نوسازی و ساخت سالانه 200 هزار مسکن روستایی براساس برنامه جامع مسکن، پیش‌بینی شده است. این برنامه از سال 1384  آغاز شده اما با توجه به رکود تولید مسکن در سال‌های گذشته، برنامه مسکن روستایی نیز طبق برنامه پیش نرفت. همچنین بر اساس ماده 59 قانون برنامه ششم توسعه مصوب فروردین ماه سال 1396، دولت مکلف است با پرداخت وام ساخت مسکن روستایی با نرخ کارمزد 5 درصد، سالانه حداقل 200 هزار واحد فرسوده را در مناطق روستایی نوسازی کند، بنابراین از سال 1396 تا سال 1400، دولت مکلف بوده بیش از یک میلیون مسکن را در روستاها تخریب، نوسازی یا تولید کند.
بررسی عملکرد اجرای ماده 59 قانون برنامه ششم توسعه مبنی بر پرداخت وام ساخت مسکن برای نوسازی واحدهای فرسوده در روستاها، نشان می‌دهد که از سال 1396 تا سال 1400، دولت به کمتر از 23 درصد از تعهدات خود عمل کرده است و از یک میلیون واحد تعهد شده، حدود 270 هزار واحد را نوسازی کرده و نوسازی نزدیک به 900 هزار واحد انجام نشده است.
بر این اساس، چنانچه دولت‌ها از سال 1384 به صورت کامل به تعهدات قانونی خود درخصوص پرداخت وام ساخت و نوسازی مسکن روستایی عمل می‌‌کردند، تعداد واحدهای فرسوده به کمتر از 500 هزار واحد می‌رسید.
با اجرای نهضت ملی مسکن، تولید و نوسازی 200 هزار مسکن روستایی در این برنامه مورد تأکید قرار گرفت. دولت بارها بر حمایت از ساخت و ساز در روستاها تأکید کرده و با همین رویکرد، وام مسکن روستایی از 100 به 200 میلیون تومان افزایش یافت و از سال گذشته اجرا شد. وام مسکن روستایی به صورت قرض‌الحسنه و با نرخ سود 5 درصد محاسبه می‌شود و زمان بازپرداخت آن 20 سال است. اکنون غلامرضا صالحی، رئیس بنیاد مسکن در گفت‌وگو با «ایران» از پیشنهاد افزایش وام مسکن روستایی به 400 میلیون تومان خبر داد.
وزیر راه و شهرسازی نیز اخیراً به افزایش وام مسکن روستایی اشاره و اظهار کرده بود که «تسهیلات مسکن روستایی و افزایش آن از جمله دستور کارهایی است که در شورای عالی مسکن نیز بر آن تأکید شده است. هم اکنون تسهیلات مسکن روستایی 200 میلیون تومان است و همه تلاش خود را خواهیم کرد تا این رقم را در هماهنگی با بانک‌ها افزایش دهیم. در شورای پول و اعتبار و دولت مصوب می‌کنیم تا سهم وام روستایی افزایش یابد.»
بر اساس مصوبه دولت، تسهیلات ساخت مسکن روستایی با نرخ سود ۱۸ درصد (13 درصد آن به‌صورت یارانه از سوی دولت پرداخت می‌شود)، سفته زنجیره‌ای و بازپرداخت ۲۰ ساله (شامل مجموع دوره بازپرداخت و سود دوره مشارکت مدنی) افزایش می‌یابد.
متقاضیان باید سند مسکن روستایی را نزد بانک عامل وثیقه‌گذاری کرده و همچنین فرم «ج» آنها سبز باشد به این معنا که سابقه ۵ سال سکونت دائم در روستای مورد نظر را داشته و تاکنون از تسهیلات مسکن روستایی استفاده نکرده باشند.
مابه‌التفاوت سود این تسهیلات با نرخ سود مصوب شورای پول و اعتبار را که در حال حاضر ۱۸ درصد است وزارت راه و شهرسازی مکلف است از محل صندوق ملی مسکن متعهد شود و بانک مرکزی از این محل به بانک‌های عامل پرداخت می‌کند. ضمن اینکه سازمان برنامه و بودجه مکلف شده ما‌به‌التفاوت این نرخ سود (۱۳ درصد) را در بودجه‌های سنواتی در قالب بخشی از هزینه‌های صندوق ملی مسکن لحاظ کند. از حدود 5.4 میلیون مسکن روستایی، حدود 50 درصد آن نوسازی شده است و به گفته رئیس بنیاد مسکن، تا 1410 تمام واحدهای مسکونی روستایی بر اساس برنامه باید نوسازی شود.
متولی ساخت مسکن روستایی، بنیاد مسکن است و به گفته رئیس این بنیاد، همزمان با نهضت ملی مسکن، برنامه مسکن روستایی نیز به اهداف خود نزدیک شده است. به گفته رئیس بنیاد مسکن، با توجه به بعد مسافت، هزینه حمل مصالح و ساخت مسکن در برخی روستاها بالاتر از نقاط شهری است به همین دلیل برای ترغیب نوسازی و بازگشت مهاجران از شهرها به روستاها، افزایش وام مسکن روستایی در دستور کار قرار گرفته است.
در نهضت ملی مسکن علاوه بر مسکن روستایی، ساخت مسکن در شهرهای زیر 100 هزار جمعیت و برخی شهرهای بالای 100 هزار نیز به بنیاد مسکن واگذار شده است. تأمین زمین نهضت ملی در شهرها برعهده دولت و در روستاها برعهده بنیاد مسکن است. به گفته رئیس بنیاد مسکن، همزمان با اجرای نهضت ملی مسکن، ۵۱۰ هزار واحد مسکونی توسط این بنیاد در شهرها و روستاها وارد مرحله ساخت شده است.
صالحی گفت: واحدهای شهری آغاز شده طرح 160 هزار واحد است و مابقی را واحدهای روستایی و واحدهای متعلق به محرومان تشکیل می‌دهد. در مسکن شهری، 100 هزار واحد مربوط به نهضت ملی مسکن، 13 هزار واحد مسکن محرومان و 35 هزار واحد نوسازی بافت فرسوده است. در مسکن روستایی، از 162 هزار مسکن در دست اجرا، 12 هزار واحد مربوط به مسکن محرومان و 21 هزار واحد نیز مربوط به برنامه نوسازی است.
رئیس بنیاد مسکن افزود: در مجموع ۵۱۰ هزار واحد مسکونی نهضت ملی شهری، روستایی و مسکن محرومان توسط بنیاد مسکن در سراسر کشور در حال اجراست که از این تعداد واحدهای شروع شده، ۳۱۸ هزار واحد آن روستایی و 160 هزار واحد آن شهری است و مابقی مربوط به مسکن محرومان می‌شود که به مرحله اجرایی رسیده است. در مجموع در شهرها ۲۹۶ هزار واحد زمین تأمین شده است که زمین مؤثر برای ساخت مسکن ۲۲۳ هزار واحد است. تاکنون ۲۰۹ هزار واحد مسکونی پروژه تعریف شده است و ۱۶0 هزار واحد شهری تخصیص زمین شده و در مراحل مختلف ساخت قرار دارد. تاکنون در حوزه شهری ۹ هزار و ۶۲ واحد پایان کار گرفته و تحویل متقاضیان شد.
وی افزود: سال گذشته از 200 هزار متقاضی دریافت وام مسکن روستایی، 160 هزار نفر به بانک‌ها معرفی و وام به آنها تخصیص داده شده است. امسال نیز تاکنون 50 هزار نفر به بانک‌ها معرفی شده‌اند. وام مسکن روستایی امسال هنوز ابلاغ نشده ولی تا 10 روز آینده به بانک‌ها ابلاغ و سهمیه 1402 نیز پرداخت می‌شود.
در برنامه‌ای که دولت برای رونق ساخت و ساز در روستاها پیش گرفته است، واگذاری زمین به متقاضیان در روستاها تسهیل می‌شود. این طرح با همکاری بنیاد مسکن در قالب طرح نهضت واگذاری زمین به متقاضیان اجرا می‌شود و در قالب آن ۵۰۰ هزار قطعه زمین در روستاها به متقاضیان سکونت در روستاها واگذار می‌شود. این برنامه آغاز شده و در استان‌هایی مانند زنجان، قم و خراسان جنوبی واگذاری زمین روستایی برای ساخت مسکن به متقاضیان آغاز شده است. به گفته رئیس بنیاد مسکن، واگذاری زمین در روستاها در قالب اجاره 99 ساله و با پرداخت تسهیلات ساخت در اختیار متقاضیان قرار خواهد گرفت.

برش

مهاجرت معکوس به روستاها
براساس آمار برآورد جمعیت روستایی تا سال 99، حدود 21 میلیون نفر از جمعیت کشور در قالب 6 میلیون خانوار در 5.4 میلیون مسکن روستایی ساکن هستند. نوسازی واحدهای مسکونی روستایی علاوه ‌بر افزایش ایمنی ساختمان‌ها در برابر حوادث طبیعی، موجب پایداری جمعیت روستایی است. علاوه ‌بر آن، افزایش قیمت مسکن، پرداخت تسهیلات روستایی، تمایل مهاجران روستایی برای بازگشت به روستاها را افزایش می‌دهد.