سمیه افشین فر
خبرنگار

«شیر نداری!»، «چرا شیر خشک نمی‌دی راحت و بی‌دردسر!» «بیکاری می‌خوای به بچه شیر خودت رو بدی فردا می‌خوای بری سر کار بچه اذیت می‌شه!» و... در برخی از خانواده‌ها هنوز دقایقی از تولد نوزاد نگذشته که توصیه‌های تغذیه‌ای اطرافیان شروع می‌شود. توصیه‌هایی که مادر نگران را وادار می‌کند تا بپذیرد سلامت و تندرستی کودکش در میان جدول‌های انواع ویتامین‌های قوطی‌های رنگارنگ شیرخشک‌هایی است که باید برای او تهیه کند. هر چند در آن سو هم این مسأله را داریم که اگر مادرانی توانایی تغذیه با شیر خود را به نوزادشان نداشته باشند، سرزنش می شوند و... اما واقعیت این است که حالا دارد فرهنگ تغذیه نوزاد با شیرخشک به یک چشم و هم‌چشمی تبدیل می‌شود. این در حالی است که مبالغ قابل توجهی صرف واردات و تأمین شیرخشک در همه کشورها می‌شود. در همین حال در کشورمان از سال 1374 قانون ترویج تغذیه با شیر مادر اجرا می‌شود، اما با وجود اینکه این قانون تا کنون سه بار بازنگری شده است، متأسفانه به اذعان کارشناسان بهداشت هنوز شاهد آمارهای شیردهی مطلوبی در کشورمان نیستیم. به منظور ترویج فرهنگ تغذیه با شیر مادر دهم تا شانزدهم مرداد ماه «هفته جهانی تغذیه با شیر مادر» نامگذاری شده است.
دکتر محمود راوری متخصص کودکان و عضو کمیته کشوری شیر مادر تأکید می‌کند: «تغذیه با شیر مادر یک تکلیف الهی است و خداوند در 8 آیه قرآن حتی طول مدت شیردهی را تعیین کرده است. تمام مجامع بهداشتی دنیا نیز بر دو سال شیردهی تأکید کرده‌اند.» همه اینها برای این است که شیر مادر تا دو سالگی یکی از مهم‌ترین منابع غذایی برای کودکان است. از سوی دیگر پزشکان بارها این را تأکید کرده‌اند که مادر با شیردهی به کودک، ریسک ابتلا به سرطان‌های سینه و دهانه تخمدان را در خود کاهش می‌دهد. بدن مادر با شیردهی به کودک خیلی زودتر به فرم قبل از زایمان برمی‌گردد و کمتر دچار بیماری‌هایی مثل افسردگی بعد از زایمان و دیابت و... می‌شود.
اما چرا تغذیه با شیرخشک دارد رو به فزونی می‌رود و عموماً مادران شاغل ترجیح می‌دهند خیلی زود نوزاد خود را به شیرخشک عادت دهند؟ دکتر راوری با بیان اینکه امسال شعار هفته جهانی این بود که حق مادر شاغل است تا در شیردهی او را حمایت کنیم، این مسأله را اینطور پاسخ می‌دهد که: «خوشبختانه در این زمینه خلأ قانونی نداریم و از سال 1374 قانون ترویج تغذیه با شیر مادر در کشورمان اجرا می‌شود. این قانون یکی از کامل‌ترین قوانین در کشورمان به خصوص برای مادران شاغل است.»
به گفته او در بین 136 کشور جهان، کشور ما جزو معدود کشورهایی است که «پاس شیردهی» 24 ماهه
(دو سال) دارد. تنها 6 کشور ایران، سوریه، بحرین، مصر، آرژانتین و شیلی در دنیا برای حمایت از مادران شاغلی که نوزاد شیرخوار دارند، مرخصی ساعتی در نظر گرفته‌اند که این موضوع حتی در قانون جوانی جمعیت هم آمده و بر آن بسیار تأکید شده است. از طرف دیگر مرخصی بعد از زایمان در کشور ما 9 ماه است و فقط 18 کشور در دنیا بیشتر از 26 هفته مرخصی زایمان می‌دهند. وی در ادامه می‌گوید: «این قانون به معنی این نیست که مادر زود به سر کارش بیاید یا آخر وقت زودتر برود. این قانون برای تشویق مادر به شیردهی است. محیط‌های کار باید دوستدار تغذیه با شیر مادر باشند وقتی مادر شیرده به محل کار می‌رود بهره‌وری بیشتری هم برای کارفرما دارد چون کودک از شیر مادر تغذیه می‌کند کمتر دچار بیماری‌های مختلف می‌شود و طبعاً مادر کمتر مجبور به گرفتن مرخصی است. کارفرما می‌تواند محل مخصوصی در اختیار مادر قرار دهد تا بتواند یا به نوزاد شیر بدهد یا در زمان‌های مشخصی اقدام به شیردوشی کند، چون اگر مادر شیرش را ندوشد تولید شیر در بدن او کم می‌شود. وقتی مادر حمایت شود اصلاً شیرخشک معنایی ندارد.»

لزوم آموزش شیردهی به مادران
بر اساس آمارهای سال‌های گذشته حدود 60 تا 68 درصد تغذیه با شیر مادر و در لحظات اول و آغوش اول اتفاق می‌افتد. متأسفانه این رقم‌ها تغییر می‌کنند به طوری که تنها 50 درصد مادران دوره شیردهی دو ساله را کامل می‌کنند. به گفته دکتر راوری این آمارها بعد از چند سال هنوز تغییر محسوسی نداشته که بر اساس اعلام‌های جهانی تا سال 2030 باید آمار تغذیه کودکان با شیر مادر افزایش پیدا کند. وی می‌گوید: «بالا رفتن آمارها تنها با حمایت کافی محقق می‌شود، از زمانی که زنی تصمیم به بارداری می‌گیرد باید او را به شیردهی ترغیب کنیم. وقتی دختران ما در فیلم‌ها و سریال‌ها می‌بینند که مادر شیشه‌ای در دهان نوزاد خود می‌گذارد، ناخودآگاه همین تصویر در ذهن او ثبت می‌شود. تصمیم برای تغذیه با شیر مادر باید در همان سه ماه اول بارداری گرفته شود و باید پایه‌ها را از آنجا محکم کنیم.»
کارشناسان بهداشتی دنیا معتقدند در 20 هفتگی باید در مورد تغذیه با شیر مادر صحبت شود و برای آن برنامه داشته باشند. فواید شیر مادر و مضرات شیر مصنوعی و اهمیت شیردهی در ساعات ابتدایی تولد به مادر گفته شود. نوزاد باید از همان ابتدای تولد کنار مادر باشد و نباید فقط بچه در آغوش مادر گذاشته شود و گفته شود حالا شیر بده! تمام مادران نیاز به آموزش شیردهی دارند و شاید همین نابلدی مادران را دچار اضطراب کند که نوزادشان قرار است به دلیل آموزش ندیدن او از دست برود و سریع به سمت شیرخشک بروند.

تبلیغات علیه مادری کردن
بنا به گفته این متخصص اطفال، زایشگاه‌ها و برخی از متخصصین اطفال یکی از مهم‌ترین مشکلات اصلی در خصوص ترغیب مادران به شیردهی هستند. وی بیان می‌کند: «در زایشگاه‌ها پرسنلی که آموزش ندیده‌اند، نوزاد را از مادر جدا می‌کنند و به او شیرخشک می‌دهند، مادر بعد از ترخیص با نوزادی که گریه می‌کند و بی‌قرار است مواجه می‌شود. به متخصص کودکان مراجعه می‌کند که متأسفانه این متخصصان هم آموزش کافی ندیده‌اند و شیردهی جزو برنامه‌های درسی‌شان نبوده و هر چه مادر بگوید قبول می‌کنند. تبلیغ‌کنندگان شیرخشک به مطب‌های این پزشکان می‌روند و مرتب تبلیغ می‌کنند که به سمت شیرخشک بروند. مادر هم به پزشک اعتماد دارد در حالی که پزشک باید مادر را به سمت مشاوره شیردهی سوق دهد تا آموزش ببیند. اگر متخصص کودکان از آسیب‌های شیرخشک یا همان کمکی به مادر بگوید او دیگر به سراغ این شیر نمی‌رود. باید به مادر آموزش بدهیم مهارت‌ها و اعتماد به نفس او را افزایش دهیم و بعد از او حمایت و مشکلاتش را برطرف کنیم تا تغذیه با شیرخشک اتفاق نیفتد.»

چه مادرانی باید به سمت شیرخشک برای نوزادان‌شان بروند؟
دکتر راوری با تأکید بر اینکه همه مادران به جز دو سه گروه که از بیماری‌های نادر رنج می‌برند یا داروهای خاصی مصرف می‌کنند نمی‌توانند با شیر خودشان نوزادشان را تغذیه کنند، می‌گوید: «هر چقدر سن بارداری پایین‌تر باشد شیر مادر باکیفیت‌تر است. شیر مادر حتی از بیماری‌ها و مرگ و میر کودکان نارس هم پیشگیری می‌کند. اگر نوزاد به هر دلیلی نتوانست شیر بخورد مادر باید شیردوشی کند. خداوند این سیستم را در بدن مادر قرار داده که کودک تغذیه کند و اگر استفاده نشود شیر قطع می‌شود. بر اساس عرضه و تقاضا در بدن مادر شیر تولید می‌شود. کودکانی که شیر مادر می‌خورند به نسبت کودکانی که شیرخشک می‌خورند از سیستم ایمنی قوی‌تری برخوردار هستند و ارتباط عاطفی مادر با کودک بیشتر است که همین باعث رشد بهتر کودکان می‌شود. کودکانی که با شیر مادر تغذیه می‌کنند در آینده کمتر به مشکلات فشار خون و بیماری‌های دیگر دچار می‌شوند و قد آنها از بقیه کودکان بلندتر است.»
وی در پایان می‌گوید: «بدن مادر برای کودک کارخانه داروسازی است و از طریق شیر تمام آنتی‌بادی‌ها به کودک تزریق می‌شود. شیر مادر اقتصادی است و برای یک جامعه ثروتمند و قدرتمند است. ما که در این زمینه کار کرده‌ایم و قانون داریم چرا باید به سمت شیرخشک برویم؟ شیر مادر سرمایه‌گذاری برای سلامتی است. با یک دلار سرمایه‌گذاری کردن در زمینه آموزش تغذیه با شیر مادر 35 دلار بودجه به جامعه برمی‌گردد. عدم استفاده از این همه شیرخشک‌ گران‌قیمتی که وارد کشور می‌شود می‌تواند بودجه قابل توجهی را به جامعه برگرداند.»