مسجد و نظم اجتماعی در ایران
در سیاستگذاری مساجد از مهم‌ترین اقدامات، تعریف «کارکرد مسجد» است. در گفتار حاضر می‌خواهیم کارکرد اصلی مسجد یعنی «کارکرد تربیتی» آن را یادآور شویم با تأکید بر اینکه برای رسیدن به این کارکرد، نیاز به سیاستگذاری در امر مساجد داریم که به نظر می‌رسد در جامعه ما این جنس از سیاستگذاری‌ها کم‌رمق است و باید اهتمام ویژه‌ای برای اجرایی شدن آن داشته باشیم؛ چرا که معتقدیم مساجد در ایجاد نظم اجتماعی در ایران سهم و نقش بسزایی دارند.
دکتر محمدحسین شاه‌آبادی
مسئول اندیشکده مسجد پژوهشکده شهید صدر دانشگاه امام حسین(ع)
یکی از کارکردهای مساجد و شاید اصلی‌ترین کارکرد آن «تربیت» است که ذاتی آن محسوب می‌شود. از صدر اسلام این کارکرد برای مساجد مطرح بوده است و ثمره آن را پیش از انقلاب دیده‌ایم. اما به تدریج از اواسط دهه هفتاد، این کارکرد به حاشیه رفت. در حالی که اواسط دهه هشتاد «طرح صالحین» جایگاه ویژه‌ای در مساجد پیدا کرد که بر فعالیت‌های تربیتی مربی‌محور تمرکز داشت. این طرح می‌کوشید منهای محور قراردادن محتوا، یک ساختار تربیتی را عمومی کند که تقریباً یک دهه عملکرد موفق داشت.
لزوم نگاه‌های راهبردی در باب مساجد
در جامعه ما نگاه‌های سیاستگذارانه در باب مسجد کم‌رمق است در حالی که ما در این حوزه بشدت به ریل‌گذاری و سیاستگذاری نیاز داریم.
به‌رغم اینکه کارهای زیادی در باب مسجد اعم از «برنامه‌ریزی»، «قانونگذاری»، «ارائه و اجرای طرح» و... انجام می‌شود اما هیچ‌کدام از این اقدامات، سیاستگذارانه نیست.
وقتی از «سیاستگذاری» حرف می‌زنیم گاه «قانونگذاری» و گاه «برنامه‌ریزی» معنا می‌شود. این در حالی است که قانونگذاری و یا برنامه‌ریزی همه سیاستگذاری نیست؛ اگرچه بخش مهمی از حیطه سیاستگذاری است. بنابراین نیاز به نگاه‌های راهبری داریم که اغلب از آن غفلت می‌کنیم.
تدوین سند ملی مساجد
«تدوین سند ملی مساجد» یکی از آن نگاه‌های راهبری و سیاستگذارانه بود که هنوز بی‌سرانجام باقی مانده است. دو سال پیش، شورای عالی انقلاب فرهنگی نهادهای مختلف را موظف کرد که «سند ملی» بنویسند که طی آن بیش از چهل موضوع به عنوان سند ملی به بیش از چهل نهاد پیشنهاد داده شد؛ از آن جمله می‌توان به سند ملی موسیقی، سند ملی سینما، سند ملی هنرهای تجسمی و... اشاره کرد و در این میان «سند ملی مساجد» به سازمان تبلیغات اسلامی سپرده شد که هنوز با وجود ویرایش سیزدهم و چهاردهم تصویب نشده است و این امر گواهی است بر این مدعا است که برای سیاستگذاری در حوزه مساجد اهتمامی را که لازم و شایسته است، نداریم.
اجرای «مدیریت تربیتی» در مساجد
نخستین گام برای سیاستگذاری در حوزه مساجد، اجرای درست «مدیریت تربیتی» در مساجد است و به این منظور باید جایگاه تربیت در مساجد را تبیین و تعریف کنیم. ما در ساختارهای تربیتی مساجد پیوسته به سراغ «طرح‌ها» و «برنامه‌ها» رفته‌ایم بدون اینکه ساختار را تبیین کنیم. وقتی از ساختارسازی غافل شویم، کارهای تربیتی ما در مساجد به یکسری برنامههای کوتاه‌مدت چون اردوهای تفریحی، کلاس‌های آموزشی و برنامههای فرهنگی فروکاسته می‌شود.
در گذشته «کارکرد تربیتی مساجد» بسیار بارز و مشخص بود که نتیجه آن را در جریان پیروزی انقلاب اسلامی ایران شاهد بودیم. اما به تدریج این نقش به حاشیه رفت و متعاقب آن شاهد مصایبی در جامعه هستیم و لازم است که این کارکرد تربیتی مساجد مجدد با قوت سابق احیا شود و برای این امر نیاز به رویکردهای سیاستگذارانه داریم.
مکتوب حاضر متن ویرایش و تلخیص شده «ایران» از سخنرانی دکتر شاه‌آبادی است که در پیش‌همایش ملی «مسجد و نظم اجتماعی در ایران» در محل پژوهشگاه فرهنگ، هنر ارتباطات ارائه شد.