به موازات تحولات پرشتابی که در مناسبات ایران و کشورهای عربی بویژه عربستان سعودی به جریان یافته است، ناظران از ضرورت طراحی چهارچوبی برای به جریان انداختن فضای همکاری جهت تحقق اهداف سیاسی، امنیتی و اقتصادی سخن می‌گویند؛ امری که می‌تواند مناسبات را درکوتاه‌مدت به سطح بالاتری هدایت کرده و آن را در خدمت تحقق منافع ملی هر یک از کشورها درآورد. حسن هانی‌زاده، کارشناس مسائل منطقه در این رابطه با «ایران» گفت‌و‌گو کرده است.
ایران و عربستان تقریباً مرحله نخست بازسازی رابطه دوجانبه را پشت سر گذاشته‌اند. اما مسأله مهم این است که دو طرف در ادامه باید خواسته‌ها و اهداف خود را در چه روندی تداوم بخشند؟
با توجه به توافقنامه پکن، فصل جدیدی از همگرایی منطقه‌ای بین ایران و عربستان از یکسو و سایر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس از سوی دیگر، رقم خورده است. ایران و عربستان طی ماه‌های گذشته گام‌های مهمی برای عملیاتی کردن این توافقنامه برداشته‌اند که اولین و مهم‌ترین آن گشایش سفارتخانه‌های دو کشور بوده است. این اقدام مقدمه‌ای است تا دو کشور به سمت همگرایی بیشتر و ورود به یک سلسله همکاری‌های راهبردی گام بردارند. این همگرایی که سبب نزدیکی دیدگاه‌های طرفین می‌شود، در چند بخش قابل ذکر است؛ یکی از این مسائل، موضوع رژیم صهیونیستی و مسأله فلسطین است. امیرعبداللهیان، در سفر اخیر خود به ریاض و دیدار با محمد بن سلمان ولیعهد عربستان، مسأله فلسطین را مسأله محوری در جهان اسلام اعلام کرد و سیاست ایران را مبتنی بر کمک به ملت مظلوم فلسطین دانست. طرف سعودی هم به این نتیجه رسیده که رفتار تنش‌زا در قبال ایران به منافع آنها در منطقه آسیب رسانده و تنها رژیم صهیونیستی است که از این فضای تنش‌آلود بهره‌مند خواهد شد.
موضوع دیگر؛ مسأله حضور نظامی امریکا در منطقه است. طی ماه‌های گذشته یک سلسله سیگنال‌هایی از سوی عربستان، امارات و پادشاهی عمان به ایران ارسال شده مبنی بر اینکه این سه کشور آمادگی دارند یک مجموعه دریایی مشترک برای حفظ امنیت خلیج فارس تشکیل دهند. طبیعی است که ایران جزو محوری‌ترین کشورهای تأمین‌کننده امنیت خلیج فارس است و لذا اگر این همگرایی در حوزه امنیت دریایی شکل بگیرد بسیاری از مشکلات منطقه برطرف خواهد شد.
گسترش مناسبات بازرگانی هم از دیگر موضوعات مورد بحث دو طرف است. برای تحقق این امر و دستیابی ایران به منافع اقتصادی حاصل از دوستی دوباره با سعودی‌ها، در آینده نزدیک شاهد خواهیم بود که کمیته مشترک اقتصادی برای افزایش سطح مناسبات اقتصادی و تجاری بین تهران و ریاض تشکیل می‌شود. بنابراین به نظر می‌رسد که حاکمیت عربستان به طور جدی به دنبال برقراری رابطه پایدار با جمهوری اسلامی است.
برخی معتقدند که ایران در روند کنونی رابطه با عربستان از برنامه مدون بی‌بهره است. چقدر این سخن را درست می‌دانید؟
مفاد توافقنامه پکن کاملاً واضح و روشن است و تاکنون تمام بندهای آن عملیاتی شده است. در آینده نزدیک هم رئیس جمهوری اسلامی ایران به دعوت ملک سلمان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان از این کشور دیدار خواهد کرد. اگر این دیدار تاریخی صورت بگیرد گام‌های عملی بیشتری برای اینکه دو کشور یک همپیمانی منطقه‌ای ایجاد کنند، برداشته خواهد شد. سایر کشورهای عربی هم تحت تأثیر عربستان به سمت ایران متمایل خواهند شد.

به موضوع رژیم صهیونیستی اشاره کردید. همزمان با تقویت رابطه تهران و ریاض، تلاش زیادی از سوی امریکا و صهیونیست ها برای عادی‌سازی رابطه این رژیم با عربستان جریان دارد. این تلاش‌ها را چطور می‌بینید؟
سعودی‌ها منتظر ند تا انتخابات 2024 ایالات متحده برگزار شود. عربستان سعی می‌کند که فشارهای امریکا برای برقراری رابطه با رژیم صهیونیستی را کمرنگ کند. تیم جو بایدن به‌شدت دنبال این است، به موازات مناسباتی که بین ایران و عربستان برقرار شده، بین عربستان و رژیم صهیونیستی هم رابطه دوستی شکل بگیرد و تا قبل از انتخابات آینده ریاست جمهوری این کشور، عادی‌سازی رابطه به سرانجام برسد. اما سعودی‌ها گام‌های عملیاتی برای حفظ مناسبات خود با ایران را برداشته‌اند.
 
ایران چگونه می‌تواند مانع از تحت تأثیر قرار گرفتن رابطه خود با عربستان در میانه تلاش‌ها برای عادی‌سازی روابط اعراب و صهیونیست ها شود؟
اگر این اطمینان میان ایران و اعراب به‌وجود بیاید که فصل رقابت گذشته و وقت شراکت است، بعید است عادی‌سازی رابطه با رژیم صهیونیستی در کوتاه‌مدت اتفاق بیفتد. یک موضوع دیگر را هم نباید نادیده گرفت و آن شرایط موجود در اراضی اشغالی است. بحران‌های داخلی در فلسطین اشغالی و شیوه‌های تهاجمی کابینه بنیامین نتانیاهو، موجب شده که کشورهای عربی عجله‌ای برای برقراری رابطه با رژیم صهیونیستی نداشته باشند و بیشتر تمایل این کشورها به سمت ایران حداقل در این برهه زمانی باشد.
 ائتلاف منطقه‌ای دریایی مدنظر کشورهای منطقه تا چه میزان حضور امریکا را کمرنگ خواهد کرد؟
سیاست کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس این است که امنیت خلیج فارس «بومی‌سازی» شود. آنها در طول سال‌های گذشته به دلیل حضور غیرمشروع نظامی امریکا در این منطقه و دخالت‌های ناروای نیروی دریایی این کشور در خلیج فارس هزینه‌های سنگینی پرداخته‌اند؛ بنابراین در شرایط کنونی به دنبال این هستند که از رهگذر بومی‌سازی امنیت خلیج فارس و همکاری صادقانه با ایران، هم از هزینه‌های سیاسی، نظامی و مالی امنیت خلیج فارس بکاهند و هم به سمت بومی‌سازی امنیت خلیج فارس حرکت کنند.
هرچند امریکایی‌ها همچنان به دنبال تشدید حضور نظامی خود در منطقه هستند اما شرایط منطقه‌ای به‌ گونه‌ای رقم می‌خورد که امریکایی‌ها به‌تدریج نفوذ خود را در منطقه از دست خواهند داد.