سوسن صادقی
روزنامه نگار

عبدالمجید مرشدی، مدیرکل دفتر تأمین مالی و سرمایه‌گذاری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری درباره شکل‌گیری نظام جدید ارزش‌گذاری دارایی‌های دانش بنیان به «ایران» گفت: از آنجایی که شرکت‌های دانش بنیان و استارتاپ‌ها دارایی‌های مشهود مانند ملک، زمین، تجهیزات و غیره ندارند بنابراین دارایی‌های آنها را ایده، دانش ، تخصص و کاربران آنها تشکیل می‌دهند که به این دسته از دارایی‌ها، دارایی‌های نامشهود و غیرعینی گفته می‌شود. از دو دهه پیش بحث دانش بنیان‌ها پیش آمده است، موضوع ارزش‌گذاری از همان موقع آغاز شد.
مرشدی توضیح داد: در این دو دهه شرکت‌های دانش بنیان و بعدها هم استارتاپ‌ها با توجه به قوانین و مقررات حسابداری شماره 17، دارایی‌های خود را برای معامله به صورت غیررسمی ارزش‌گذاری می‌کردند. به عبارتی وقتی می‌خواستند شرکتی را خرید و فروش کنند، بحث ارزش‌گذاری مطرح می‌شد و صاحبان شرکت‌ها خود به قیمت‌گذاری و تعیین ارزش سهام می‌پرداختند و بعد از چانه زنی شرکت را واگذار می‌کردند اما این‌گونه ارزش‌گذاری دارایی‌های شرکت‌های دانش بنیان و استارتاپی برای شرکت‌های تأمین مالی، سرمایه‌گذاری و بانک‌ها رسمیت نداشت و به دنبال مرجع رسمی برای تأیید بودند بنابراین امکان جذب سرمایه از طریق ورود به بورس و فرابورس  یا تأمین مالی از طریق بانک‌ها و بخش خصوصی وجود نداشت.
وی افزود: از آنجایی که اکوسیستم نوآوری و فناوری و دانش بنیان کشور رشد یافته، نیاز است تا منابع مالی بخش خصوصی به صورت جدی وارد زیست بوم علم و فناوری شود و سرمایه‌های سرمایه‌گذارها را برای این زیست بوم جذب کرد. این جذب سرمایه در صورتی ممکن می‌شود که دارایی‌های نامشهود این بخش به صورت استاندارد ارزش‌گذاری شود.

مرجعی برای اطمینان بخشی
به بازار سرمایه
به گفته مدیرکل دفتر تأمین مالی و سرمایه‌گذاری معاونت علمی، فناوری نظام جدید ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود از سال 1401 که سال دانش بنیان بود، شکل گرفت تا با شکل‌گیری سازکار قانونی این ارزش‌گذاری صورت بگیرد تا اطمینان سرمایه‌گذاران و تأمین مالی‌ها به این شرکت‌ها جلب شود و با فراغ بال خرید و فروش سهام و سرمایه‌گذاری صورت بگیرد.
مرشدی به سه محور اصلی این نظام جدید ارزش‌گذاری اشاره کرد و گفت: این نظام جدید ارزش‌گذاری شامل شناسایی و ثبت (ارائه نمونه شواهد برای مصادیق بند 32 استاندارد حسابداری شماره 17 برای شناسایی و ثبت مخارج توسعه به عنوان دارایی‌های نامشهود که در سایت سازمان حسابرسی درج شده است)، نحوه ارزش‌گذاری (تدوین دستورالعمل اجرایی نحوه ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود شامل تشریح انواع روش‌ها و رویه‌ها که از سوی معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش بنیان و وزیر امور اقتصاد و دارایی ابلاغ شده است) و مرجع ارزش‌گذاری (کمیسیون کارشناسان رسمی گروه دانش بنیان و ستاد متشکل از کارشناسان رسمی و زیست بوم فناوری و نوآوری کشور در کانون کارشناسان رسمی استان تهران تشکیل شده) است.
وی تصریح کرد: برای بررسی دارایی‌های شرکت‌ها باید ابتدا دارایی‌های مشهود و غیرمشهود و منقول و غیرمنقول شناسایی و ثبت شود، چراکه تا دارایی در صورت‌های مالی یک شرکتی ثبت نشود، به عنوان دارایی محاسبه نخواهد شد. برای این کار قوانین و مقررات حسابداری شماره 17 که دارای 6 بند است و از روی نمونه‌های خارجی ترجمه و بومی‌سازی شده است، تدوین شده است. شرکت‌ها برای ثبت دارایی‌های خود باید این 6 شرط را رعایت کنند ولی برخی مواردی که در این اصول آمده بود، برای حسابرسان که دانش فنی در زمینه شرکت‌های دانش بنیان نداشتند، ابهام داشت و اختلاف ایجاد می‌کرد بنابراین ابهام‌ها با همکاری خبرگان اصلاح شد.
مدیرکل دفتر تأمین مالی و سرمایه‌گذاری معاونت علمی و فناوری اظهار کرد: طبق این اصلاحیه مدیران مالی شرکت‌های دانش بنیان به همراه حسابرسان خبره باید مطابق با قوانین اصلاح شده با هم تعامل داشته و دارایی‌های نامشهود (که ایده، دانش فنی، متخصصان و کاربران هستند) را شناسایی و در صورت مالی شرکت، ثبت کنند. حسابرس هم با مراجعه به مرجع، دارایی‌های شرکت را به عنوان دارایی‌های نامشهود تأیید کند. به عبارتی مدیرمالی بر طبق استاندارد دارایی‌ها را شناسایی و حسابرس راستی آزمایی کرده و اعلام می‌کند و عدد و رقم ثبت می‌شود.
مرشدی افزود: مرحله بعد تجدید ارزیابی ارزش‌گذاری است. باتوجه به اینکه در کشور ما تورم وجود دارد شرکت دانش بنیانی اگر دو سال قبل 10میلیارد ارزش داشت، با توجه به تورم این واحد تغییر می‌کند بنابراین باید معیاری برای این ارزیابی مجدد تعیین و استانداردسازی می‌شد تا مرجع قرار بگیرد که این کار هم در این نظام جدید انجام شد. چون پیش از این ارزش‌گذاری غیرواقعی انجام می شد ولی اکنون با این دستورالعمل تجدید ارزش‌گذاری هم استانداردسازی شده است.

اجرا از مهر ماه
مدیرکل دفتر تأمین مالی و سرمایه‌گذاری معاونت علمی، فناوری در پاسخ به این سؤال که این نظام جدید از چه زمانی ابلاغ و اجرایی می‌شود، گفت: این نظام از مهرماه اجرایی خواهد شد. البته از هفته آینده به شرکت‌ها ارجاع شده و با تشکیل جلساتی این نظام برای مدیران مالی شرکت‌ها و حسابرس‌های خبره توضیح داده خواهد شد تا با رجوع به این مرجع ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود خود را شناسایی و ثبت کنند. با اجرایی شدن این روند پیش‌بینی می‌کنیم که در ۱۴۰۳ که صورت‌های مالی ۱۴۰۲ مشخص می‌شود تعداد زیادی از شرکت‌ها دارایی‌های مشهودشان شناسایی شده و در صورت‌های مالی درج شود و بعد از آن مسأله تجدید ارزیابی و ارزش‌گذاری صورت بگیرد.
وی اظهار کرد: ارزش سهام شرکت‌های دانش بنیان با توجه به این اصول تعیین خواهد شد. با این مرجع اگر شرکت‌ها بخواهند وارد بورس و فرابورس شوند مراکز مالی و سرمایه‌گذاری که می‌خواهند با این شرکت‌ها کار کنند می‌توانند با استناد به این رکن با اطمینان فعالیت کنند چون عدد و رقم شفاف و مشخص است بدین ترتیب بانک‌ها و بورس و مؤسسات مالی با ادبیات جدید ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود آشنا می‌شوند.
به گفته مرشدی، معاونت علمی و فناوری به عنوان متولی زیست بوم این موضوع را پیگیری خواهد کرد تا مشکلات را رفع کند. شکل‌گیری زیرساخت اقتصاد دانش بنیان و شاهراه اساسی آن اجرای نظام ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود است. اجرای این نظام می‌تواند به توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و کاهش تورم منجر شود. دارایی‌های نامشهود همان حوزه‌ای است که می‌تواند نقدینگی بلاتکلیف را از بازار جمع و هدفمند کند. این مسیر را دنیا رفته است و ما هم می‌رویم تا بحث دارایی نامشهود ورود به بورس و فرابورس و وثیقه گذاشتن برای بانک‌ها و... حل شود و شرکت‌های دانش بنیان و استارتاپ‌ها بتوانند همانند نمونه‌های مشابه خود سهم مهمی در تولید ناخالص داخلی کشور داشته باشند.

دارایی‌های نامشهود، 90 درصد دارایی‌های غول‌های فناوری

محمدرضا قدوسی
مشاور کسب
و کارهای نوپا

مرکز بانک جهانی و مرکز مشاوره مکنزی طبق محاسباتی که انجام دادند اقتصاد کل دنیا را 520 تریلیون دلار (520هزار میلیارد دلار) تخمین زده‌اند که از این میزان 4 تا 4.5 درصد اقتصاد دیجیتال است. به عبارتی 20 تا 23 تریلیون دلار اندازه بازار اقتصاد دیجیتال است. از این میزان هم 6 تریلیون دلار آن به 5 استارتاپ اصلی دنیا یعنی متا، آمازون، اپل، نتفلیکس و گوگل اختصاص دارد. از این میزان 6 تریلیون دلاری هم 3 درصدش فقط به اپل اختصاص دارد.  اما این 5 ابرقدرت فناوری دنیا و دیگر استارتاپ‌های دیگر جهان چگونه به این ارزش دست یافته‌اند؟ در پاسخ باید گفت بالای 90 درصد دارایی‌های این غول‌های فناوری دارایی‌های نامشهود هستند که مبتنی بر دانش، متخصصان و تعداد کاربران و غیره است و دارایی فیزیکی خط تولید، برند، زمین و ملک ندارند.
تضمین این نظام کمک می‌کند اگر ما این مدل از اقتصاد دیجیتال را به عنوان اقتصاد جدیدی قبول نکنیم و فکر کنیم که دارایی‌ها حتماً باید فیزیکی باشد در ارزشگذاری به مشکل برخواهیم خورد و کسب و کارهای جدید شکل نخواهد گرفت، بنابراین برای شکل‌گیری و ارزشگذاری کسب و کارهای حوزه دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها به مرجعی تخصصی برای ارزشگذاری نیاز است که امید می‌رود این نظام ارزشگذاری دارایی‌های نامشهود جدید بتواند ارزش واقعی کسب و کارهای این حوزه را تعیین کند.

ارزشگذاری واقعی دارایی‌های
کسب و کارهای علم و فناوری

مجید اورعی
کارشناس فناوری اطلاعات

سال‌هاست که دارایی‌های نامشهود در کشور تعریف شده است و برخلاف دارایی‌های مشهود مانند ملک، ماشین، تجهیزات، کارخانه و... که قابل مشاهده است، غیرعینی هستند. این دارایی‌های غیرعینی عمدتاً در اثر راه‌اندازی و فعالیت‌های کسب و کارهای حوزه دانش‌بنیان یا استارتاپ‌ها که ارزش‌آفرینی می‌کنند، به‌وجود آمده و دیده می‌شود. این کسب و کارها برای انجام مأموریت‌شان نیاز دارند تحقیق و توسعه انجام دهند تا دانش فنی لازم را کسب کرده یا آن را خریداری کنند؛ مثلاً بتوانند پلتفرم نرم‌افزاری را تولید کرده یا حق امتیازی لازم برای استفاده از آن را خریداری کنند، همچنین در طول زمان فعالیت‌شان به مرور برند سازمانی‌شان شکل گرفته و دارای مشتری و کاربر می‌شوند بنابراین دانش، برند، سیستم نرم‌افزاری و مشتریان بدست آمده، همه دارایی نامشهود محسوب می‌شود. البته دارایی‌های نامشهود صرفاً مختص به کسب و کارهای حوزه دیجیتال و دانش‌بنیان نیست، بلکه کسب و کارهای سنتی و فیزیکی، حتی غیررسمی را شامل می‌شود. حق سرقفلی از جمله آنهاست که بر اثر استمرار فعالیت یک شخص در محل یا گذر خاصی برای آن فعال اقتصادی به‌وجود آمده و این حق قابلیت خرید و فروش دارد و اگر کسی بخواهد همان فعالیت را در آن گذر یا محل ادامه دهد باید پولی را به‌عنوان حق سرقفلی به شخص قبلی بپردازد تا بتواند همان کسب و کار را در همان محل ادامه دهد. در حقیقت این پول جبران سودهای آتی ناشی از مشتریان ثابتی است که به آن محل جهت دریافت کالا یا خدمت مراجعه می‌کنند. اما چرا ارزشگذاری دارایی نامشهود مهم است؟ در پاسخ باید گفت چون کسب و کارها و سهامداران آن کسب و کار به دنبال منتفع شدن هستند پس وقتی دارایی‌های کسب و کاری شناسایی و ثبت شود، عملاً ارزش سهام آن کسب و کار افزایش می‌یابد. وقتی ارزش سهام افزایش یابد، خریداران سهام آن و میل و رغبت سرمایه‌گذاری در آن کسب و کار بیشتر می‌شود و در نهایت به توسعه کسب و کارهای دانش‌بنیان کمک می‌کند.
حال برای رشد و توسعه کسب و کارهای اقتصاد دیجیتال و مبتنی بر دانش‌بنیان باید کمک شود که دارایی‌های آنها که عمدتاً نامشهود هستند به درستی شناسایی و ثبت شوند تا قابل ارزشگذاری برای واگذاری یا ورود به بورس و فرابورس باشند.
از گذشته ارزشگذاری دارایی‌های نامشهود در کشور وجود داشت ولی به دلیل وجود برخی ابهامات قابل تفسیر بود بنابراین نظام جدید ارزشگذاری دارایی‌های نامشهود به دنبال رفع مشکلات قبلی و سرعت بخشیدن به ورود دانش‌بنیان‌ها و استارتاپ‌ها در بازار سرمایه است. ارزشگذاری دارایی‌های نامشهود امری سخت، پیچیده و حساس است؛ به‌عنوان مثال فرض کنید یک شرکت دانش‌بنیانی در حوزه نانو یا فناوری اطلاعات، سال‌ها باید هزینه تحقیق و توسعه را بپردازد تا دانش یا فناوری لازم را در حوزه‌های لبه تکنولوژی کسب کند تا بتواند به کمک این دانش و فناوری امکان خلق ارزش و تحول جدی را در اقتصاد و صنعت کشور ایجاد کند. حال‌ سؤال این است که این حجم گسترده سرمایه‌گذاری که در قالب هزینه‌های حقوق و دستمزد و پژوهش پرداخت می‌شود چگونه در اسناد مالی شرکت باید تبدیل به دارایی‌های نامشهود شده و منجر به افزایش سرمایه و ارزش شرکت‌ها شود؟ بسیاری از کارشناسان معتقدند باید هزینه‌های حقوق و دستمزد متخصصان را که در آن واحد تحقیق و توسعه کار کرده‌اند نه به‌عنوان هزینه بلکه به‌عنوان دارایی در جریان تکمیل در صورت حساب مالی آنها شناسایی و ثبت و از سوی حسابرسان تأیید شود تا بتواند جزو دارایی آنها محسوب شود.
ولی سؤال این است آیا همین هزینه‌های انجام شده برابر با ارزش دارایی به دست آمده است؟ پاسخ کارشناسان در این زمینه خیر است و ارزش دارایی می‌تواند بسیار بیشتر یا گاهاً کمتر از هزینه‌های انجام شده باشد. یکی از دلایل آن می‌تواند ناشی از تأثیر زمان کسب مجدد آن فناوری در ارزشگذاری مجدد دارایی باشد. بدین معنا که کارشناسان اولاً هزینه انجام شده در چند سال را به ارزش روز مجدداً محاسبه می‌کنند و سپس با تأثیر ضریب خاصی برای زمان مورد نیاز کسب این فناوری که الان در دسترس است، ارزش واقعی دارایی مجدد را محاسبه می‌کنند.
 در پاسخ به اینکه ارزشگذاری دارایی نامشهود چگونه و توسط چه کسی باید انجام شود تا میزان ارزش واقعی آن به درستی محاسبه شود، باید پای کارشناسان رسمی و خبره و با مراجعه به یک مرجع استاندارد به میان آید تا ارزشگذاری‌های انجام شده به واقعیت نزدیک باشد. در این نظام جدید سعی شده ارزشگذاری‌ها واقعی و قابل اتکا باشد تا به سرنوشت تخلفاتی که حتی در ارزشگذاری دارایی‌های مشهود رخ می‌داد و منجر به رانت و فساد می‌شد، منجر نشود.
به عبارتی اگر کسب و کار اینترنتی دارای برند یا شرکت دانش‌بنیانی بخواهد وارد بورس یا فرابورس شود اگر دارایی‌های آن به غلط و نادرست و بالا ارزشگذاری شود، ارزش سهام غیرواقعی خواهد بود و بعد از مدتی حباب ارزش سهام آن کسب و کار در بورس ترکیده و سهامداران آن متضرر می‌شوند بنابراین در این نظام جدید می‌خواهند کاری کنند که ارزشگذاری توسط اشخاصی صورت پذیرد که تضمین لازم را در خصوص ارزش برآوردی بدهند و خریداران و سرمایه‌گذاران با خاطری آسوده‌تر در بازار شرکت‌های دانش‌بنیان و دارایی‌های نامشهود آنها وارد شوند.

امیدواری برای ورود استارتاپ‌ها به بورس

حسین اسلامی
رئیس نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران

یکی از مهم‌ترین مواردی که درحوزه شرکــــــــــــــــــت‌های دانـــــــــــــــش‌بنیان و استارتاپ‌های حوزه فناوری اطلاعات مغفول مانده بود، ارزشگذاری دارایی‌های نامشهود است.
زیرساخت اقتصاد دیجیتال شرکت‌هایی هستند که دارایی‌های آنها مانند شرکت‌های سنتی به شیوه سنتی فیزیکی نیست و بیشترین دارایی آنها ایده‌ها، پلتفرم‌ها و زیرساخت‌های فناورانه است و این موارد دارایی‌های نامشهود آنها حساب می‌شود بنابراین این اقدام را به فال نیک می‌گیریم.
 ثبت و ارزشگذاری دارایی‌های نامشهود برای حوزه استارتاپ‌ها هم بسیار اتفاق خوبی بوده و برای پیشرفت اقتصاد دیجیتال حیاتی است بنابراین لازم است وزارت امور اقتصادی و دارایی و بانک مرکزی کمک کنند تا اعتباردهی لازم در نظام بانکی به این گونه دارایی‌ها اتفاق بیفتد و آنها این را قبول کنند که این نوع دارایی در دارایی‌های مالی ثبت و در آینده به عنوان وثیقه پذیرفته شود.
برای مرحله بعدی هم امیدواریم همان‌طور که بازار سرمایه از حضور تپسی استقبال کرد به‌زودی به چندین استارتاپ دیگر برای ورود به بورس و فرابورس اقبال نشان دهد تا آنها هم به بازار سرمایه ورود کنند و عامه مردم هم آرام آرام بیش از این با بازار دیجیتال آشنا شوند و با سرمایه‌گذاری به توسعه آن کمک کنند.