 35 ساله بودم که گواهینامه پایه یک را گرفتم و الان 13 سال است که راننده خودروهای سنگین هستم. به محض اینکه گواهینامه به دستم رسید، در جاده‌ها کار کردم. راننده سرویس‌های جاده‌ای گرگان - مشهد و تورهای راهیان نور بودم تا اینکه 11 سال پیش در خطوط داخل شهری مشغول به کار شدم.»
قطعاً کاری که موسوم به کار مردانه است، سختی‌های خاص خود را دارد، اما علاقه به برخی مشاغل سبب می‌شود، افراد ترس و تردید را کنار بگذارند و راه پیشرفت را در پیش بگیرند، همان کاری که خانم بیگ دولتی انجام داد.
این راننده زن خودروی سنگین می‌گوید: «خیلی از آقایان اوایل خیلی با حرف‌ها‌یشان باعث ناراحتی من می‌شدند و همیشه منتقد بودند، اما حالا با بیش از 10 سال رانندگی خانم‌ها در سطح شهر و خطوط شهری یا حتی جاده‌ای، این موضوع را پذیرفته‌اند که خانم‌ها هم می‌توانند رانندگان خوبی باشند. البته بازهم نمی‌توان گفت که 100درصد مورد پذیرش جامعه هستیم ولی دید و نگاه‌ها خیلی بهتر از قبل شده است.»
بیگ دولتی در پاسخ به این سؤال که خانواده با موضوع شغلتان مخالفتی داشتند یا خیر؟ می‌گوید: «خدارا شکر در خانواده مشکلی نداشتم، تنها فردی هم که پایه یک دارد من هستم. من بعد از ازدواج، گواهینامه پایه یک را گرفتم. در سن پایین‌تر از 18 سالگی ازدواج کردم و آن موقع هنوز به سن گواهینامه گرفتن نرسیده بودم. بعد از ازدواج هم، همسر و فرزندانم مشکلی با کارم نداشتند. من 4 فرزند دارم ولی هیچ کدام آنها دوست نداشتند وارد این کار شوند و هیچ علاقه‌ای به این کار ندارند.»
«منهای چالش‌هایی که رانندگان زن می‌توانند با خانواده داشته باشند، در این کار علاقه حرف اول را می‌زند و پس از آن صبوری و تعامل با مردم مهم است. خیلی از راننده‌ها اعصاب آرامی ندارند و دائم با مردم درگیر می‌شوند.» او به این موضوع اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: ما رانندگان خانم درون شهری حدود 10 نفر هستیم، البته تعداد رانندگان خانم برون شهری خیلی بیشتر است. باید عاشق این کار باشی تا بتوانی سختی‌ها را تاب بیاوری. جالب اینکه من به حدی عاشق رانندگی با خودروی سنگین بودم که همزمان با گواهینامه پایه یک، گواهینامه‌های لودر و جرثقیل هم گرفتم. مدتی با لودر هم کار می‌کردم اما فقط یکی دوبار پشت جرثقیل نشستم. آن زمان مراحل گواهینامه گرفتن، رانندگی داخل شهر و رانندگی در تپه و داشتن اطلاعات فنی بود، اما حالا مدل دریافت گواهینامه فرق کرده است. حالا آموزشگاهی شده و فنی هم حذف شده. به نظرم نسبت به قبل راحت‌تر می‌توان گواهینامه پایه یک گرفت؛ البته به لحاظ آموزش‌های فنی در حال حاضر امدادخودروها همه جا هستند و به محض اینکه ماشین دچار خرابی شد، سریع امدادرسانی می‌کنند. یکجورهایی ما تنبل شده‌ایم و نیازی به یادگیری فنی و مکانیک ماشین وجود ندارد.
رانندگی خودروهای سنگین سخت است و سن بازنشستگی در رانندگی با خودروهای سنگین 20 سال است. مخصوصاً خانم‌ها که شغل همسر و مادر بودن هم در خانه دارند و بعد از اتمام شیفت باید شیفت کاری جدید را در خانه آغاز کنند. بیگ دولتی رانندگی درون شهری با اتوبوس‌های خط ویژه را راحت‌تر از رانندگی برون شهری می‌داند. او که تجربه کار در هر دو نوع را دارد، به سایر خانم‌های علاقه‌مند که تازه می‌خواهند وارد این رشته شوند، توصیه می‌کند که نوع رانندگی درون شهری را انتخاب کنند، چرا که در این نوع می‌توان بعد از ساعت کاری به امور خانه هم رسید و کار و استراحت را راحت‌تر مدیریت کرد.
اکرم ابراهیمیان بانوی دیگری است که در شهر مشهد مقدس در خطوط اتوبوسرانی مشغول رانندگی است. می‌گوید: «از کودکی عاشق فرمان، ماشین و جاده بودم. به محض اینکه به سن گواهینامه گرفتن رسیدم، دست به کار شدم. گواهینامه گرفتن در زمان قدیم مرحله به مرحله بود و پروسه‌ای طولانی داشت. حدود 25 سال داشتم که توانستم گواهینامه پایه یک را بگیرم و حالا 10 سالی می‌شود که به این کار مشغولم. آن زمان خانواده این کار را حرفه‌ای مردانه می‌دانستند و به نظرشان محیط کار برای یک دختر جوان مناسب و امن نمی‌آمد. اما توانستم رضایت آنان را جلب کنم. ته تغاری خانه بودم و زورم زیاد بود. حرفم خریدار داشت.»
در خلال حرف‌هایش یاد خاطره‌ای می‌افتد: «یک روز با مادرم در حال خرید کردن بودم، ناگهان یادم افتاد که فردای آن روز امتحان پایه یک دارم و باید روز قبل برای تمرین به تپه محله آبادگران می‌رفتم. تا آن زمان مادرم رانندگی من را با ماشین سنگین ندیده بود. با من به محل تمرین آمد و دائم می‌گفت خدا کنه این بار قبول بشی، یا امام هشتم(ع) یا حضرت عباس(ع) الهی که زودتر قبول بشی، اینجا چقدر محیط مردانه است و... برای گرفتن گواهینامه پایه یک باید خوب تمرین داشته باشی در محلی که مانند تپه است و شیب تند دارد، باید با کامیون یا همان بنزهای تک، دنده معکوس بکشی. برای اینکه شخصی بخواهد راننده اتوبوس‌های داخل شهری شود، باید امتحان‌های مختلفی را پشت سر بگذارد، یکی تپه با اتوبوس در شهر، دیگری تپه با کامیون در تپه و دیگری اتوبوس داخل شهر. در تمرین‌ها هم آموزشگاه بنز تک می‌دادند. آن زمان سال 93 قبضی بود، یک دور یا دو دور تپه را می‌زدی و یک مبلغی پرداخت می‌کردی.»
ابراهیمیان و نمونه‌های زیادی شبیه او همه عاشق کار و حرفه خود هستند. حضور آنان در عرصه کارهای سخت می‌تواند در خیلی از اماکن باعث امنیت خاطر و دلگرمی زنان دیگر جامعه باشد. اما فارغ از علاقه‌ای که این افراد دارند، بحث دریافتی‌ها است که رقمی معادل پایه حقوق کارگری است. این افراد که ساعت‌های متمادی مشغول کاری سخت و گاه بدون استراحت هستند، باید بیشتر دیده شوند.
حمایت از بانوان تعمیرکار خودرو
یکی از مشاغلی که چندوقتی است مورد استقبال خانم‌ها قرار گرفته، مکانیک خودرو است؛ شغلی که تا همین چند سال پیش کاملاً مردانه شناخته می‌شد، اما حالا زنان هم وارد این بازار کار شده‌اند.
علیرضا نیک‌آیین، رئیس اتحادیه تعمیرکاران خودرو با اشاره به اینکه باید از خانم‌هایی که قصد ورود به این صنف دارند، حمایت شود، به «ایران» می‌گوید: اتحادیه تعمیرکاران خودرو از دو سال پیش کلاس‌های ویژه‌ای را برای خانم‌هایی که می‌خواهند در مکانیکی واحدهای صنفی مشغول به کار شوند، برگزار می‌کند.
به گفته نیک‌آیین، شماری از بانوان در رشته تعمیر خودرو آموزش دیده‌اند و حدود 60 نفر مجوز گرفته‌اند و مباشر دارند. در اتحادیه هم فراکسیونی وجود دارد که مربوط به زنان است. کلیه امور مربوط به ایشان به خوبی در حال انجام است و کلاً نگاه مثبتی به این مقوله داریم.
او اظهار می‌کند: برای جذب نیروهای خانم برای اشتغال در این رسته کاری آمادگی کامل داریم و برای آموزش، با آنان همکاری می‌کنیم.
لزوم افزایش تعداد آتش‌نشانان زن
هنوز حضور زنان آتش‌نشان برای برخی از مردم جا نیفتاده، اما حالا آتش‌نشانان زن با اقتدار در حال خدمت به هموطنان خود هستند؛ در برخی شهرها پررنگ‌تر و در برخی دیگر کمرنگ‌تر.
به گفته جلال ملکی، کارشناس و سخنگوی سازمان آتش‌نشانی، در کرج نزدیک به 20 سال است که آتش‌نشانان خانم در این سازمان فعالیت می‌کنند. ملکی می‌گوید: «چند وقتی است که این اتفاق به دلیل نیاز مبرم به خانم‌ها در این عرصه پررنگ‌تر شده است. هرچند در گذشته مخالفت‌هایی وجود داشت اما خوشبختانه اخیراً این امر در جامعه پذیرفته شده است. در بسیاری از مشاغل امدادی که مردان حضور دارند، جای خالی زنان بشدت احساس می‌شود. به عنوان نمونه در خیلی از موارد حادثه‌ای که اتفاق می‌افتد، ریزش آوار نیست و ممکن است خانمی در خانه دچار حادثه شده باشد و نیاز به آتش‌نشان خانم هم داشته باشد یا ممکن است حادثه در محل کاری زنانه مانند یک آرایشگاه باشد.»
او می‌افزاید: «حضور یک خانم در محل حادثه باعث احساس آرامش و امنیت می‌شود اما مشکلاتی در این عرصه وجود دارد که رفع آنها مستلزم فرهنگسازی است. درست است که فیزیک خانم‌ها مانند مردان قوی نیست، از این رو توقعی هم از ایشان نمی‌رود که در عملیات سنگین و مردانه حاضر شوند، ولی خیلی از مواقع می‌توان از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های آنها استفاده کرد.» ملکی در زمینه فرهنگسازی خاطرنشان می‌کند: «نباید دیدن زنان آتش‌نشان با لباس فرم برای مردم عجیب باشد، باید شرایط برای احساس آرامش زن آتش‌نشان هم فراهم باشد، چون هدف او نجات جان یک شهروند است. پس همه ما وظیفه داریم در این راستا محیط را بیش از پیش امن کنیم. هر کاری نیاز به حمایت همه‌جانبه دارد. من برای گرفتن مجوز استخدام 16 خانم آتش‌نشان در تهران خیلی تلاش کردم. امیدوارم شاهد بازدهی‌های مثبت این اتفاق باشیم و در آینده برای گرفتن مجوز، سختی‌های قبل وجود نداشته باشد و امور تسهیل شود.»