گفت‌وگوی «ایران» با محمدحسن یادگاری درباره کتاب «آن شب در دوحه»
روایتی از ناگفته‌های حضور ایران در جام‌جهانی قطر
«آن شب در دوحه» از تازه‌های نشر سوره مهر است؛ نوشته‌ای که روایت محمدحسن یادگاری از تجربه حضورش در بازی‌های جام‌جهانی قطر را پیش‌روی علاقه‌مندان می‌گذارد. کتابی که نمی‌توان آن را سفرنامه‌ای صرف دانست، چراکه از دریچه نگاه جامعه‌شناختی و با تحلیلی بر وقایع سال گذشته به رشته تحریر درآمده است. در گپ‌وگفت امروزمان با این نویسنده و مترجم، نکات بیشتری درباره «آن شب در دوحه» می‌خوانید؛
دنبال یک سفرنامه صرف نبودم
همان‌طور که در مقدمه کتاب هم آمده، ورزش یکی از حوزه‌های قدرتمند، تأثیرگذار و جریان‌ساز در جوامع امروز است، آنچنان‌که می‌توان چشم طمع جریان‌های اقتصادی و سیاسی را به این عرصه به وضوح دید. محمدحسن یادگاری درباره «آن شب در دوحه» به «ایران» می‌گوید:«این کتاب را با رویکردی جامعه‌شناختی و ورزشی نوشته‌ام. از آنجایی که خودم دانش‌‌آموخته دکترای رشته علوم ارتباطات اجتماعی هستم، دنبال این بودم که نوشته‌ام فقط یک سفرنامه نباشد، بلکه خواهان این بودم که در خلال روایتم از شرکت در جام‌جهانی قطر به‌عنوان یک تماشاگر، دست به ارائه یک کار تحلیلی-اجتماعی بزنم.»
به گفته یادگاری، این کتاب شامل مشاهدات وی از وقایع جام‌جهانی 2022 قطر درباره تیم‌ملی فوتبال ایران است؛ کتابی در پنج فصل که تجربه جامعه ایرانی را از مواجهه‌اش با حضور تیم‌ملی فوتبال ایران در این جام به نمایش می‌گذارد. «زندگی به روایت فوتبال» مقدمه کتاب و فصل‌های آن نیز به ترتیب «بازی آغاز شده»، «به جام‌جهانی قطر خوش آمدید!»، «همه پسران ملکه علیه ما»، «سیمرغ علیه اژدها» و «دیوانه‌سازها علیه ترسو» هستند. فصل پایانی هم «قطر، آنجا و بازگشت دوباره» نام دارد.
این نویسنده و کارگردان که پیش‌تر مجموعه مستند «یک ملت، یک ضربان» را با ارائه روایتی از تاریخچه فوتبال ایران ساخته است، ادامه می‌دهد:«در تألیف این کتاب از توجه به ناآرامی‌های سال گذشته و نقشی که بر دیگر عرصه‌ها از جمله فوتبال داشت هم غفلت نکردم. سال گذشته شرایط اجتماعی خاصی را پشت‌سر گذاشتیم که نیازمند ارائه تحلیل‌هایی درباره آن از زوایای مختلف هستیم؛ یکی از مهم‌ترین آنها می‌تواند از دریچه حضور ایران در جام‌جهانی باشد.»
وی با تأکید بر اهمیت فوتبال و جایگاهی که در زندگی امروز ایفا می‌کند، می‌افزاید:«تیم‌ملی فوتبال از نمادهای ملی ما به شمار می‌آید. در این کتاب به برخی واکنش‌ها و حتی نوع مواجهه‌ای که گاه با آن می‌شود، پرداخته‌ام. من و دیگر افرادی که در جمع تماشاگران این دوره جام‌جهانی شرکت کردیم، با وقایعی روبه‌رو شدیم که در رسانه‌های رسمی منعکس نشد. به گمانم مطالعه این کتاب، هم برای فوتبالدوستان و هم آنهایی که علاقه‌مند به حوزه جامعه‌شناسی هستند بویژه افرادی که دوستدار فوتبال باشند، جالب‌توجه خواهد بود.»
فوتبال در جامعه ما حکم یک زبان را دارد
یادگاری یک مستند فوتبالی هم در این رابطه ساخته است که در جشنواره فیلم حقیقت اکران می‌شود؛ هرچند همچنان تأکید دارد که کتاب «آن شب در دوحه» نکات بیشتری را در مقایسه با مستند مذکور دربردارد و آن را جامع‌تر می‌داند. یادگاری ادامه می‌دهد:«معتقدم فوتبال در جامعه ما ایرانیان حکم یک زبان را دارد. فوتبال به ما کمک می‌کند راحت‌تر با یکدیگر صحبت کنیم. یکی از مصادیق گفته‌ام را می‌توان در رابطه با همین کتاب دانست. اگر قرار بود نوشته‌ام را تنها با رویکرد جامعه‌شناختی بنویسم، شاید هرگز اجازه انتشار پیدا نمی‌کرد اما همه مسائلی که مد‌نظرم بود را به کمک زبان فوتبال با مخاطبان درمیان گذاشتم.»
محمدحسن یادگاری در کتاب «آن شب در دوحه» به این اشاره کرده است که می‌توان فوتبال را در حکم یک پدیده اجتماعی دانست و به بررسی رابطه آن در زندگی روزمره ایرانیان با دو مفهوم قدرت و مقاومت پرداخت. او در رابطه با فوتبال در کشورهای دیگری همچون آرژانتین و مراکش نیز چنین جایگاه و نقشی را قائل است و می‌گوید:«با وجود این هنوز آن‌طور که باید، از دریچه فرهنگ و رسانه به بررسی نقش فوتبال در جامعه‌مان نپرداخته‌ایم.»
وی درباره تجربه‌‌ای که از حضور در بازی‌های جام‌جهانی فوتبال کسب کرده است به نکات چندانی اشاره نمی‌کند و از مخاطبان برای مطالعه «آن شب در دوحه» دعوت می‌کند و می‌افزاید:«حضور تیم‌ملی فوتبال کشورمان در جام‌جهانی قطر شرایطی متفاوت از همیشه داشت. این را نه تنها من و تماشاگران حاضر در جام‌جهانی، بلکه آنهایی که خبرهای مرتبط با فوتبال را دنبال می‌کردند هم به عینه دیدند. شرایط به گونه‌ای شده بود که با هر گرایش سیاسی و نگاه حزبی آمدند و فوتبال را به هر هدفی دنبال کردند، جز آنچه مرتبط با ورزش و خود بازی فوتبال بود! متأسفانه اوضاع و احوال به شکلی پیش رفت که درگیری از زمین ورزش به جامعه کشیده شد و به شکل عجیبی شاهد تبدیل دوستی‌ها به دشمنی بودیم! این در شرایطی است که رسالت ورزش ایجاد همبستگی و همدلی است.»
یادگاری در پاسخ به اینکه کتاب «آن شب در دوحه» را از کجا شروع کرده است، می‌گوید:«اینکه از کجا و چگونه کتاب را شروع کنم موضوع مهمی بود. به گمانم بهترین زمان، بهمن 1400 بود و موقع پیروزی بر عراق و راهیابی به جام‌جهانی؛ روزی که خودم برای تکمیل مستندی در حال فیلمبرداری از بازی و حاشیه‌های آن بودم. نکته آخر اینکه اتفاقات اجتماعی همچون آنچه در وقایع سال گذشته شاهد بودیم، حتی در چگونگی حضورمان در جام‌جهانی اثرگذار و معمولاً با هیجاناتی همراه هستند. بهترین زمان برای بررسی و صحبت درباره آنها وقتی است که اوضاع آرام شود، از این‌رو مطالعه «آن شب در دوحه» را در شرایط فعلی مناسب می‌دانم.»
معتقدم فوتبال در جامعه ما ایرانیان حکم یک زبان را دارد. فوتبال به ما کمک می‌کند راحت‌تر با یکدیگر صحبت کنیم. یکی از مصادیق گفته‌ام را می‌توان در رابطه با همین کتاب دانست. اگر قرار بود نوشته‌ام را تنها با رویکرد جامعه‌شناختی بنویسم، شاید هرگز اجازه انتشار پیدا نمی‌کرد اما همه مسائلی که مد‌نظرم بود را به کمک زبان فوتبال با مخاطبان درمیان گذاشتم
