دود هورالعظیم نفس خوزستان را بند آورد
هور در آتش
شهلا منصوریه
خبرنگار
داستان تکراری هر ساله؛ از اواخر تابستان تا اوایل مهر؛ آنقدر کشدار است که تالاب هورالعظیم، خودسوزی می‌کند؛ خودسوزی یا آتش‌سوزی‌های مکرر آن هم در بخش واقع در کشور عراق. چند روزی است که طبق روال سال‌های گذشته، هور بیچاره سهمش از خشکی، آتش‌سوزی شده و نفس خوزستانی‌ها را بند آورده است. فرهاد قلی‌نژاد، معاون محیط زیست انسانی به «ایران» می‌گوید: علت این حادثه، قطع شدن حقابه تالاب هورالعظیم در کشور عراق است. به گفته او تالاب کاملاً خشک شده و آتش‌سوزی‌های مکرر با توجه به فراهم شدن شرایط، امکان خودسوزی را ایجاد می‌کند. مجتبی گهستونی، فعال محیط زیست خوزستان نیز به «ایران» می‌گوید: این‌گونه حوادث آثار مخربی بر جا می‌گذارد که موجب آزار مردم می‌شود. باید برای آن، آموزش‌هایی برای جوامع محلی نیز درنظر گرفته شود.
آتش در نیستان
هر ساله با شروع فصل گرما و تابستان، شاهد آتش‌سوزی در جنگل‌ها و تالاب‌ها هستیم. آتش‌سوزی‌هایی که گریبانگیر جوامع محلی می‌شود و دلایل آن نیز متعدد است. این فعال محیط زیست می‌گوید: بخشی از این آتش‌سوزی‌ها توسط جوامع محلی صورت می‌گیرد. آنها به دنبال نی تازه، نی‌های قدیمی را آتش می‌زنند تا نی تازه به عمل بیاید. بالاجبار و ناخواسته آتش‌سوزی، گسترش پیدا می‌کند و به بخش‌های دیگر تالاب سرایت می‌کند که خاموش کردن آن از عهده افراد خارج می‌شود. به گفته گهستونی، از دیگر دلایل آن می‌توان به نی‌های خشک منطقه اشاره کرد که در اثر کم‌بارشی، بی‌بارشی و خشکسالی، خشک شده و منجر به آتش‌سوزی طبیعی می‌شود و سطح منطقه را فرا می‌گیرد.
در چند روز گذشته که دود غلیظ و سپس بوی متعفنی موجب آزار مردم خوزستان شد، همه به دنبال علت دود و بو بودند. این فعال محیط زیست می‌گوید: مشخص شد که دود و بو از هورالعظیم است اما اینکه منشأ آن واقعاً خارجی بوده یا داخلی، حرف‌های زیادی گفته می‌شود. طبق گفته مسئولان مربوطه، منشأ آن بخش عراقی هور بوده و با توجه به فاصله کم شهرها و روستاها، باعث شده که این دود به سمت ایران سرازیر شود. او می‌گوید: البته عواملی مثل آتش‌سوزی زباله‌ها هم در مناطق شهرها و روستاها وجود دارد که بوی آزاردهنده آنها هم مزید بر علت شده است.
آتش‌سوزی‌های ایجاد شده به طور متوالی در چند روز گذشته موجب شده که دود آن به شهرهایی مثل اهواز، شوشتر، دشت آزادگان، هویزه و سوسنگرد سرایت کند. این فعال محیط زیست می‌گوید: اصولاً مدام با بوهای مختلف در این شهرها مواجه هستیم. برخی اوقات اثرات تدریجی آتش‌سوزی همچنان پابرجاست و بوی آن این مناطق را درگیر می‌کند و موجب مشکلات ریوی، تنفسی و آلودگی‌های محیط زیستی می‌شود. به گفته گهستونی، به دلیل بوی بد و دود غلیظ مردم این انتظار را داشتند که در روزهای آلوده تعطیلی اعلام شود. اما واقعیت ماجرا این است که در این‌گونه حوادث نیازمند آموزش به جوامع محلی هستیم. باید تمام روستانشینان و جوامع ذی‌نفع حاشیه تالاب زیرپوشش آموزش‌های تدریجی بروند. چگونگی مواجهه با تالاب و محیط زیست، چگونگی آموزش شکار، صیادی، کشاورزی، دامداری و ماهیگیری و چگونگی چیدن علوفه همگی از مواردی است که به فرهنگسازی و آموزش نیاز دارد. از سوی دیگر، تقویت محیط زیست منطقه و شهرها هم مسأله مهمی است.
قطع شدن حقابه هور
هورالعظیم بیش از ۳۰۰ هزار هکتار مساحت دارد، تالابی که در جنوب غربی کشور و در منطقه خوزستان قرار گرفته است. بخش کوچکی از هور در ایران و بیشتر آن در کشور همسایه عراق است. بخش ایرانی هور به‌وسیله یک دایک مرزی که نوعی سد بتنی است از بخش عراقی جدا شده است. دود غلیظ و بوی نامطبوع در روزهای اخیر، موجب آلودگی در چند شهر خوزستان شده است. فرهاد قلی‌نژاد معاون محیط زیست انسانی می‌گوید: این موضوع مسبوق به سابقه است و سال‌های گذشته هم همین مشکل را در هورالعظیم بخش عراقی داشتیم. علت این حادثه قطع شدن حقابه هورالعظیم در بخش عراقی است. این تالاب در بخش عراق کاملاً خشک شده و این خشکی باعث شده که آتش‌سوزی‌های مکرری با توجه به فراهم شدن شرایط خودسوزی ایجاد شود.
روزهایی که جهت باد غالب به سمت ایران و استان خوزستان است شهرهای مرزی و مرکزی استان خوزستان هم درگیر آسیب‌های چند ساعته می‌شوند. دشت آزادگان، شهرستان هویزه و اهواز چندین ساعت دود ناشی از آتش‌سوزی هورالعظیم بخش عراقی را در هفته گذشته استشمام کردند. این مسئول می‌گوید: آنچه که برای پیشگیری مهم است باید از طریق دیپلماسی پیگیر تأمین آب حقابه تالاب در بخش عراقی باشیم تا با تأمین آن شرایط آتش‌سوزی و عوارض ناشی از آن پایین بیاید. البته در بحث مهار آتش، چون دسترسی به آتش نداریم و به صورت مکرر هم اتفاق می‌افتد، باید با کشور عراق هماهنگ شود چراکه امکان مهار سریع آن وجود ندارد. او پیشگیری را مهم می‌داند و می‌گوید: این رخداد تا اواخر مهرماه ادامه دارد و اواخر تابستان و اوایل پاییز سال‌های قبل هم این آتش‌سوزی‌ها به وجود آمده است.
قلی‌نژاد می‌گوید: باید تلاش کنیم برای سال‌های بعد در اواخر تابستان و اوایل پاییز، حقابه هور تأمین شود تا امکان آتش‌سوزی از بین رود. زیرا این دود به ایران می‌رسد و در جهت باد غالب شهرهای ما تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
او می‌گوید: از میزان حقابه در کشور عراق اطلاعاتی در دست نیست و در بخش ایرانی پیگیر هستیم، بخش‌هایی از تالاب در ایران آب دارد. طبق بررسی‌ها و بنابر نقشه‌های هوایی در بخش عراقی، تالاب خشک شده است. یعنی در آنجا آبی به تالاب نمی‌رسد و این خشکی باعث شده تا نیزارها آتش بگیرد.
به گفته معاون محیط زیست انسانی، سال‌های قبل جلسات مفصلی داشتیم و پیگیری‌ها انجام شده است. امسال نیز سازمان حفاظت محیط زیست رایزنی‌هایی با وزارت امور خارجه داشته است و در تلاش هستیم جلساتی هم در آینده نزدیک با وزارت امور خارجه و مدیریت بحران کشور داشته باشیم.
قلی‌نژاد می‌گوید: تالاب هورالعظیم بیشتر از همه نیازمند آب و حقابه است. در کشور ما هم مطالعات تأمین آب انجام شده و هم بازگشایی سدها با هدف تأمین حقابه را داریم. در ایران حداقل‌هایی به عنوان حقابه به تالاب می‌رسد ولی در بخش عراقی متأسفانه وضعیت حادتر از ایران است.
او با توجه به رایزنی‌هایی که در حوزه گردوغبار میان ایران و عراق وجود دارد، یکی از موضوعات مهم آتی بین دو کشور را بررسی وضعیت گردوغبار ایجاد شده در هورالعظیم به دنبال خشکسالی اعلام می‌کند.
بــــرش
تالاب هورالعظیم بیشتر از همه نیازمند آب و حقابه است. در کشور ما هم مطالعات تأمین آب انجام شده و هم بازگشایی سدها با هدف تأمین حقابه را داریم. در ایران حداقل‌هایی به عنوان حقابه به تالاب می‌رسد ولی در بخش عراقی متأسفانه وضعیت حادتر از ایران است.