سمیه افشین‌فر
خبرنگار

واژه سلامت تنها به معنای سلامت جسمانی نیست. سلامت ابعاد مختلف روانی و اجتماعی را هم شامل می‌شود. برای مثال اختلالات و مشکلات روحی و روانی یک فرد نه‌تنها آن فرد بلکه به صورت شبکه‌ای و پیوسته کسانی را که با او در ارتباط هستند، هم دچار مشکل می‌کند. درمان نشدن این اختلالات موجب کاهش بازدهی و افزایش میزان آسیب‌های اجتماعی می‌شود. برای اولین بار بحث سلامت اجتماعی محلات در برنامه ششم توسعه مطرح و مسئولیت آن به حوزه پیشگیری از آسیب‌های سازمان بهزیستی سپرده شد. چندی قبل مدیرکل دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی از تشکیل پرونده‌های سلامت اجتماعی محلات در این سازمان خبر داد.  این در حالی است که برنامه‌ریزی‌های مبتنی بر محله و منطقه نیازمند داشتن سیمایی از محله شامل ویژگی‌های کالبدی، فضاهای فرهنگی و اجتماعی و ویژگی‌های جمعیت شناختی آن است.
اما پرونده سلامت اجتماعی محلات چیست و اصلاً چه فایده‌ای دارد؟
دکتر آرزو ذکایی‌فر مدیرکل دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی در خصوص پرونده سلامت اجتماعی به «ایران» می‌گوید: «بررسی ابعاد مختلف محله‌ها هم در سازمان بهزیستی و هم در دستگاه‌های دیگر ازجمله شهرداری سابقه‌ای طولانی دارد اما نکته قابل ملاحظه در این برنامه داشتن دید سیستماتیک و فرایندی به موضوع است، به عبارت دیگر شناختی که در ادامه منجر به تدوین و اجرای برنامه‌های عملیاتی در حوزه ارتقای سلامت اجتماعی خواهد شد و نقش پررنگ مردم و گروه‌های داوطلب در تمام مراحل اجرای برنامه از دیگر ویژگی‌های این طرح است.»
یکی از موضوعات مهم در تدوین برنامه‌های ارتقایی در حوزه سلامت اجتماعی، داشتن دیدی روشن و واضح از ظرفیت‌ها و داشته‌ها، وضعیت و سیمایی از مسائل و مشکلات اجتماعی و همچنین اولویت‌ها و ضرورت‌هاست. وی در این زمینه می‌گوید: «پرونده سلامت اجتماعی محلات به مثابه شناسنامه محلی است و بر اساس تحلیل وضعیت مبتنی بر اطلاعات محله از اطلاعات کالبدی و زیرساختی، جمعیت شناختی، مسائل و مشکلات اجتماعی، فرهنگی، ظرفیت‌ها و داشته‌های محلی تشکیل می‌شود. بنابراین هرگونه برنامه‌ریزی و مداخله منوط به شناسنامه محلی خواهد بود و هدف، ارتقای سلامت اجتماعی از جنبه‌های فردی، اجتماعی و بهزیستی ساکنین محله است. به عبارت دیگر ساکنین و معتمدین محله و مردم در کلیه فرایندهای آن از شناسایی و اولویت‌بندی مسائل و مشکلات تا تدوین برنامه‌های اقدام و حمایت‌یابی دخیل بوده و خود صاحب فرایند و برنامه هستند و ما تسهیل‌گر این امور برای آنها هستیم.»
بنا به گفته مسئولان سازمان بهزیستی تدوین شناسنامه اجتماعی محلات با استفاده از ظرفیت مراکز مثبت زندگی از مردادماه امسال در ۲۵۰ محله در سراسر کشور انجام خواهد شد: «هدف‌گذاری انجام شده تا در سال آینده این طرح توسط ۲۵۰۰ مرکز مثبت زندگی اجرا شود. با توجه به اینکه مراکز مثبت زندگی یکی از ظرفیت‌های محلی سازمان بهزیستی است، مددکاران اجتماعی به عنوان رابطین اصلی مردم و ساکنان محله و بخش دولت، می‌توانند در تدوین شناسنامه محلات و همچنین تدوین برنامه‌ها نقش مؤثری ایفا کنند.»
هدف از اجرای این طرح، فراهم کردن زمینه برنامه‌ریزی مبتنی بر اطلاعات علمی و دقیق است تا از هدر رفتن منابع جلوگیری ‌کند، همچنین همگرایی دستگاه‌های مؤثر در محله را به ارمغان خواهد آورد و به تسریع و انسجام فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی در محلات منجر خواهد شد. ذکایی‌فر می‌گوید: «پس از تحلیل وضعیت و تدوین شناسنامه محلی، مرحله بعد آن یعنی تدوین پرونده سلامت اجتماعی محله انجام می‌شود و در نهایت اقدامات مورد نیاز بر اساس اولویت‌ها و ضرورت‌ها تعیین و برای هر کدام پروژه‌هایی تدوین و اجرا خواهد شد. این شیوه به تقویت انسجام و سرمایه اجتماعی بسیار کمک خواهد کرد، موضوعاتی که در رویکردهای پیشگیری‌محور و ارتقایی در حوزه کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی بسیار اثربخش خواهد بود.»