گپ و گفت «ایران» با پیروز ارجمند، آهنگساز درباره تولید آثار موسیقایی با نگاه حماسی
چرا سینمای دفاع مقدس کمرنگ شده است؟!
«مردم به ارزش‌های معنوی چون دفاع مقدس، شهدا، رزمندگان و ایثارگران علاقه‌مند و پایبند هستند و تولید کارهایی در این زمینه، همیشه مورد استقبال آنها بوده و هست.» این بخشی از صحبت‌های پیروز ارجمند، آهنگساز و نوازنده ایرانی است. در کارنامه پرکار این آهنگساز نام‌آشنا و باتجربه کشورمان، علاوه بر تولیدات متعدد و متفاوت، موسیقی فیلم «سفر به چزابه» نیز به چشم می‌خورد؛ اثری ارزشمند به کارگردانی و نویسندگی رسول ملاقلی‌پور با موضوع حماسه و جنگ که در کنار کار ماندگار این کارگردان، موسیقی این فیلم نیز به یادگار ثبت شد و همچنان شنیده می‌شود. در همان دوره زمانی فیلم «نجات‌یافتگان» و «سفر به چزابه» به‌صورت یک سریال پخش شد که موسیقی آن را پیروز ارجمند بر عهده داشت.
ندا سیجانی
خبرنگار
روایتی از ساخت موسیقی فیلم «سفر به چزابه»
پیروز ارجمند، خاطره این همکاری را این‌گونه تعریف می‌کند: «آقای ملاقلی‌پور به تعدادی از آهنگسازان جوان که به ایشان معرفی شده بودند، سفارش دادند به‌صورت آزمایشی، موسیقی‌ای برای یکی از سکانس‌های فیلم «سفر به چزابه» بنویسند و اعلام کردند هزینه‌ای هم برای نمونه کارها پرداخت نمی‌شود. من نیز برروی یکی از سکانس‌های حماسی فیلم، موسیقی با تم سوگوارانه نوشتم با صدای(وکال) خانم الهه حمیدی که بسیار مورد توجه آقای ملاقلی‌پور قرار گرفت و با شنیدن نمونه کارهایم، همزمان ساخت موسیقی فیلم را به من سپردند. قرار بود این کار در جشنواره فیلم شرکت داده شود و براین اساس زمان بسیار کوتاهی برای ساخت موسیقی آن باقی مانده بود. بنابراین با توجه به اینکه فیلمبرداری کار به اتمام نرسیده بود، این فرصت به دست آمد تا در صحنه‌های فیلمبرداری حاضر شوم. به یاد دارم فصل زمستان بود و «سفر به چزابه» در شرایط فوق‌العاده سخت فیلمبرداری می‌شد. اما با وجود این مشکلات، آقای ملاقلی‌پور تلاش بسیاری برای این کار انجام داد و صحنه‌های جنگ را به‌طور واقعی ساخت و به تصویر کشید و من نیز با جدیت کار خود را شروع کردم. از استادم آقای فرهاد فخرالدینی آموخته بودم زیبایی در سادگی است نه در پیچیدگی. براین اساس، بر این هدف بودم که موسیقی فیلم بسیار ساده و به‌دور از زرق و برق باشد و به اصطلاح یک کار دلی و همچون رزمندگان جنگ از پاکی و خلوص برخوردار باشد تا اینکه سرانجام کار ساخته شد و مورد استقبال قرار گرفت و خودم نیز ارتباط بسیار خوبی با آن برقرار کردم.»
به گفته پیروز ارجمند، رمز ماندگاری چنین آثاری احساس و ارتباط قلبی است که خالق با اثر برقرار می‌کند. وی در ادامه افزود: «موسیقی متن «سفر به چزابه» محصول ارکسترال عجیب و پیچیده‌ای نیست. یک ملودی روان و ماندگار است که با سازهای ایرانی تنیده شده است. لازم به ذکر است کارکردی که از این سازها گرفتم، در گذشته مرسوم نبود. به‌طور مثال قطعاتی که برای تار و کمانچه نوشتم، ماهیت موسیقی دستگاهی نداشت و تا آن زمان کمتر آهنگسازی این‌گونه در موسیقی ایرانی به آن پرداخته بود؛ ملودی کاملاً متفاوت با یک برداشت عاشقانه.»
این آهنگساز به بیان خاطره‌ای دیگر از فیلم «نجات‌یافتگان» پرداخت و در این باره اظهار کرد: «در سکانسی از این فیلم خانم عاطفه رضوی، مجروحی را از یک دره می‌گذراند و در همان زمان، عراقی‌ها از بالای کوه حمله می‌کنند و رزمندگان شهید می‌شوند؛ صحنه‌ای بسیار تأثربرانگیز و تلخ. به یاد دارم کمتر زمانی پیش می‌آمد من و آقای ملاقلی‌پور بتوانیم این سکانس را تا پایان تماشا کنیم. وقتی این صحنه شروع می‌شد آنقدر ملتهب و منقلب می‌شدیم که از ادامه تماشای آن منصرف می‌شدیم. من در این بخش با صدای خانم الهه حمیدی، موسیقی را به تصویر اضافه کردم تا اثر‌گذاری تصویر با موسیقی همراه باشد. نکته دیگر کارکرد تازه‌ای بود که در سینمای ایران ایجاد کردم به نام ضدحس و شاید کمتر زمانی از این سبک در سینمای ایران استفاده شده بود. این کارکرد در فیلم «سفر به چزابه» بدین صورت بود که در صحنه‌ای از این فیلم، جنگ سختی مابین ایرانی‌ها و عراقی‌ها در تنگه چزابه شکل می‌گیرد. من از آقای ملاقلی‌پور خواهش کردم صدا‌های این صحنه را ببندند و اجازه بدهند من به عنوان آهنگساز، راوی جنگ باشم و با وجود آنکه صحنه بسیار اکشن بود، با بیانی سوگوارانه این روایت را با زبان موسیقی به تصویر کشاندیم.»
«سفر به چزابه» و «نجات‌یافتگان» به کارگردانی و نویسندگی رسول ملاقلی‌پور سال ۱۳۷۴ ساخته شد؛ آثاری که روایتگر جنگ بوده و به صورت سریال تلویزیونی هم پخش شد. پیروز ارجمند پیش از این همکاری، اولین اثرش با موضوع دفاع مقدس، در قالب یک آلبوم موسیقی بود که به انتشار نرسید. او در این باره می‌گوید: «قبل از این کار آلبومی آماده کردم با عنوان «دریادلان» که موضوع آن دفاع مقدس بود با همکاری خوانندگانی چون امیرحسین مدرس و علی تفرشی و اشعاری از قیصر امین‌پور و سید جواد هاشمی. تهیه‌کنندگی و آهنگسازی کار بر عهده خودم بود. اما درآن دوره نتوانستیم مجوز آن را از سوی ارشاد دریافت کنیم و کار توقیف شد و به‌رغم اینکه کار مربوط به دفاع مقدس بود، هیچگاه پاسخ دقیقی به ما داده نشد. این در حالی است که این آلبوم با ارکستر سمفونیک تهران ضبط شده بود و با بهترین کیفیت جمع‌آوری شد، حتی اشعار هم مجوز گرفته بودند و با این اتفاق خسارت مالی بسیاری به من وارد شد. پیش از آن هم چند موسیقی تئاتر کار کردم که موضوع آنها هم دفاع مقدس بود. اما نخستین اثر سینمایی‌ام در این قالب کار، این دو فیلم بود و اولین تجربه رسول ملاقلی‌پور بعد از همکاری با محمدرضا علیقلی با یک آهنگساز دیگر.»
دوران طلایی آثار هنری با موضوع دفاع‌مقدس
این آهنگساز در ادامه صحبت‌های خود درباره اثر‌گذاری هنر بویژه موسیقی در بیان حماسه دفاع مقدس گفت: «از نگاه من دهه هفتاد و هشتاد، دوران طلایی سینمای دفاع مقدس است و بسیاری از آثاری که در آن دوره با مفهوم و مضمون جنگ و دفاع مقدس ساخته شدند چه در قالب فیلم و یا موسیقی به شهرت و محبوبیت بسیاری رسیدند. به‌طور مثال موسیقی متن فیلم‌های «از کرخه تا راین»، «بوی پیراهن یوسف»، «سفر به چزابه» و... کارهایی بودند که به لحاظ فیلم و موسیقی بسیار شناخته شد و ماندگار ماند.
به عنوان مثال سال 1373 موسیقی این دو کار را ساختم و تقریباً 20 سال از ساخت آن می‌گذرد اما همچنان کار شنیده می‌شود. به یاد دارم در همان زمان تیراژ آلبوم موسیقی این کار نزدیک به 100 هزار نسخه به فروش رفت. حتی در دوره‌ای مخاطبان سینما، برای تماشای یک فیلم به اسم آهنگساز روی پرده سینما هم توجه داشتند. بدین معنا که حتی نام آهنگساز هم مؤلفه‌ای برای انتخاب و تماشای آن فیلم بوده است.»
دیگر اولویتی برای تولید آثار سینمایی دفاع مقدس وجود ندارد
او در پاسخ به این سؤال که ساخت آثاری برای جنگ و دفاع مقدس با زبان هنر مانند موسیقی، به همان تاریخ و دوران برمی گردد یا همچنان می‌توان برای نسل امروز هم یادآوری و تولید شود، بیان داشت: «به اعتقاد من می‌توان همچنان به تولید چنین کارهایی پرداخت، اما عزمی برای تولید و برنامه‌ریزی وجود ندارد. در واقع می‌توان گفت دیگر اولویتی برای تولید آثار سینمایی دفاع مقدس وجود ندارد؛ حتی در بخش موسیقی. جنگ در کشورهای دیگر هم بوده، همچون جنگ جهانی دوم و با گذشت ده‌ها سال از این اتفاق، همچنان دراین رابطه آثار سینمایی ساخته می‌شود اما چرا ما زودهنگام دفاع مقدس را فراموش کردیم؟! چرا زود هنگام تولید آثار موسیقایی، سینمایی و...در این رابطه بسیار کمرنگ شد؟! باید بگویم در طول یک سال تقریباً یک اثر هم در ژانر سینمای دفاع مقدس تولید نمی‌شود و نشان‌دهنده این است که عزمی برای تولید وجود ندارد در غیر این صورت آن قدر این موضوع مهم و بزرگی است که شاید تا ده‌ها سال، صد‌ها سینماگر بتوانند در این زمینه فیلم بسازند.»
کمکاریها از ماست
او درباره بازخورد این نوع کارها در جامعه اظهار کرد: «از نگاه من رسانه‌ای که پخش‌کننده چنین کارهایی است، باید به زبان امروز فعالیت کند. بطور مثال فیلم سینمایی «حمله به اچ۳» که سال 1373 ساخته شد یا کارهایی از این دست، موضوع آن جنگ بود اما درباره جنگ نبود. مانند کارهایی که آقای کمال تبریزی یا آقای ده‌نمکی و البته آقای حاتمی‌کیا ساختند و بسیار موفق بودند و هر کدام با زبان خود راوی جنگ شدند.
یا اثری که آقای مجید انتظامی با عنوان «سمفونی خرمشهر» ساختند همچنان در فضای مجازی وایرال می‌شود و نشان‌دهنده علاقه‌مندی مخاطبان به این نوع کارها است. با این حساب این کمکاریها از ماست در غیر این صورت، آن علاقه‌مندی‌ها وجود دارد.
سینمای جنگ نیاز به حمایت دولتی دارد
البته شاید امروزه این گونه کارها کارکرد و کاربرد زیادی نداشته باشد اما می‌توانیم فیلم درباره جنگ بسازیم. آثار حماسی و جنگ با یک ماهیت معنوی که دفاع مقدس نام گرفت و شاید با خیلی از جنگ‌های دنیا متفاوت باشد و این تفاوت خود وجهی است برای ساخت آثار گوناگون با موضوعات خلاقانه امروزی. البته تولید چنین کارهایی چه در قالب فیلم و چه در قالب موسیقی نیازمند حمایت‌های دولتی است. ما باید به سینمای دفاع مقدس مانند سینمای کودک نگاه کنیم به عنوان محصولی که خود توجیه اقتصادی دارد، براین اساس حمایت‌های لازم می بایست انجام بگیرد. از نگاه من اگر امروزه هم کارهایی چون «لیلی با من است» ساخته شود بازهم مخاطب خواهد داشت دارد و استقبال می‌شود. اما متأسفانه پرداختن به این موضوعات کمتر شده نمی‌دانم شاید تهیه‌کنندگان سینما دیگر رغبتی ندارند یا سیاست این‌گونه است.
اشتراکات مردمی با موضوع دفاع‌مقدس
او درباره رمز ماندگاری این نوع کارها و ارتباط خوبی که مخاطب با آن برقرار می‌کند، گفت: «مدیای امروز را باید شناخت. به عنوان مثال کاری که آقای مازیار فلاحی خواند با عنوان«لیلا» در دوران خود بسیار دیده و شنیده شد. بنابراین فکر می‌کنم مردم اصولاً با موضوع‌های دفاع مقدس، شهدا، رزمندگان و ایثارگران هیچ زاویه‌ای ندارند و با وجود نقد‌های بسیاری که به مسائل اقتصادی یا سیاسی دارند در موضوع دفاع مقدس اشتراکات فکری دارند و این بیانگر ارزش‌هایی است که از دفاع مقدس به وجود آمده است. باید بگویم طی این سال‌ها هیچگاه ندیدم کسی درباره تولید کار هنری با موضوع دفاع مقدس نقدی داشته باشد. همه استقبال می‌کنند و بر این باورم که مردم قدر این ارزش‌ها را می‌دانند.»
پیروز ارجمند در پایان درباره اجرای این نوع کارها با ارکسترهای ملی و سمفونیک گفت: «امیدوارم این دو ارکستر بزرگ کشورمان آثار آهنگسازان ایرانی با موضوع جنگ را مجدد اجرا کنند و این کارها ضبط شود و مردم بشنوند؛ چرا که دلیل ماندگاری این آثار همان زیبایی اثر بوده و حسی که از مضمون دفاع مقدس گرفته شده است و اگر این کارها اجرا شود مطمئنم مردم استقبال خواهند کرد.»