غزل رضایی ثانی
خبرنگار

اهمیت نقش معلم اول ابتدایی در سرنوشت و تربیت کودکان بر هیچ‌کس پوشیده نیست. جایگاه معلم اول ابتدایی در برخی کشورها بسیار بالاست به گونه‌ای که غربالگری‌های خاصی برای انتخاب معلم اول دبستان انجام می‌شود. در این گزارش می‌خواهیم به جایگاه معلم اول ابتدایی در ایران بپردازیم و اینکه معاونت ابتدایی آموزش و پرورش و دانشگاه فرهنگیان که وظیفه تربیت معلمان را بر عهده دارند چه کارهایی در این زمینه انجام داده‌اند تا معلمان اول ابتدایی توانمندی بارزی نسبت به معلمان سایر پایه‌ها کسب کنند و از میزان دانش و آگاهی بالاتری برخوردار باشند. از منظر دیگر، اصلاً آموزش و پرورش چه ایرادهایی در بحث آموزش در پایه اول می‌بیند و برای رفع این ایرادها و بالابردن کیفیت آموزش چه برنامه‌هایی دارد؟
معصومه نجفی پازوکی، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش درباره اهمیت پایه اول به خبرنگار «ایران» گفت: «شاخص‌های مقطع ابتدایی شامل شاخص‌های کارایی و دسترسی است. وقتی بررسی کنید متوجه می‌شوید شرایط پایه اول ابتدایی تفاوت معنا‌داری با دیگر پایه‌ها دارد. شرایط پایه اول نسبت به پایه‌های دوم تا ششم، خاص و ویژه است. این آگاهی نیز برای همه وجود دارد که پایه اول دبستان نیازمند توجه بیشتری است. در این پایه، اساس شناخت ذهن کودک شکل می‌گیرد. اگر معلم، مبتنی بر فلسفه رفتارگرایی، یک سری آموزش‌ها را به دانش‌آموز بدهد که بدون فکر فقط تقلید کند، یک یادگیری سطحی اتفاق می‌افتد و فرایند شناختی دانش‌آموز نیز به همان اندازه سطحی شکل می‌گیرد. اما اگر مبتنی بر نظریه‌های شناختی و با ایجاد موقعیت‌های یادگیری، دانش‌آموز را درگیر یادگیری کند و گام به گام جلو برود، پایه شناختی ذهن آنها بهتر شکل خواهد گرفت. لذا اهمیت پایه اول خیلی برجسته است زیرا پایه یادگیری کودک را شکل می‌دهد.»
 نجفی با اشاره به این موضوع که بعد از خانواده، مدرسه اولین نهاد اجتماعی است که کودک در آن قرار می‌گیرد، افزود: «دانش‌آموزان اول ابتدایی قرار است اولین تجربه‌شان در یک نهاد اجتماعی را درک و در آن به شکل مستقل نقش آفرینی کنند. دیگر پدر، مادر و اعضای خانواده در کنار آنها نیستند و اولین بار است که یک نهاد اجتماعی را تجربه می‌کنند.»
معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش و پرورش گفت: «دانش‌آموز اول دبستان یاد می‌گیرد که برای
اولین بار باید خودش گلیم خودش را از آب بیرون بکشد. پس این موجب می‌شود او به لحاظ روانی نیاز به توجه ویژه‌ای داشته باشد زیرا نسبت به محیط جدید خود ابهام دارد و آن ابهام باید برطرف شود. همه این عوامل را کنار هم که بگذاریم، پایه اول ابتدایی را نیازمند یک معلم خبره و مسلط می‌کند.»

معلمان اول ابتدایی باید شیوه زبان آموزی خود را به روز کنند
نجفی تأکید کرد: «جایگاه معلم اول دبستان قابل توجه است و هر شخص عادی ای نمی‌تواند معلم کلاس اول باشد. بلکه معلم اول ابتدایی باید کسی باشد که تجربه کافی در تدریس دارد. به همین خاطر است که در مدرسه‌ای می‌بینیم یک معلم ۱۵ سال در پایه اول ابتدایی تدریس می‌کند و اصلاً او را جابه جا نکرده‌اند. زیرا معلم اول ابتدایی باید به لحاظ تخصصی ویژگی‌های بخصوصی داشته باشد. اگر او چندین سال در پایه اول بوده و عملکرد موفقی داشته، پس متخصص آن پایه است. قبلاً این توجهات نسبت به معلم اول ابتدایی بود، اما اکنون این کافی نیست.»
معاون وزیر آموزش و پرورش توضیح داد: «ما طی یک جلسه بهترین معلم‌های اول ابتدایی تهران را جمع کردیم. من از یکی از آنها خواستم نشانه «ب» را تدریس کند. همچنین از یک معلم دیگر خواستم نشانگر دیگری تدریس کند. در نهایت هر یک از آنها یک نشانگر را تدریس کردند. وقتی دقت کردم دیدم که کار مطابق رویکردهای به روز انجام نمی‌شود و همچنان آن سنت آموزش الفبایی که مربوط به ۴۰ سال پیش است، در تدریس این معلمان دیده می‌شود. گرچه خلاقیت‌هایشان باعث می‌شد که فضای تدریس جذاب شود اما اگر بخواهیم اتفاق درستی بیفتد باید
به روز باشیم.»
«امروزه اهمیت آموزش در زبان آموزی به دانش‌آموزان اول ابتدایی است.» نجفی با اشاره به این موضوع خاطرنشان کرد: «معلم اول ابتدایی باید رویکرد خود را نسبت به زبان آموزی تغییر دهد. من از معلمانی که برای اول ابتدایی آمده بودند سؤال کردم شما بیشترین وقت کلاس فارسی را که 11 ساعت در هفته است، به خواندن اختصاص می‌دهید یا به نوشتن؟ اغلب آنها گفتند که بیشترین وقت به نوشتن سپری می‌شود. در حالی که این نوشتن از جنس رونویسی است. مثلاً چه دلیلی دارد دانش‌آموز چند صفحه حرف «آ» بنویسد؟ این کار اصلاً ضرورتی ندارد. انگار ما به این کلیشه‌ها عادت کرده‌ایم اما باید این تغییرات اتفاق بیفتد.»
وی افزود: «معلم باید حداقل سه داستان برای دانش‌آموزان بخواند و راجع به آن داستان‌ها صحبت کنند و برای مثال از آنها بخواهد که برداشت خودشان را نقاشی کنند و فهم خودشان را برای دیگران تعریف کنند. در حالی که اصلاً این کارها رایج نیست و برخی معلمان تصور می‌کنند که اگر به سمت این قبیل کارها بروند وقت خود را هدر داده‌اند. برخی نگاه و رویکردشان به آموزش این است که دانش‌آموز باید چند دفترچه را سیاه کند و املا بنویسد در حالی که رویکردهای به روز زبان آموزی اینها نیست.»
 
آموزش ۱۲۰ هزار معلم اول ابتدایی برای به روز شدن در تدریس
باید به استفاده از شیوه‌های منسوخ شده در مدارس پایان داد. نجفی در این باره تأکید کرد: «همان شیوه تدریسی که در سه دهه قبل رایج بوده، امروز هم استفاده می‌شود. این رویه باید اصلاح شود. از این‌رو ما برای بهبود شیوه تدریس شروع به آموزش معلمان کردیم. به‌عنوان مثال در سال گذشته، در طرح شهید همت، در کل کشور ۱۲۰ هزار معلم آموزش دیدند. به این ترتیب که 15هزار معلم در هر یک از هشت موضوع فارسی اول، دوم، سوم، ریاضی چهارم، پنجم، ششم، سواد دیجیتال، هدیه‌های آسمانی و قرآن آموزش دیدند. گام دوم آن در تابستان به شکل آموزش کشوری انجام شد و از هفته دوم مهر، آموزش‌ها در سطح استانی انجام می‌شود. پس از این دوره به معلمان گفتیم یک طراحی به روز آموزشی بر اساس نگاهی که به شما آموزش دادیم انجام دهید و آن را طی یک کلیپ ۲۰ دقیقه‌ای برای ما ارسال کنید. پنج هزار اثر دریافت کردیم. درواقع از کل شرکت کنندگان، پنج هزار نفر یاد گرفتند که چطور باید طراحی آموزشی دقیقی انجام دهند. نه اینکه بگویم آن‌هایی که برای ما اثری ارسال نکردند کاری یاد نگرفتند، بلکه وقتی یک سوم آنها در این جشنواره شرکت کردند یعنی جریان خوبی رخ داده است و این آمار در آینده افزایش پیدا خواهد کرد.»
معاون وزیر آموزش و پرورش درباره آموزش به معلمان روستایی که ممکن است دسترسی به آموزش‌های حضوری نداشته باشند، گفت: «این موضوع هم مورد توجه بوده است. برای معلمان هشت هزار و ۲۰۰ کلاس روستایی، بسته‌های زبان آموزی استاندارد و به روز طراحی کردیم. معلمان در روستاها برای آموزش بهتر می‌توانند از این بسته‌ها استفاده کنند.
 این بسته‌ها تا دورترین روستاها رفته است و مانند یک خود آموز به معلمان آموزش می‌دهد.»
نجفی افزود: «در این بسته‌های آموزشی نشان داده شده که به‌عنوان مثال برای جلسه اول، دانش‌آموزان را گروه‌بندی کنند و به هر گروه یک کتاب داستان بدهند. ما کتاب‌ها را در بسته‌های آموزشی قرار داده‌ایم. بعد در این بخش بچه‌ها کتاب‌های داستان را ورق می‌زنند و داستان‌پردازی می‌کنند. یا مثلاً اگر گفته شده بچه‌ها گروه‌بندی شوند و بازی کنند، کارت‌هایی برای بازی به تعداد گروه در آن بسته‌ها گذاشته شده است. این کار یک جریان‌سازی مهم است.»
معاون ابتدایی وزارت آموزش و پرورش، درباره اشکال کار معلمان اول ابتدایی از دید این وزارتخانه گفت: «اشکالات کار را مشخص و بررسی کرده‌ایم. مثلاً معلم، به جای شیوه معمول تدریس که بدون هیچ تغییری و با حضور در پشت میز و بدون حرکت چندانی در کلاس انجام می‌شود، باید قبل از اینکه به کلاس درس بیاید برنامه درسی را تنظیم و موقعیت‌ها را طراحی کند، تا زمانی که به کلاس درس می‌رود بچه‌ها را گروه‌بندی کند و در موقعیت یادگیری قرار دهد. سپس دانش‌آموزان در تعاملی که با همسالان خود دارند کشف می‌کنند، مفهوم‌سازی می‌کنند و جلو می‌افتند. در این فضا هم بچه‌هایی که دو زبانه هستند و هم دانش‌آموزانی که اختلال یادگیری دارند، بهتر آموزش می‌بینند. این شیوه، الگوی خوبی برای آموزش الفبا در اول ابتدایی شکل داده است.»
نجفی به موضوع آموزش و اطلاع‌رسانی به والدین نیز اشاره کرد و گفت: «امسال یک ماهنامه برای والدین اول ابتدایی تولید شده است. این ماهنامه هر ماه به دست والدین می‌رسد و اولین شماره آن را در جشن شکوفه‌ها به والدین دادیم. این ماهنامه نکاتی درباره برنامه درسی و برنامه تربیتی دارد. اولین شماره ماهنامه درباره زبان آموزی می‌گوید و در آنجا اشاره می‌کند که زبان آموزی در دوره ابتدایی یعنی تقویت مهارت گوش دادن، صحبت کردن، خواندن و نوشتن. برای مثال توضیح در این باره که بیشترین وقت بچه‌ها باید صرف خواندن شود و نه نوشتن. با این مطالب ما نکات را به والدین انتقال می‌دهیم. یکی دیگر از موضوعات ماهنامه QR کدی است که در آن فیلم‌های آموزشی برای والدین قرار داده شده است. این فیلم‌ها به والدین آموزش می‌دهد چطور با کودک اول ابتدایی داستان بخوانند؛ چون نحوه کتاب داستان خواندن با کودکی که می‌خواهد خواندن را بیاموزد با آن نوع کتاب خواندنی که برای خوابیدن کودکان است، تفاوت دارد. اتفاقاتی از این دست باعث می‌شود که پایه اول ابتدایی ما به لحاظ کیفی ارتقا پیدا کند.»
شاید شنیده باشید که کشورهای دیگر به معلمان پایه اول ابتدایی جایگاه ویژه‌ای اختصاص می‌دهند و این معلمان باید افراد بخصوصی باشند. نجفی درباره اینکه در ایران معلمان اول ابتدایی چه جایگاهی دارند و چقدر جدی گرفته می‌شوند، گفت: «من یک دهه کار مطالعاتی و پژوهش‌های مختلفی روی این موضوع انجام داده‌ام. همچنین مؤلف کتاب‌های درسی بوده‌ام، می‌دانم که معلم‌ها را باید به روز کنیم. این دانش تخصصی که به معلمان آموزش می‌دهیم خیلی مؤثر است و اینها همه مسیرهایی است که معلمان را به روز کنیم. اینکه برای معلم ابتدایی باید جایگاه دیده شود قطعاً مهم است، مثلاً برای اهمیت دادن به آنها می‌توان یک فوق‌العاده ویژه در فیش حقوقی‌شان در نظر گرفت و با مطرح کردن اهمیت نقش آنان در جامعه، جایگاه اجتماعی آنها را نزد همه ارتقا داد.»