درحالی به انتهای ماه پایانی تابستان 1402 نزدیک می‌شویم که شاید خیلی از مردم با واژه فروپاشی شبکه برق(Blackout) آشنا نباشند و ندانند که صنعت برق آخرین بار در چه روز و ساعتی این رویداد را تجربه کرده است.
دریک برهه زمانی دو ساله، دقیقاً ساعت 12 ظهر 30 اردیبهشت ماه 1380 و ساعت 21:30 روز 12 فروردین ماه 1382 شبکه برق ایران دچار فروپاشی و بخش‌هایی از کشور بی‌برق شد.
ازآن دو اتفاق که با فاصله کمی از یکدیگر روی داد، بیش از 20 سال می‌گذرد و صنعت برق با تکیه بر توان نیروی انسانی ارزشمند خود روزبه‌روز پخته‌تر و باتجربه‌تر شده و لحظه به لحظه برای روشن نگه‌داشتن چراغ خانه‌ها و گردش چرخ‌های صنعت و تولید، عزم خود را جزم کرده و در این راه پرتلاطم محکم‌تر قدم برداشته است.
دراین میان اما، تابستان 1400 تاریخی نبود که خوشایند درج درتقویم صنعت برق کشور باشد، چرا که ناترازی به وجود آمده بین تولید و مصرف برق درسالیان اخیر، روزهایی را رقم زد که مرور آن خاطرات خوشی را برای ما بازگو نمی‌کند.
«جدول خاموشی‌ها رو داری؟»، سؤالی که به دغدغه اصلی مردم در تابستان 1400 تبدیل شد. بی‌برقی‌ها نه تنها طاقت مردم را طاق کرده بود، بلکه صنعت نیمه جان و زخم خورده از دوران رکود کرونایی را به حالت کما برده بود.
تدبیرِ رفعِ مشکلِ 15 هزار مگاوات ناترازی در سال 1400 فقط و فقط خاموشی خانه‌ها و کارخانه‌ها بود.
تورم ناشی از بی‌برقی صنایع، نجومی بود؛ آن هم در شرایطی که صنایع به علت اوضاع همه‌گیری بیماری کرونا خود در رکود بودند، در قیمت‌ها اما نه، رکورددار بودند، فقط به عنوان نمونه قیمت سیمان در تابستان سال1400، 433 درصد رشد کرد.
اما دولت سیزدهم بلافاصله پس از به دست گرفتن زمام امور کشور در مرداد 1400، برنامه‌ریزی گسترده‌ای برای رفع این ناترازی انجام داد به طوری که در سال اول (1401) 100 برنامه عملیاتی برای گذر بدون خاموشی از اوج مصرف و در سال دوم (1402) 140 برنامه برای این منظور در دو بخش «ایجاد ظرفیت های جدید تولید برق و افزایش توان و استفاده حداکثری از ظرفیت نیروگاه‌های موجود» و «مدیریت مصرف برق» ارائه کرد.
100 برنامه عملیاتی سال 1401 شامل 38 برنامه مربوط به تولید برق و واحدهای نیروگاهی، 31 برنامه مدیریت مصرف و تقاضای مؤثر، 16 برنامه برای آمادگی مطلوب شبکه برق و 15 برنامه برای مدیریت هماهنگی با استان‌ها بود.
یکی از این برنامه‌ها در بخش کشاورزی، ارائه برقِ رایگان بود؛ در واقع اگر کشاورزی در زمان اوج مصرف 5 ساعت همکاری می‌کرد، در بقیه روز از برق رایگان بهره‌مند می‌شد، در بخش خانگی نیز مشترکانی که مصرف برق‌شان زیر الگوی مصرف بود، به ازای هر کیلووات ساعت، 500 تومان پاداش دریافت می‌کردند. نتیجه با توجه به تابستان 1400، قابل باور نبود، اما محقق شد و تابستان 1401 با این 100 برنامه بدون خاموشی پشت سر گذاشته شد.
درسال 1401، مشارکت مردم در طرح پاداش مدیریت مصرف برق، نتایج چشمگیری را رقم زد به طوری که به 40 درصد قبوض مصرف‌کنندگان زیر الگو، پاداش تعلق گرفت و حدود هزار و 350 میلیارد تومان پاداش صرفه‌جویی به این مشترکان پرداخت و نتیجه این شد که در تابستان این سال نه تنها خاموشی اتفاق نیفتاد بلکه با همدلی مردم و اصلاح الگوی مصرف برق در بخش خانگی 2.3 درصد مصرف برق کاهش یافت.
و اما تابستان 1402، تابستانی داغ؛ دورانی که «گرمایش جهانی» به پایان رسیده و عصر «جوشش جهانی» آغاز شده است.
جوششی که موجب شد تا ماه جولای (10 تیر تا 10 مرداد) گرم‌ترین ماه تاریخ لقب بگیرد.
با همه این اوصاف، وزارت نیرو برای امسال نیز تابستان بدون خاموشی را هدف‌گذاری و برای رسیدن به آن 140 برنامه را تدوین کرد.
همچنین میزان پاداش طرح مدیریت مصرف برق را افزایش داد؛ به گونه‌ای که پاداش صرفه‌جویی زیر نیمی از الگو درماه به ازای هر کیلووات ساعت 2 هزار تومان، بین 150 تا 300 کیلووات ساعت در ماه به ازای هر کیلووات ساعت هزار و 500 تومان و در پله‌های بعدی 1000 و 500 تومان در نظر گرفته شد.
هر چند که به طور متوسط قیمت فروش برق، حدود 100 تومان است و این یعنی مشترکان تا 20 برابر آنچه که پرداخت می‌کنند، می‌توانند پاداش دریافت کنند.
استقبال از طرح پاداش مدیریت مصرف برق سبب شد تا 37 درصد از مشترکان بخش خانگی از ابتدای دوره مدیریت مصرف برق تاکنون مشمول پاداش شوند و تا امروز حدود هزار و 223 میلیارد تومان پاداش صرفه‌جویی برق پرداخت شود.
همچنین یکی از نتایج مهم این طرح این بود که سبب شد به‌رغم افزایش دما در تابستان امسال که به ازای افزوده شدن هر یک درجه به متوسط دمای کشور، هزار و 800 مگاوات به مصرف برق کشور افزوده می‌شود، مصرف برق در بخش خانگی فقط یک درصد آن هم نسبت به سال 1400 رشد داشته باشد.
درواقع اگر همانند سال‌های 1390 تا 1400 که سالانه مصرف بخش خانگی، 7 درصد رشد داشت، روند ادامه می‌یافت در دو سال گذشته باید 14 درصد مصرف برق خانگی رشد می‌کرد که با طرح‌های تشویقی، به رغم حاکم بودن گرمای شدید در کشور و اضافه شدن دو میلیون مشترک به تعداد مشترکان، مصرف برق بخش خانگی امسال نسبت به سال 1400 فقط یک درصد رشد کرد.
دربخش صنعت نیز برنامه مدیریت مصرف برق برای تابستان امسال به گونه‌ای طراحی شد که بیش از 580 هزار مشترک در بخش صنایع کوچک و کارگاه‌های صنعتی که 92 درصد از مشترکان بخش صنعت را تشکیل می‌دهند، بتوانند بدون محدودیت در زمینه مصرف برق به تولید بپردازند.
همچنین شهرک‌های صنعتی و صنایع مستقل خارج از شهرک، یک روز در هفته آن هم به مدت 12 ساعت از ساعت 11 تا 23 مشمول برنامه مدیریت مصرف برق شده‌اند که این 12 ساعت را نیز می‌توانند با جابه‌جایی شیفت یا در روزهای تعطیل جبران کنند.
برای 302 واحد صنعتی در بخش صنایع بزرگ و انرژی‌ بر شامل فولاد، سیمان و سایر فلزات نیز در تعامل با وزارت صنعت، معدن و تجارت برنامه‌ای در نظر گرفته شده که این صنایع در زنجیره تولید با مشکل مواجه نشوند.
اجرای همین برنامه سبب شد تا صنایع در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱، ۱۴ درصد و در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰، ۱۶ درصد رشد مصرف برق داشته باشند.
درواقع می‌توان گفت صنایع در سال 1402 نسبت به سال ۱۴۰۰، ۳۰ درصد رشد مصرف برق داشته‌اند.
رشد انرژی تحویلی به صنایع بویژه صنایع بزرگ نتایج کم‌نظیری را رقم زد. به گونه‌ای که براساس گزارش انجمن جهانی فولاد، تولید فولاد خام در ایران در ژوئن 2023 (11 خرداد تا 10 تیر) به 3 میلیون و 200 هزار تن رسید که حکایت از رشد 17.4 درصدی نسبت به مدت مشابه پارسال دارد. همچنین در 6 ماه نخست سال 2023 میلادی، ایران در مجموع 16 میلیون و 100 هزار تن فولاد خام تولید کرد که درمقایسه با مدت مشابه سال 2022 میلادی افزایش 4.8 درصدی را نشان می‌دهد.
 افزون بر آن، بنابر گزارش انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، صادرات فولاد در چهار ماه نخست امسال نسبت به مدت مشابه پارسال 37 درصد افزایش داشته است.
به گفته دبیر انجمن صنفی صنعت سیمان کشور هم، میزان تولید سیمان در تیر امسال نسبت به پارسال ۴.۵ درصد افزایش داشت و تأمین برق کافی در تابستان سال‌جاری سبب شد تا صنعت سیمان کشور بتواند بخوبی به افزایش تقاضای 2 میلیون تنی در بازار سیمان نسبت به پارسال پاسخ بدهد.
جابه‌جایی هوشمندانه بار از دیگر برنامه‌هایی بود که امسال پیگیری و موجب شد تا مشترکان صنعتی در استان‌هایی مانند خوزستان، هرمزگان، یزد و کرمان همکاری خوبی با صنعت برق داشته باشند و با جابه‌جایی هوشمندانه مصرف برق خود، اوج مصرف این استان‌ها در روز جمعه رقم بخورد.
درکنار طرح مدیریت مصرف برق و برنامه‌هایی همچون تغییر ساعت اداری برای جلوگیری از همزمانی رقم خوردن اوج مصرف ادارات با خانه‌ها، افزایش ظرفیت تولید برق کشور در دولت سیزدهم نیز به تأمین پایدارِ برق و حداقل کردن تأثیر ناترازی‌ها کمک بسزایی کرد.

برش

 تدابیر گذر از خاموشی
در دو سال گذشته حدود ۷ هزار و ۷۴۵ مگاوات به ظرفیت تولید برق کشور افزوده شده که شامل ۵ هزار و ۷۸۴ مگاوات نیروگاه حرارتی، هزار و ۴۰۰ مگاوات افزایش ظرفیت با ارتقای راندمان نیروگاه‌های قبلی، ۲۰۳ مگاوات نیروگاه‌های تجدیدپذیر و ۳۵۸ مگاوات نیروگاه‌های تولید پراکنده می‌شود.
همه این برنامه‌ها که با محوریت مدیریت مردمی مصرف برق به بار نشسته و تابستان 1402 را هم بدون خاموشی رقم زده است، نشان می‌دهد استفاده از ظرفیت مردم و مشارکت دادن آنها در زمینه حل مسائل کشور، می‌تواند راهکار اصلی برای برون‌رفت از مشکلات کشور در سایر بخش‌ها باشد.