کیهان کلهر، فیلم، مستند و جاده ابریشم
رضا مهدوی
مدرس دانشگاه، منتقدهنری، نوازنده سنتور
«موسیقی فیلم جاده ابریشم» تلخیصی از بیش از سه ساعت موسیقی ساخته شده برای این فیلم است که شنونده را به لحاظ تصویری و شنیداری در یک نمای کلی قرار می‌دهد و شَمایی از وهم و مه‌آلودی، امید، خاطره، رنگارنگی، فراز و نشیب، رقص و پایکوبی، عشق و صلابت را تداعی می‌کند. دو نوازنده و آهنگساز از ایران و چین که عهده‌دار آهنگسازی و بهره‌گیری از کلیت مسیر جاده ابریشم هستند و هر یک به فراخور حال خود، با اندیشه‌هایی در راستای نوعی تصویرسازی تاریخی و نشأت گرفته از سرمنشأ فرهنگ شنیداری، در این راه طول و دراز توانسته‌اند به هدفی مشترک دست یازند و برحسب منطقه و آب و هوا، موسیقی‌ها را نسبت سنجی کرده و آنجا که تپه ماهور‌ها در کوهستان و نیز جنگل و دریا به نمایش درمی‌آید متناسب با سردی، گرمی و اعتدال، موسیقی را تهیه و تدوین کنند. بنابراین اگر فیلم را هم مشاهده نکرده باشیم هم می‌توان از نوع موسیقی‌ها در هر یک از شیارها، در طول مسیر جاده ابریشم در موقعیت مکانی قرار گرفت، حتی می‌توان با تخیل‌پردازی و تصویرسازی، مناطق مختلف را تجسم کرد. آنجا که سازها کششی هستند و در جای دیگر سازها کوبه‌ای و در دیگر جا سازهای بادی نقش‌آفرینی می‌کنند، گاه تکنوازی‌ها و همنوازی‌ها در ایجاد بستری مناسب برای فضا‌سازی و درک بهتر جمله‌های شنیداری در رسیدن به بافتی معتدل کمک می‌کند و از تکنیک و گاه از احساس رقیق و غلیظ بهره‌برداری می‌شود.
در این آثار یک رابطه‌مندی اخلاق‌مدار و ادب‌وار موج می‌زند که نه فقط رفتاری رمانتیسم بین دو آهنگساز بلکه عاشقانه نگریستن به جاده ابریشم تلألؤ دارد. نوازندگان هر یک به درستی و در جایگاه خود موقعیت‌های فرهنگی را نقش‌آفرینی می‌کنند و این اتفاق هم می‌افتد و در هم آمیختگی‌ای به وجود می‌آید تا کیفیت متفاوت‌تری از آنچه کارگردان و دوربین‌ها ثبت و ضبط کرده‌اند در کلیت فیلم مکمل واقع شود.
کیهان کلهر موسیقیدان شهیر ایرانی که شهره آفاق است، تاکنون ثابت کرده درعرصه‌های مختلف فن موسیقی بسیار توانمند است. کلهردرمنطقه کرمانشاهان با ساز تنبور، دف و کمانچه و سه‌تار، ضمیرخانوادگی دارد و از موسیقی منطقه خود برای توسعه کمی و کیفی موسیقی فلات ایران در کنار دیگر موسیقی‌های اقوام و طوایف و ایلیاتی‌ها بهره‌ها برده است. از زمانی هم که پای به فرامرزها و سرزمین‌های دور می‌گذارد بنا دارد دیگر گونه موسیقی شهری و روستایی و نیزساز کمانچه و خانواده سازهای کمانی ایران را معرفی کند و البته تلاش‌های بسیاری هم برای ترکیب و تلفیق در نوع موسیقی فیوژن دارد و این نشان از شهر آشوبی و شولایی در ذهن و روان اوست که شخصیتی چند وجهی، توانا و دغدغه‌مند دارد در پیشبرد اهدافی که از قبل داشته و می‌خواهد موسیقی ایران در جهان نشان و اعتباری افزون‌تر یابد.
کیهان کلهر تا کنون با دیگر موسیقیدانان جهان روی صحنه اجرا و تولید اثر مشترک داشته که حاکی از شولایی و جوشش درون، برای کوششی بوده که قابلیت‌های ناشکفته و نهفته به هر دلیل از کلیت مفهومی و نه صرفاً تخصصی موسیقی ایران را به موقعیتی برای رفع مظلومیت به کاربرده همانگونه که فرهنگ این سرزمین همچنان دچار مظلومیت است.
محتوای شنیداری آلبوم «موسیقی فیلم جاده ابریشم»14 شیار است که به ترتیب چنین می‌آید:
1- دره‌های سرسبز و دوردست ساخته ژانو ژیپینگ2- از دیرباز(ویولنسل فلوت) ساخته کیهان کلهر3- از دیرباز(کوارتت زهی) ساخته کیهان کلهر4- نوید باران (بداهه) کارگروهی5- رقص لزگی ساخته گه ورک داباغیان6- پژواک شهر گمشده ساخته ژانو ژیپینگ 7- کوه‌ها خیلی دورند ساخته کیهان کلهر8- نبرد از یاد رفته (بداهه) کارگروهی9- تابستان سرسبز کوهستان (بداهه) کارگروهی 10- شب‌های کاروانسرا(بداهه) کار گروهی11- چهارنعل هزار اسب ساخته کیهان کلهر12- رنگ (بداهه) کار گروهی13- آهنگ ابرهای مقدس ساخته ژانو ژیپینگ 14- موهینی(ویولنسل). این آلبوم در استودیو رایت تراک نیویورک در پاییز 2003 میلادی ضبط شده و میکس و مسترینگ آن توسط ریموند موسیسان در ایران انجام پذیرفته است. گفتنی است در بخشی از مطلب درج شده در آلبوم چنین می‌آید: «جاده ابریشم یعنی نقش، صدا، موسیقی. ربع قرنی گذشته است از زمانی که تلویزیون اِن اچ کی ِ ژاپن یک مجموعه فیلم مستند را با این اسم تهیه کرد. این مجموعه 10 قسمتی در سال 2005 برای آهنگساز ژاپنی‌اش «کیتارو» شهرت و اعتبار فراوانی در جهان پدید آورد و حال پس از 25 سال این بار اما، ابتدا و انتهای جاده ابریشم به هم پیوند داده شده.
ژانو ژیپینگ رئیس کنسرواتوار موسیقی ملی چین، ساخت موسیقی چندین فیلم مهم را در کارنامه خود دارد. موسیقی این اثر در بسیاری از کشورهای جهان منتشر شده است.
شنیدن موسیقی‌های بی‌کلام در تخیل‌پردازی و رسیدن به نتیجه‌های متنوع در رشد و شکل دهی مغز نقشی مهم دارد. فارغ از کلام، شعر و ترانه، نوعی استقلال رویه در چگونه شنیدن آثار موسیقایی خالص و مجرد برای شنونده، امکان‌سازی می‌کند تا بتواند در عرصه‌های گوناگون زندگی خود از آن استفاده ببرد. موسیقی‌های خالص از ژانر چند فرهنگی بویژه از این نوع که به تاریخ و فرهنگ شنیداری کشورها مربوط می‌شود همچون جاده ابریشم با توجه به حجم تبادلات تجاری، فرهنگی و هنری نیاز دارد بیش از پیش در جشنواره‌ها، همایش‌ها و تولید آثار متنوع هنری از آن بهره‌ها جست.
موسیقی فیلم/ جاده ابریشم/ کیهان کلهر و ژانوژیپینگ
ناشر: نغمه سازآواز. سال ۱۳۸۴