محافظت فناورانه از کودکان ایرانی در فضای آنلاین
علی محمدپور
دبیر انجمن ناشران دیجیتال حوزه کودک و نوجوان
در چند ماه گذشته دسترسی به تعامل با هوش مصنوعی چالش‌ها و فرصت‌های زیادی را ایجاد کرده است. استفاده از هوش مصنوعی بخصوص در حوزه محتوا کاربردهای زیادی در تحلیل دیتا و محتوا دارد. امروزه هوش مصنوعی، این ظرفیت را ایجاد کرده است که بتوان به دانش گسترده دسترسی پیدا کرد؛ می‌توان با آن به گفت‌و‌گو پرداخت و در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پاسخ سؤال‌های خود رسید.
البته در حوزه کودک و نوجوان دسترسی به فضای مجازی بدون نظارت‌های انسانی و ماشینی، می‌تواند چالش‌ها و خطراتی را ایجاد کند. سوء‌استفاده‌کنندگان در فضای مجازی، دنبال فرصتی برای فریب دادن کودکان هستند. علاوه بر آن محتوا و سایت‌های زیادی هم وجود دارد که دسترسی به آنها می‌تواند آسیب‌های زیادی برای کودکان و نوجوانان به همراه داشته باشد.
در کشور ما هم والدین می‌توانند از روش‌های مختلف مدیریت فضای مجازی برای کمک به کودکان استفاده کنند که بیشتر آنها در کشورهای دیگر مورد استفاده قرار گرفته است. سیمکارت‌های کودک یکی از راه‌حل‌های موجود است که به روش وایت‌لیست و بلک‌لیست کار می‌کند. در حال حاضر در کشورمان می‌توان با استفاده از این سیمکارت‌ها و وارد کردن کد یو اس اس دی (ستاره 456 مربع)، دسترسی کودک به همه سایت‌ها جز سایت‌هایی که از قبل شناسایی شده است را بست که به این روش، وایت‌لیست اطلاق می‌شود. خانواده‌ها حتی زمانی که گوشی سیمکارت‌دار خود را در اختیار کودک‌شان قرار می‌دهند، می‌توانند با استفاده از این کد دستوری، فضا را امن کنند تا کودک تنها به وایت‌لیست دسترسی داشته باشد، هرچند باید مراقب کودک بود که به وای‌فای متصل نشود وگرنه این امنیت، تأمین نمی‌شود.
ابزارهای پرنتال کنترل (parental control) و لانچرهای کودک هم روش دیگری است که در ایران چند نمونه از آنها ساخته شده است. از لانچرهای ایرانی می‌توان به «درسا»، «دنیای شیرین نبات» و «انارستان» اشاره کرد که متأسفانه هیچ کدام از این ابزارهای مدیریت فضای مجازی کودکان، به خوبی معرفی نشده و کاربری عمومی زیادی در میان خانواده‌ها پیدا نکرده است.
علاوه بر نبود اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی درباره این لانچرها، جذابیت آنها برای کودکان هم جای بحث دارد. این لانچرها باید با ارائه محتوا و سرویس‌های مختلف و متعدد، برای کودک جذابیت ایجاد کنند درحالی که هنوز چنین امکانی به وجود نیامده است.
اگر بخواهیم مقایسه ساده‌ای بین سیمکارت‌های کودک و انتخاب وایت‌لیست و لانچرها داشته باشیم، باید گفت در لانچرها دسترسی کودک هم به سایت‌ها و هم اپلیکیشن‌ها محدود می‌شود درحالی که در سیمکارت‌های کودک تنها بر سایت‌ها تمرکز شده است. ازسوی دیگر در لانچرها می‌توان ابزارهای کارشناسی هم نصب کرد و به این ترتیب نظر علمی کارشناسان را هم مشاهده کرد. در هر حال با طبقه‌بندی محتوایی متناسب با سن بچه که برایش نظامنامه محتوایی نوشته می‌شود می‌توان امنیت کودکان را در فضای آنلاین تأمین کرد.
علاوه بر این، ابزارهای هوش مصنوعی بهترین ابزار به منظور پالایش سایت‌ها و محتوای فضای مجازی برای دسترسی کودکان و نوجوانان به اطلاعات محسوب می‌شود. ازآنجاکه حجم تولیدات محتوای فضای مجازی بسیار زیاد است جز با ابزار هوش مصنوعی نمی‌توان این محتواها را پالایش و مدیریت کرد، البته باید گفت هنوز توسعه هوش مصنوعی در کشور ما به حد قابل قبولی نرسیده است که بتواند فضای آنلاین را برای کودکان ایرانی امن کند.
از سوی دیگر باید به این موضوع توجه داشت که دسترسی به هوش مصنوعی عمومی - که سرویس‌هایی خارجی هستند و به زبان فارسی هم در دسترس‌اند و امکان چت و مکالمه با بچه‌ها را می‌دهند - خطر تغییر مرجعیت محل رجوع و مشورت را دارد. یعنی کودکان و نوجوانان ما برای مشورت و رسیدن به پاسخ سؤال‌هایشان به این ابزارها وابسته می‌شوند که طبیعتاً پاسخ‌ها بر اساس فرهنگ ما طراحی نشده است و برای فرزندان ما کنترل شده و مناسب نیست و باید فکری به حال آن کرد.
به طور کلی باید گفت برای داشتن فضای مجازی امن برای کودکان‌مان، محتوای در دسترس آنها بخصوص در شبکه‌های اجتماعی باید با هوش مصنوعی پالایش شود. نرم‌افزارهای کنترل والدین و لانچرهای تخصصی کودک هم باید توسعه یابد و در دسترس قرار بگیرد. این موضوع، دغدغه‌ای ملی است که مسئولین باید آن را مورد توجه ویژه قرار دهند.