کنترل‌های صادراتی جدید چین روی پهپـادها چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
پهپادها در پهنه نظم نوین جهانی
فاطمه فهیمی
کارشناس ارشد روابط بین‌الملل
تصویر ما از حضور پهپادها در جنگ به هواپیماهای بدون سرنشین امریکا در جنگ افغانستان بازمی‌گردد. پهپادهایی بزرگ و گرانقیمت که برای حمله به اهداف خاصی استفاده می‌شدند اما نبرد در اوکراین نگاه‌ها به پهپادها را در جنگ تغییر داده است. پهپادهای ارزان قیمت، سبک وزن، کوتاه برد مانند کوادکوپترDJIکه به وفور در دسترس قرار دارند با تغییراتی کوچک می‌توانند عملیات شناسایی یا رزمی مانند پرتاب نارنجک را در میدان جنگ انجام دهند و ماشین جنگی گرانبهایی را نابود کنند. روی آوردن به استفاده از پهپادهای غیرنظامی برای مقاصد نظامی، از ویژگی‌های جنگ اوکراین است که قواعد نبرد نظامی مرسوم را تغییر داده است. این پهپادها می‌توانند جایگزین بسیاری از هواپیماها و جت‌های جنگنده گرانقیمت شوند و شاید بتوانند معادلات و سرنوشت جنگ را تغییر دهند.
کنترل‌های صادراتی جدید چین روی پهپادها
دوشنبه گذشته چین محدودیت‌های جدیدی را بر صادرات برخی پهپادها و تجهیزات مرتبط با هواپیماهای بدون سرنشین ساخت این کشور اعلام کرد. این کنترل‌ها که از اول سپتامبر اعمال می‌شود، در دو اطلاعیه مشترک توسط وزارت بازرگانی چین، اداره کل گمرک، اداره دولتی علوم، فناوری و صنعت برای دفاع ملی و بخش توسعه تجهیزات کمیسیون نظامی مرکزی صادر شده است.
این اطلاعیه برخی پهپادها با ویژگی‌های مشخص را مشمول قوانین کنترل صادراتی جدید می‌کند. به طور مثال پهپادهایی که بتوانند فراتر از فاصله دید طبیعی اپراتورهای خود پرواز کنند، توانایی پرواز بیش از سی دقیقه در آسمان را داشته باشند و همچنین دارای قابلیت‌هایی برای پرتاب اشیا یا حمل بیش از هفت کیلوگرم بار باشند برای صادرات نیازمند مجوز هستند. علاوه بر این برخی اقلام مانند تعدادی از موتورهای پهپاد، لیزرها و تجهیزات ارتباطی مورد استفاده در هواپیماهای بدون سرنشین برای مقاصد صنعتی نیز شامل کنترل‌های جدید می‌شود. این بیانیه تصریح می‌کند که هیچ هواپیمای بدون سرنشین غیرنظامی را نمی‌توان برای مقاصد نظامی صادر کرد.
کنترل‌های صادراتی به معنای ممنوعیت کامل صادرات نیستند و با گرفتن مجوزهای قانونی امکان صادرات وجود دارد، اما صادرکننده باید مصرف‌کننده نهایی و مصرف نهایی را مشخص کند.
اهداف اعلامی چین از اعمال کنترل‌های صادراتی جدید
اعمال محدودیت‌های صادراتی روی پهپادهایی که کارایی بالایی دارند یا دارای ویژگی‌های نظامی هستند یک رویه بین‌المللی است. پیش از این نیز چین چندین مرتبه از سال ۲۰۰۲ محدودیت‌هایی را برای صادرات برخی از مدل‌های پهپادها اعمال کرده بود. اما بنا بر گفته سخنگوی وزارت بازرگانی چین، با توجه به توسعه سریع فناوری ساخت پهپاد و گسترش مستمر زمینه‌های کاربرد آن، خطر استفاده از برخی پهپادهای غیرنظامی با مشخصات و کارایی بالا در بخش‌های نظامی در حال افزایش است. لذا چین به عنوان تولیدکننده و صادرکننده اصلی پهپاد در جهان تصمیم گرفته است تا نظارت بر صادرات پهپاد را افزایش دهد.سخنگوی وزارت بازرگانی چین گفته است که این اقدامی بزرگ برای
نشان دادن موضع چین به عنوان یک کشور بزرگ مسئول و اجرای طرح امنیت جهانی است که ارائه کرده است.
بسیاری از تحلیلگران معتقدند که کنترل‌های صادراتی جدید می‌تواند به عنوان یک مصالحه در پاسخ به فشار پی‌در‌پی غرب بر سر روابط نزدیک چین با روسیه تلقی شود اما برای دریافتن اهداف یا تبعات اقدام چین به نظر می‌رسد که بهتر است جایگاه چین را در بازار پهپادهای جهان بررسی کرد.
نقش چین در بازار جهانی پهپادها و حضور پهپادهای چینی در جنگ اوکراین
چین صنعت تولید پهپاد بزرگی دارد. در حال حاضر پس از ایالات متحده، در جایگاه دوم کشورهای توسعه‌دهنده پهپاد در جهان است و تولید حدود ۷۰ درصد بازار پهپادهای جهان را به خود اختصاص داده است. کنگره امریکا در سال ۲۰۱۹ میلادی، پنتاگون را از خرید پهپاد و تجهیزات ساخته شده در چین منع کرد. قانونگذاران امریکایی اعلام کرده‌اند بیش از ۵۰ درصد پهپادهایی که در این کشور فروخته می‌شوند، ساخت چین هستند و این پهپادها محبوب‌ترین پهپادهای مورد استفاده آژانس‌های امنیت عمومی امریکا هستند.
هرچند شرکتDJI چین پس از مشاهده پهپادهایش در میدان نبرد در اوکراین، از آوریل ۲۰۲۲، یک ماه پس از آغاز جنگ، اعلام کرد که فعالیت‌های تجاری خود را در روسیه و اوکراین به حالت تعلیق درآورد، اما اکنون به نظر می‌رسد که پهپادهای غیرنظامی این شرکت به طور گسترده‌ای در نبرد روسیه و اوکراین توسط هر دو طرف درگیر استفاده می‌شود. اگرچه پهپادهای DJI برای شلیک سلاح ساخته نشده‌اند. اما آنها را می‌توان به راحتی برای شناسایی و حمل یک نارنجک یا سایر مواد منفجره کوچک تغییر داد که می‌تواند با دقت زیادی در سنگرهای پر از نیرو یا مستقیماً در بالای تانک پرتاب شود.
براساس داده‌های گمرک چین، روسیه در نیمه اول امسال حدود ۵۶۲.۷ میلیون دلار برای پهپادها و سایر تجهیزات تحت پوشش آخرین محدودیت‌های صادراتی هزینه کرده است، در حالی که اوکراین ۱۱،۶میلیون دلار هزینه کرده است. در ظاهر به نظر می‌رسد که روسیه در این ماجرا بسیار تحت فشار قرار خواهد گرفت اما اوکراین هم در این بازی بی‌نصیب نخواهد بود. به نظر می‌رسد پهپادهای چینی که به اوکراین ارسال می‌شوند بسیار بیشتر از میزان آمار‌های رسمی گمرک چین باشند. پهپادهای چینی اغلب توسط اشخاص و کشورهای ثالث خریداری می‌شوند و سپس به اوکراین ارسال می‌شوند.
کمپین‌های متعدد کمک‌های مردمی و دولتی از اروپا و امریکا، پهپادها را خریداری می‌کنند و برای اوکراین ارسال می‌کنند. با صدها میلیون دلار کمک مالی از این دست است که اوکراین در سال گذشته توانست چیزی را که «ارتش هواپیماهای بدون سرنشین» می‌نامد، بسازد. در مارس ۲۰۲۳ معاون نخست‌وزیر اوکراین گزارش داد که اوکراین ۳۰۰ پهپاد DJI Mavic 3T به ارزش ۱.۶ میلیون دلار را برای استفاده در جنگ علیه روسیه خریداری کرده است. او گفته بود که این پهپادها دارای دوربین‌های تصویربرداری حرارتی و زوم پرقدرت هستند که می‌توانند جمع‌آوری اطلاعات دقیق از جمله عملیات شبانه را امکان‌پذیر کنند و همچنین قادر هستند که توپخانه‌ها را مورد هدف قرار دهند. او افزود که پروژه ارتش پهپادها اکنون ۱۰۸ میلیون دلار جمع‌آوری کرده و ۳۲۰۱ پهپاد خریداری کرده است.
براساس یک بررسی میدانی، گفته می‌شود در حدود نیمی از پهپادهای مورد استفاده اوکراین در جنگ، پهپادهای چینی شرکت DJI بودند.
به نظر می‌رسد که محدودیت‌های صادراتی چین روی پهپادها از سپتامبر امسال، ممکن است موجب شود که واردات پهپادهای DJI به طور کلی به اوکراین ممنوع شود و این می‌تواند اوکراین را در ادامه جنگ با چالش مواجه کند. هیچ سازنده پهپاد دیگری نتوانسته است از نظر کیفیت، قیمت، سهولت استفاده و توزیع جهانی با DJI برابری کند؛ هرچند این مسأله صادرات چین به روسیه را هم با چالش مواجه می‌کند.
چین علاوه بر اینکه روی وضعیت میدانی جنگ اثر می‌گذارد؛ باعث افزایش وجهه و اعتبار بین‌المللی‌اش می‌شود. چین مدتهاست که به دلیل روابط دوستانه با روسیه از سوی غرب تحت فشار است. برای آخرین مورد، هفته گذشته دفتر مدیر اطلاعات ملی براساس ارزیابی خود گزارش داد که چین برخی فناوری‌های دومنظوره از جمله پهپادها را به روسیه ارسال می‌کند.
محدود کردن صادرات هواپیماهای بدون سرنشین چین به غرب نشان دهد که در جنگ روسیه و اوکراین بی‌طرف است و این موضع بین‌المللی چین را در برابر امریکا که بدون محدودیت به این جنگ سلاح و مهمات ارسال می‌کند، افزایش می‌دهد.
پیش‌بینی اینکه روسیه یا اوکراین بیشتر تحت تأثیر قرار خواهند گرفت، دشوار است، زیرا بستگی به این دارد که چه تعداد پهپاد از طرف‌های ثالث وارد می‌کنند و البته بعید است که چین اجازه دهد که روسیه در این نبرد ضعیف شود و چین مجبور شود که به تنهایی هزینه تقابل با غرب را بپردازد.