بیانیه اخیر تروئیکای اروپایی و ایالات متحده علیه ایران همزمان با نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در کنار موضعگیری پیش دستانه آلمان، فرانسه و انگلیس مبنی بر عدم انجام تعهدات قریب‌الوقوع برجامی در لغو تحریم‌های موشکی ایران که موعد آن کمتر از یک ماه دیگر فرا می‌رسد، مجموع اقداماتی است که این روزها غرب در روند ضدیت با جمهوری اسلامی به کار گرفته است؛ اقداماتی که ناظران آنها را از منظر کنار گذاشته شدن اروپا در تحولات دیپلماتیک از جمله مذاکرات غیر مستقیم تهران و واشنگتن ارزیابی می‌کنند. سید مصطفی خوش چشم، کارشناس مسائل بین‌الملل در گفت‌و‌گو با «ایران» به ارزیابی این تحولات پرداخته است.

سه کشور اروپایی به همراه امریکا با وجود همکاری سازنده تهران با آژانس در بیانیه‌ای همچنان به تکرار ادعاهای همیشگی خود اقدام کردند. این اقدام تروئیکای اروپایی در شرایط جاری پیش روی اجرای توافق ایران و ایالات متحده ناظر به چه اهدافی صورت گرفته است؟
تروئیکای اروپایی پس از حصول توافق ایران و امریکا بر سر تبادل زندانیان، احساس می‌کنند که از قضایا عقب مانده‌اند. آنها با توجه به اینکه امریکایی‌ها در زمان مذاکرات غیرمستقیم بر سر این موضوع دخالت شان نداده‌اند، سعی می‌کنند تا به شکلی نارضایتی خود را جلوه دهند و در پروسه اجرای این توافق هم تا آنجا که بتوانند نقش منفی را بازی کنند. این اتفاق البته چند ماه پیش هم در زمانی که مذاکرات مسقط در جریان بود، رخ داد. اروپایی‌ها سراسیمه به امارات آمدند و در جلسه‌ای که عکسی هم از آن بیرون آمد، روی میز خود، کتاب برجام را قرار دادند. آنها با این کار می‌خواستند به نوعی القا کنند که بالاخره خودشان هم نقشی دارند. در صورتی که موضوع مذاکرات تهران و واشنگتن در مسقط نه به برجام که به تبادل زندانیان اختصاص داشت. در این میان نقش رژیم صهیونیستی هم باید در نظر گرفته شود. اسرائیلی‌ها در پی تظاهرات روزانه مردمی و ضرباتی که پشت سر هم از داخل اراضی اشغالی تا کرانه باختری و نوار غزه و از محور مقاومت دریافت می‌کنند سست‌تر و ضعیف‌تر از همیشه هستند. از همین رو سعی می‌کنند، از ابزارهای گوناگون همچون آژانس استفاده کنند و روی ایران فشار بیاورند. اما مهم این است که بواسطه بازدارندگی ایجاد شده، قطعنامه‌ای بر ضد ایران صادر نشده است. بیانیه‌هایی که در شورای حکام صادر می‌شود متضمن هیچ اجرا و تنبیه و اقدامی نیست و تنها، لحن درخواست را دارد. به نظر می‌رسد که طرف‌های غربی سعی دارند که این ابزار فشار را همچنان در دست داشته باشند تا اگر در آینده نیاز شد بتوانند که از آن به عنوان حربه‌ای استفاده کنند وگرنه در زمان کنونی، این اقدام یک وجهه سیاسی صرف دارد و ناظر بر اقدامات میدانی و عملی نیست.

مواضع ادعایی تروئیکای اروپایی در حالی مطرح شده که این کشورها از عدم پیروی احتمالی از لغو تحریم‌های موشکی ایران در هفته‌های آتی، سخن می‌گویند. این را چطور می‌بینید؟
براساس قطعنامه 2231 حامی برجام، در ماه اکتبر تحریم‌های صادرات و واردات موشکی ایران لغو می‌شود و ایران می‌تواند به خرید و فروش سلاح و تکنولوژی موشکی بپردازد. از همین رو از چند ماه پیش، اروپایی‌ها تهدید می‌کردند که مکانیسم ماشه را اجرایی خواهند کرد تا بتوانند کل برجام را از بین ببرند. اما یک اتفاق، تصمیم‌گیری را عوض کرد. پس از رونمایی از دو موشک هایپرسونیک خرمشهر 4 و فتاح و مجموعه اقداماتی که جمهوری اسلامی پیش از آن انجام داده بود، اروپایی‌ها به همراه امریکا، یک پله عقب‌نشینی کرده و مدعی شدند که به جای اجرای مکانیزم ماشه و برهم زدن برجام، فقط تحریم‌های شخصی اروپا و امریکا بر ضد خرید و فروش موشک توسط ایران را به اجرا می‌گذارند. یعنی همان تحریم‌هایی که از قبل وجود داشته را دنبال خواهند کرد. این کار به این معناست که بدون هیچگونه اقدامی و بدون اجرای مکانیسم ماشه اجازه خواهند داد تا گستره تحریم‌های موشکی ایران از سطح جهانی به سطح اروپا و امریکا تقلیل پیدا کند. پر واضح است که حتی اگر اروپا و امریکا، ایران را تحریم نمی‌کردند هیچ‌گاه به خرید و فروش موشک با ایران نمی‌پرداختند. حالا سایر کشورهایی که در این زمره قرار ندارند از چند هفته دیگر می‌توانند با ایران به خرید و فروش موشک و تکنولوژی موشکی بپردازند. بنابراین این یک عقب‌نشینی عمده توسط اروپایی‌ها و امریکایی‌ها از مکانیسم ماشه بوده، هرچند اقدام آنها به معنای مخالفت صریح و آشکار با قطعنامه 2231 شورای امنیت است.

به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی در برابر نقض صریح اروپایی‌ها از تعهداتشان در چهارچوب توافق هسته‌ای در کنار مواضع ادعایی آنها مبنی بر لزوم همکاری ایران و آژانس دست بسته نیست
بله؛ قطعاً ایران هم در مقابل اقداماتی را در دست خواهد داشت. طرف اروپایی و امریکایی که هیچ‌گاه به محتوای برجام احترام نمی‌گذاشته و آن را اجرا نمی‌کرده، حالا مجبور شده به رغم اینکه ایران در حال غنی‌سازی 60 درصد است و در چند هفته دیگر هم رسماً می‌تواند به صادرات و واردات تکنولوژی موشکی بپردازد از اجرای مکانیسم ماشه عقب‌نشینی کند. این دستاورد دیپلماسی قدرت جمهوری اسلامی ایران است.

مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خبر داده که جمهوری اسلامی مجوز فعالیت شماری از «بازرسان مجرب» این نهاد برای راستی‌آزمایی برنامه هسته‌ای ایران را «لغو کرده است». منابع آگاه هم این اقدام ایران را تلافی جویانه قلمداد کرده‌اند و رسانه‌ها ملیت این بازرسان را فرانسوی و آلمانی گفته‌اند. این برخورد ایران در چه چهارچوبی ارزیابی می‌شود؟
ایران مانند هر کشور دیگری مجاز است که اگر بازرسان آژانس را ناصالح تشخیص دهد، به داخل کشور راه ندهد  یا بازرسان حاضر در کشور را به دلایلی که خود می‌بیند، اخراج کند. این یکی از حقوق مسلم هر کشور عضو ان پی تی است و ایران هم در چهارچوب همین حقوق دست به چنین اقدامی زده است. چرا که اساساً نه فقط در سطح کلان، بلکه در سطح همین بازرسان و حتی برخی از مقامات مرتبط با پرونده ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، شک و شبهه بسیاری در خصوص عملکردشان وجود دارد و به کرات ثابت شده که این افراد برای بازرسی یا رسیدگی به پرونده‌های ایران کار نمی‌کنند بلکه بیشتر با اهداف جاسوسی به کشور می‌آیند. بنابراین ایران دلیل کافی برای اخراج این بازرسان را از پیش داشته و از قبل هم این موضوع را تحت بررسی داشته است. این در حالی است که آژانس تحت نفوذ و کارشکنی کشورهای اروپایی، اسرائیل و امریکا رویکردی خصمانه در قبال ایران در پیش گرفته و مدعی نیاز به همکاری بیشتر از سوی ایران شده است. آن هم در شرایطی که کشور ما بیشترین میزان همکاری را با این نهاد بین‌المللی داشته و بسته شدن دو پرونده از 4 پرونده موجود هم نشان دهنده رویکرد مثبت ایران است. بنابراین جمهوری اسلامی به درستی واکنش نشان داده و در برابر فشارها عقب‌نشینی نخواهد کرد. اگر آژانس باز هم به سیاسی کاری بپردازد و همین رویه را دنبال کند، جمهوری اسلامی هم متقابلاً اقداماتی را در دستور کار خواهد داشت.

واکنش های متقابل ایران و آژانس را در ادامه چطور می بینید؟
از زمانی که جمهوری اسلامی ایران سیاست هزینه در مقابل هزینه را در پیش گرفته و در ظرف چند سال گذشته فشار را با فشار جواب داده، موقعیت بهتری در تقابل با غرب در مذاکرات و همینطور در آژانس پیدا کرد. سال گذشته و همزمان با وقوع اغتشاشات در ایران، 4 پرونده کشورمان در آژانس باز بود و شورای حکام هم قطعنامه‌ای را علیه ایران صادر کرده بود. اما با هوشیاری ایران در برابر آژانس دو پرونده بسته شد. در واقع رویکرد مقاومت جمهوری اسلامی باعث شده که برخی از پرونده‌ها بسته شود. در همین چهارچوب اقدامات بسیاری در حوزه‌های گوناگون در چهارچوب مؤلفه‌های قدرت ایران وجود دارد که می‌توانیم از آن بخوبی بهره ببریم.