فائزه سادات یوسفی
خبرنگار

امروز اجلاس دو روزه بریکس با حضور حدود 70 کشور جهان، در حالی پایان می‌یابد که اعضای آن روز گذشته ضمن تأکید بر کاهش تکیه کشورهای عضو به دلار، بهبود روابط اقتصادی و چگونگی افزایش جذب پول و وام‌دهی با ارزهای محلی در «بانک توسعه جدید»، ایده‌های جدیدی را پیشنهاد دادند.
 
تشکیل بلوک اقتصادی
اقتصاد جهانی و نیاز به ایجاد سازکارهای جدید برای توسعه در گروه بریکس‌، یکی از محورهای مهم مطرح شده در دومین روز این نشست بود. در همین رابطه «سیریل رامافوزا»، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی شراکت گروه بریکس را موجب بهبود اقتصاد جهانی فراگیر دانست و گفت: «بریکس در دهه‌های گذشته برای رشد و افزایش تجارت و سرمایه‌گذاری جهانی و چندجانبه‌گرایی کار کرده است.»
«لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا»، رئیس‌جمهور برزیل نیز در سخنرانی نشست سران بریکس گفت: «گروه بریکس و کشورهای جنوب نسبت به سایر کشورها به رشد بیشتری دست یافته‌اند و ما از تجارت جهانی عادلانه‌تر حمایت می‌کنیم.» «نارندرا مودی»، نخست‌وزیر هند نیز با اشاره به ارتقای اقتصاد جهانی خود بیان داشت: «بریکس از آن هنگام تاکنون به بارقه امیدی برای اقتصاد جهانی تبدیل شده است.»
 دلارزدایی و بانک بریکس
از مسائل مهم مطرح شده استفاده از ارز درونی و توسعه بانک بریکس بود. این بانک سال ۲۰۱۴، با هدف تأمین مالی پروژه‌های زیربنایی و توسعه پایدار در کشورهای عضو و به طور کلی کشورهای در حال توسعه تأسیس شد. در همین رابطه، پوتین رئیس‌جمهور روسیه گفت: «روند دلارزدایی در بین اعضای بریکس قطعی و سهم دلار امریکا در تجارت رو به کاهش است؛ در سال گذشته سهم دلار در تجارت ما تنها 7.28 درصد بود.»
دیگر اعضا نیز تأکید کردند که از ارزهای ملی در مبادلات بین اعضای بریکس استفاده خواهند کرد. حدود ۴۱ کشور علاقه خود را برای پیوستن به اتحاد بریکس و پذیرش ارز جدید برای معاملات برون‌مرزی ابراز کرده‌اند. روسیه و چین در حال متقاعد کردن بسیاری از کشورهای دیگر برای ورود به این بلوک و کنار گذاشتن دلار امریکا هستند. استفاده از ارزهای داخلی موجب تعمیق و افزایش معاملات نه تنها برای کشورهای عضو بریکس بلکه برای کشورهای جنوب از جمله کشورهای آفریقایی که خواهان تعامل با ارزهای محلی هستند، خواهد شد.
ناظران عنوان کردند، توجه جهان به بریکس دوخته شده است، چرا که این گروه در خط مقدم گفتمان جهانی کاهش تکیه به دلار قرار دارد. وضعیت ذخیره جهانی دلار توسط کشورهای در حال توسعه به چالش کشیده شده است و می‌تواند دلار را در سراشیبی سقوط قرار دهد.
 
قدکشیدن در مقابل یکجانبه‌گرایی
کشورهای عضو و آنان که خواهان عضویت هستند، تلاش دارند با صدای بلند در عرصه بین‌الملل، ایالات متحده و متحدانش را به چالش بکشانند. برخی تحلیلگران عنوان کردند که بریکس نقش مهمی در ایجاد موازنه میان اقتصادهای جهان ایفا خواهد کرد و به سلطه گروه ۷ بر اقتصاد جهان پایان خواهد داد و در مقابل نظام سرمایه‌داری جهانی به رهبری امریکا ایستادگی خواهد کرد. در همین رابطه ولادیمیر پوتین روز چهارشنبه بیان داشت: «بریکس بر اساس توافق و مساوات کار کرده و خواهان یک نظام جهانی منصفانه براساس قوانین بین‌المللی و منشور بین‌الملل از جمله حق همه ملت‌ها برای تعیین سرنوشت و تعیین آینده و مسیر راه رشد و توسعه است، اما برخی کشورها به دنبال اعمال نظر و سلطه‌گری و سیاست استعماری جدید هستند.»
وی ادامه داد: «تلاش برای ادامه سلطه‌گری در جهان باعث بحران در اوکراین است. هدف مأموریت ما در اوکراین پایان دادن به جنگی است که غرب علیه ساکنان دونباس به راه انداخت.» آنها اشاره‌ای هم به مسائل جهانی داشتند. متناسب با این موضوع داسیلوا تأکید کرد: «یمنی‌ها، سودانی‌ها، سوری‌ها و فلسطینی‌ها همه حق دارند که در سلامت زندگی کنند.»
به دلیل وجود موازنه تعاملات در بین کشورهای عضو بریکس، اشتیاق زیادی برای کشورها جهت عضویت در آن وجود دارد. این امر نشان‌دهنده رویگردانی از سیاست‌های پولی و تجارت جهانی است که امریکا با ایجاد قوانین‌ خودساخته بر آن تسلط پیدا کرده است. اهمیت موضوع آنجاست که این رویگردانی کشورها را به سمت چین، روسیه و دیگر بازیگردانان قدرتمند منطقه‌ای که در فهرست دشمنان استراتژیک امریکا قرار دارند، سوق داده است. ریشه این تغییر، مردود‌سازی یکجانبه‌گرایی ایالات متحده و نارضایتی از بی‌ثباتی و ناامنی منبعث شده از آن است.
بریکس فارغ از آورده‌های اقتصادی، به دلیل باورهای سیاسی مشترک، یک بلوک سیاسی قدرتمند در برابر امریکا و متحدان غربی آن خواهد بود. از این رو، ساختار سیاسی امروز که شکننده‌تر از قبل شده تحت این جریان شکل تازه‌ای به خود خواهد گرفت. این امر حتی اگر ایده و برنامه‌های اقتصادی پیش‌بینی شده اش چندان مطلوب برآورده نشود نیز میسر خواهد شد.
سیستم‌های پولی جدید، ‌مهم‌ترین و ابتدایی‌ترین ابزار فشار امریکا یعنی تحریم را ناکارآمد خواهد کرد، بویژه که قدرت‌های اقتصادی و تنوع جغرافیایی به عنوان مؤلفه‌های تعیین‌کننده در آن وجود دارد.
از دلایل دیگر، خوی نظامی‌گری امریکا و مجبور ساختن دولت‌ها برای پیروی از خط مشی‌های مرتبط با آن است، به طوری که عدم همراهی با سیاستگذاری‌های کاخ سفید با تهدیدات پنهان و عواقب گاه جبران‌ناپذیری از سوی آن همراه بوده است. علاوه بر آن تنها رهاورد این رویکرد، بی‌ثباتی و به‌هم‌ریختگی اقتصاد جهان بوده است. در هر صورت یکی از کارکردهای سیاسی بریکس، کند کردن ابزار‌های فشار امریکا خواهد بود که تهدیدی برای کاخ سفید محسوب می‌شود.
مخاطرات جنگ سرد بر جامعه جهانی و بی‌ثباتی بر آمده از آن نیز یکی از محورهای سخنان اعضا بود. چنانچه «شی جین پینگ» رئیس‌جمهور چین نیز در سخنانی که از سوی «وانگ ونتائو» وزیر بازرگانی این کشور قرائت شد، در مورد آغاز جنگ سرد جدید هشدار داد. رئیس‌جمهور چین گفت: «جامعه بشری در حال رسیدن به یک مقطع حساس است و باید تصمیم بگیرد که صلح و ثبات را حفظ کند یا به ورطه یک جنگ سرد جدید سقوط کند.» او در ادامه پروژه امریکایی چین‌هراسی را مردود اعلام کرد و بیان داشت: «هژمونیسم در ذات ما نیست و پکن علاقه‌ای به رقابت با قدرت‌های بزرگ ندارد. پکن در سمت درست تاریخ ایستاده و به سیاست خارجی مستقل و صلح‌آمیز ادامه خواهد داد.» علاوه بر آن، برزیل هشدار داد که بازگشت به تفکر جنگ سرد، چند‌جانبه‌گرایی را تهدید می‌کند.
اعضا تأکید داشتند که این اجلاس، به نقطه عطفی در توسعه مکانیسم بریکس تبدیل خواهد شد و به افزایش اتحاد و همکاری کشورهای در حال توسعه کمکی شایان خواهد کرد.
 
ایده‌های جدید برای تقویت مناسبات و همکاری‌های نزدیک‌تر
در حالی که روز گذشته سازمان تحقیقات فضایی هند فرود موفقیت‌آمیز کاوشگر «چندرایان-3» در ماه را ثبت کرد، ‌«نارندرا مودی» با اشاره به آن چند پیشنهاد ارائه داد: «نخست، همکاری در زمینه فضا و ایجاد یک مجمع اکتشاف فضایی درباره تحقیقات فضایی و دوم، همکاری در زمینه فناوری و آموزشی، سوم پیشنهاد درباره طب سنتی و چهارم همکاری در زمینه زیست جانوری.»
شی جین پینگ نیز با اشاره به فناوری نوین هوش مصنوعی گفت: «ما تصمیم گرفتیم که بخش هوش مصنوعی وابسته به بریکس را تشکیل دهیم.» او همچنین ضمن ارائه پیشنهاد همکاری در زمینه آموزش و تقویت ائتلاف آموزشی در بریکس اظهار داشت: «باید همکاری بین ملت‌ها و تمدن‌های خود را بهبود بخشیم و در زمینه همزیستی مشترک تشویق کنیم.»