به طور قطع یکی از مهم‌ترین اهداف دولت‌ها از اجرای طرح‌ها و برنامه‌های اقتصادی بهبود توزیع درآمد و درواقع کاهش فاصله طبقاتی در کشور است که دهه‌های اخیر به عنوان یکی از معضلات اقتصاد ایران خودنمایی کرده است. بررسی شاخص‌های اصلی توزیع درآمد درایران طی سال‌های گذشته نشان می‌دهد که با وجود نوسان‌های بسیاری که دراین شاخص‌ها وجود داشته است، درمجموع سیر حرکتی این شاخص‌ها به نفع مردم نبوده است، اما خوشبختانه اصلاح سیاست‌های اقتصادی در دولت سیزدهم حاکی از تغییر این شرایط است، به طوری که ضریب جینی به عنوان مهم‌ترین شاخص توزیع درآمد و شکاف طبقاتی دراین دوره بهبود معناداری پیدا کرده است. حال با توجه به اجرای سیاست حذف ارزترجیحی و پرداخت یارانه نقدی 300 تا 400 هزارتومانی به ازای هر نفر برای 9 دهک؛ برآوردها از تداوم روند بهبود شاخص‌های توزیع درآمد درسال‌جاری حکایت می‌کند.
درهمین راستا تازه‌ترین گزارش و آمارهای ارائه شده ازسوی مرکز آمار ایران درباره هزینه و درآمد خانوارها در سال ۱۴۰۱ به خوبی گویا و تأییده کننده این روند است. به طوری که گزارش جدید مرکز آمار از کاهش ضریب جینی و شکاف طبقاتی در دومین سال فعالیت دولت سیزدهم و همچنین رشد چشمگیر سهم یارانه از درآمد خانوار شهری و روستایی حکایت دارد که به وضوح اثر سیاست دولت در جایگزین شدن یارانه نقدی به جای یارانه ارز ۴۲۰۰ تومانی را نشان می‌دهد.
بر اساس این گزارش در سال ۱۴۰۱ متوسط درآمد سالانه خانوار شهری ۱۶۶ میلیون و ۹۶۴ هزار تومان و خانوار روستایی ۹۸ میلیون و ۶۳۸ هزار تومان بوده که به ترتیب نسبت به سال قبل از آن ۴۸,۵ و ۵۴,۸ درصد افزایش داشته است. همچنین هزینه خالص خانوار شهری در سال گذشته معادل ۱۳۷ میلیون و ۱۴۶ هزار تومان برآورد شده که نسبت به سال ۱۴۰۰ معادل ۴۸,۳ درصد افزایش داشته است. هزینه خالص خانوار روستایی نیز در سال گذشته ۷۸ میلیون و ۸۵۹ هزار تومان برآورد شده که نسبت به سال ۱۴۰۰ رشد ۵۱,۹ درصدی را نشان می‌دهد.
آمارها نشان می‌دهد رشد درآمد خانوار درسال گذشته بیش از هزینه بوده است. این موضوع نشان‌دهنده رشد هرچند اندک قدرت خرید خانوارهای کشور است.
 
عادلانه‌تر شدن توزیع درآمد در دومین سال فعالیت دولت
یکی از مهم‌ترین بخش‌های گزارش مرکز آمار، ضریب جینی است. این شاخص بیانگر وضعیت توزیع درآمد است و عدد آن بین صفر و یک (صفر تا ۱۰۰ درصد) است. هرچه عدد این شاخص به صفر نزدیک‌تر باشد، نشان‌دهنده توزیع یکسان درآمد میان خانوارهای کشور و هرچه این عدد به یک (۱۰۰ درصد) نزدیک‌تر باشد، نشان‌دهنده شکاف طبقاتی بیشتر است.
گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد در سال گذشته ضریب جینی از ۳۹,۳۸ درصد در سال ۱۴۰۰ به ۳۸,۷۷ درصد در سال ۱۴۰۱ کاهش یافته که به معنای عادلانه‌تر شدن توزیع درآمد در کشور است.
جایگزین شدن یارانه نقدی به جای ارز ۴۲۰۰ تومانی عامل افزایش قدرت خرید
بررسی جزئیات گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد علت کاهش ضریب جینی و همچنین رشد بیشتر درآمدها نسبت به هزینه خانوار، رشد چشمگیر یارانه در سال گذشته بوده است. دولت سیزدهم در بهار سال گذشته یارانه نقدی را جایگزین ارز ۴۲۰۰ تومانی کرد. یکی از مهم‌ترین دلایلی که مسئولان دولت برای این کار اعلام کردند، ناعادلانه بودن بهره‌مندی دهک‌های مختلف از یارانه ارز ۴۲۰۰ تومانی بود. پیش از این خانوارهای پردرآمد، بهره‌مندی بیشتری از یارانه ارزی داشتند؛ چرا که نسبت به خانوارهای دهک‌های پایین و کم‌درآمد، مصرف به مراتب بیشتری از کالاهای مشمول یارانه ۴۲۰۰ تومانی داشتند. در چنین شرایطی دولت سیزدهم تصمیم گرفت یارانه را به جای آنکه به کالاها اختصاص دهد، مستقیماً به خانوار بپردازد تا بهره‌مندی خانوارها از یارانه، عادلانه‌تر شود. گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد سیاست دولت در این موضوع، اثربخش بوده به طوری که سهم یارانه از درآمد خانوار شهری در سال ۱۴۰۱ به ۲,۴۶ درصد افزایش یافته در حالی که در سال ۱۴۰۰ تنها ۱,۱۲ درصد بوده است. همچنین سهم یارانه از کل درآمد خانوار روستایی در سال ۱۴۰۱ معادل ۵,۳ درصد بوده در حالی که در سال ۱۴۰۰ تنها ۲,۳۸ درصد بوده است. این ارقام نشان می‌دهد سیاست حمایتی دولت در سال گذشته باعث شده سهم یارانه از کل درآمد خانوار شهری و روستایی بیش از ۲ برابر شود.
 
تغییر شرایط به نفع کم‌درآمدها
بررسی سهم هزینه و برخی از شاخص‌های توزیع درآمد طی دهه 1390 نشان می‌دهد که این شاخص‌ها دروضعیت بغرنجی قرار داشته است. این درحالی است که بررسی شاخص‌های توزیع درآمد نشان‌دهنده بهبود قابل توجه شکاف طبقاتی در دولت سیزدهم است. درحالی که ازسال 1393 ضریب جینی، مدام رو به وخامت گذاشته است، درنخستین سال فعالیت دولت سیزدهم یعنی سال 1400، ضریب جینی بهبود محسوسی داشته است به طوری که این ضریب از0.4006 در سال 1399 به 0.3938 در سال گذشته بهبود یافته است.
در سال گذشته نیز به دلیل اجرای سیاست اصلاح ارز ترجیحی و مردمی‌سازی یارانه‌ها، شاهد تداوم روند بهبود این شاخص هستیم. براین اساس ضریب جینی از 0.3938 سال 1400 به 0.3877 در سال گذشته ارتقا یافت.
با توجه به یارانه معیشتی پرداختی به خانوارها که برای دهک‌های اول تا سوم ماهانه ٤٠٠ هزار تومان و دهک‌های چهارم تا نهم ماهانه ٣٠٠ هزار تومان است ضمن اینکه درآمدهای دهک‌های درآمدی پایین جامعه افزایش یافته، برخلاف سال‌های گذشته سهم ثروتمندان نیز از توزیع درآمد کمتر شده است و به همین دلیل فاصله طبقاتی کاهش و نابرابری‌ها بهبود یافته است.
 
یارانه نقدی، فقرا را بالا کشید
براساس آمار ارائه شده سالانه 1500 هزارمیلیارد تومان یارانه آشکار و نهان درکشورپرداخت می‌شود. رقمی که دربخش یارانه‌های انرژی - که سهم غالب را درکل یارانه‌ها دارد-؛ ایران را درجدول کشورهای جهان بالاتر از کشور چین با 1.5 میلیارد نفر جمعیت قرار داده است.
درهمین راستا طی دهه‌های اخیر تلاش‌های متعددی برای ساماندهی و عادلانه کردن یارانه‌ها انجام شده است که مهم‌ترین آن هدفمندی یارانه‌هاست که در روزهای پایانی آذرماه سال 1389 به صورت رسمی کلید خورد.
بررسی مهم‌ترین و اصلی‌ترین شاخص‌های توزیع درآمد در کشور نشان می‌دهد که پس از اجرای هدفمندی یارانه‌ها از اواخر سال 1389، توزیع درآمد دراقتصاد ایران به میزان قابل توجهی بهبود یافته است، هرچند که از سال 1393 به واسطه افزایش نرخ ارز و فشار تحریم‌ها دوباره روند صعودی به ضریب جینی بازگشت.
بررسی ضریب جینی از سال 1385 تا 1398 حاکی از نوسانات زیاد این شاخص مهم در توزیع درآمد است. درسال 1385 ضریب جینی عدد 0.4356 را نشان می‌داد که دراین دوره زمانی بالاترین عدد محسوب می‌شود. از سال 1389 که قانون هدفمندی یارانه‌ها از اواخر آذرماه آغاز شد، ضریب جینی به محدوده 0.4099 رسیده است. این درحالی است که درسال 1390 به عنوان نخستین سال پس از اجرای هدفمندی یارانه‌ها شاهد بهبود قابل توجه ضریب جینی هستیم، به طوری که دراین سال ضریب جینی از محدوده 0.4099 درسال 1389 به 0.3700 رسیده است. این روند بهبود درسال 1391 نیز ادامه یافت تا جایی که این شاخص به 0.3659 رسید. درسال 1392 با تداوم این روند، ضریب جینی به 0.3650 رسید.

برش

تأثیر یارانه نقدی در بهبود ضریب جینی
روند بهبود ضریب جینی از سال 1393 متوقف و حرکت معکوس خود را به سمت بدتر شدن توزیع درآمد آغاز کرد، ولی درسال 1398 اتفاقاتی در زمینه افزایش یارانه سه دهک پایین درآمدی رخ داد که باعث شد بخشی از ایرانی‌ها علاوه بر یارانه نقدی ماهانه 45 هزار و 500 تومانی، یارانه معیشتی مربوط به افزایش قیمت بنزین را دریافت کنند و بدین ترتیب موازنه توزیع درآمد به نفع اقشار کم‌درآمد تغییر کرد، اتفاقی که خود را در ضریب جینی سال 1398 نیز نشان داد به طوری که این شاخص دراین سال به 0,3992 بهبود یافت که تغییر محسوسی نسبت به سال قبل از آن دارد.