احساس خطر واشنگتن و تل‌آویو از احیای روابط ایران و مصر
فاطمه ابراهیمی
تحلیلگر مسائل شمال آفریقا
6 ماه پیش، پس از مذاکرات عربستان سعودی و ایران در جهت بهبود ارتباطات خود، زمزمه‌هایی از تقویت روابط ایران و مصر هم شنیده شد. روند احیای روابط میان مصر و ایران حدوداً از دو سال پیش آغاز و در ماه‌های اخیر با تشویق عربستان سعودی، این روند تسریع شده است.
در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی در کشورمان به دلایل مختلف، در روابط تهران و قاهره تغییر و بهبودی حاصل نشد. از جمله این دلایل، حمایت انور سادات از محمدرضا پهلوی و به رسمیت نشناختن نظام جدید ایران، حمایت مصر از عراق در جنگ 8 ساله، امضای قرارداد کمپ دیوید و به رسمیت شناختن رژیم اشغالگر اسرائیل توسط مصر بود.
در زمان ریاست جمهوری یک ساله محمد مرسی، روابط ایران و مصر موقتاً گسترش داشت و در سال 2012 رئیس جمهور وقت ایران، محمود احمدی‌نژاد نیز سفری به قاهره داشت. اما پس از بازداشت مرسی و روی کار آمدن عبدالفتاح السیسی روابط بار دیگر به وضعیت سابق خود بازگشت.
در حال حاضر، هم مصر و هم ایران دلایل خاص خود را برای بهبود روابط دوجانبه دارند. برای قاهره، تلاش برای بهبود روابط با تهران از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا می‌تواند با کمک‌ها و مشورت‌های امنیتی ایران، حفاظت از آبراه حیاتی کانال سوئز و تضمین عبور امن کشتی‌ها از تنگه باب‌المندب یمن را بهبود ببخشد. علاوه بر این، تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و راهبردی با تهران در زمینه کشورهای مختلف از جمله پرونده‌هایی مانند سوریه، عراق، یمن و فلسطین به نفع مصر خواهد بود.
بر اساس نظر کارشناسان منطقه، توسعه همکاری‌های اقتصادی و تجاری بین مصر و ایران یکی دیگر از ابعاد مهم احیای روابط دو کشور است؛ بویژه که مصر در ماه‌های اخیر با بحران اقتصادی شدیدی مواجه است که مشخصه آن نرخ بالای تورم و بدهی خارجی است. با وجود این، احیای روابط بین قاهره و تهران جریان گردشگران ایرانی به مصر را تسهیل می‌کند، که می‌تواند ارز مورد نیاز این کشور را تأمین کند و گسترش صادرات کالاهای مصر به بازار ایران نیز، برایشان سودآور و اثربخش خواهد بود.
از سویی دیگر، بازسازی و عادی‌سازی روابط با مصر، تلاش‌های امریکا و رژیم اشغالگر صهیونیستی را برای انزوای ایران خنثی خواهد کرد. تل‌آویو فعالانه برای ایجاد یک ائتلاف منطقه‌ای ضد ایران و علیه تأسیسات هسته‌ای آن کار می‌کند؛ بنابراین، نزدیکی مصر و ایران چالش بزرگی را برای تلاش‌های اسرائیل ایجاد خواهد کرد.
همچنین بهبود روابط با مصر باعث تقویت حضور منطقه‌ای ایران و حفظ منافع راهبردی آن در منطقه عربی خواهد شد. به اضافه اینکه به کاهش تنش‌های ایران با کشورهای عربی خلیج فارس کمک خواهد کرد، زیرا مصر به‌عنوان متحد این کشورها جایگاه مهمی را به خود اختصاص داده است. برقراری روابط با مصر زمینه را برای افزایش همکاری‌های اقتصادی و دسترسی به بازار وسیع مصر فراهم و ظرفیت بالایی را برای فروش محصولات ایرانی فراهم می‌کند که این موقعیت باعث افزایش درآمدهای اقتصادی ایران و کمک به کاهش بحران اقتصادی آن می‌شود.
چند روز پیش جدیدترین مذاکرات توسط وزیر امور خارجه ایران، «حسین امیرعبداللهیان» و همتای مصری‌اش «سامح شکری» در نیویورک و در خلال سفر هیأت ایرانی به ایالات متحده امریکا انجام شد. این ملاقات نشان‌دهنده تحول مثبت در روابط دوجانبه ایران و مصر است. مصر نیز عنوان کرد این دیدار، افق‌هایی را باز کرد که در مسیر روابط دو کشور تأثیر مثبت دارد.
وزرای خارجه مصر و ایران در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد، راه‌های توسعه روابط دوجانبه بین دو کشور را مورد بحث و بررسی قرار دادند. بر اساس بیانیه وزارت خارجه مصر، احترام متقابل، همکاری و عدم مداخله در امور داخلی کشورها، مواردی است که باید توسط طرفین رعایت شود. وزیر امور خارجه ایران نیز با تأکید بر اینکه مشتاق توسعه روابط خود با مصر و بازگرداندن آن به مسیر طبیعی خود است، خاطرنشان کرد: این دیدار نشان‌دهنده یک جلسه مهم و گامی مهم در مسیر احیای روابط دو کشور است.
نگرانی‌های واشنگتن و تل‌آویو از نزدیکی تهران و قاهره
تحلیل‌های متنوعی از مسیر جدید پیش روی ایران و مصر وجود دارد. برای مثال «ایمن سلامه» از اعضای شورای امور خارجه مصر در مصاحبه‌ای گفت: «به دلیل موانع متعدد، دستیابی به عادی‌سازی دیپلماتیک و بازگرداندن روابط بین مصر و ایران آسان نیست. چالش‌هایی هست که بارزترین آنها اختلافات سیاسی و امنیتی است». وی خاطرنشان کرد: موانعی برای عادی‌سازی روابط وجود دارد که از آن جمله می‌توان به ترس و دلهره رژیم صهیونیستی از بازگشت روابط دیپلماتیک بین مصر و ایران اشاره کرد.
در همین راستا سفیر «عبدالله الاشعل» دستیار سابق وزیر خارجه مصر و استاد حقوق بین‌الملل نیز در مصاحبه با نشریه «العربی الجدید» گفت: یک قاعده اساسی وجود دارد که بر همه تصمیمات مصر در سیاست خارجی حاکم است. تا زمانی که روابط ایران، امریکا و رژیم اشغالگر اسرائیل پرتنش باشد، روابط ایران و مصر هم به حالت عادی باز نمی‌گردد.
در هر حال، وزرای ایران و مصر توافق کردند که ارتباطات میان خود را برای پیگیری موضوعات مختلف مورد علاقه دو کشور در سطوح دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی ادامه دهند. با توجه به مواضع مثبت مقامات جمهوری اسلامی ایران و مصر در مسیر احیای روابط و با وجود موانع و چالش‌های فرا روی آن، به نظر می‌رسد که دو کشور عزم جدی در مسیر تجدید روابط دارند.
