به بهانه روز ترویج آموزش‌های فنی و حرفه‌ای
از سیم پیچی تا هوش مصنوعی
اکرم رضایی
خبرنگار
در سال‌های گذشته با ایجاد موجی که باعث شد تعداد زیادی از دانش‌آموزان برای ورود به رشته تجربی و تا حدی علوم انسانی متقاضی شوند، افت شدیدی از تمایل به تحصیل در رشته‌های مهارتی و فنی و حرفه‌ای به وجود آمد و عموماً این‌گونه تلقی می‌شد که دانش‌آموزان با معدل پایین وارد رشته‌های فنی می‌شوند و این شاگرد زرنگ‌ها هستند که وارد رشته تجربی می‌شوند. اما رفته‌رفته این فرهنگ‌سازی شکل گرفت که رشته‌های مهارتی که موجب اشتغال و کسب درآمد بعد از فارغ‌التحصیلی هستند، نیز همچون رشته‌های پزشکی یا رشته‌های پر درآمد مورد نیاز جامعه است و اتفاقاً ممکن است درآمدزاتر هم باشد. بر همین اساس تأکیدات و تلاش آموزش و پرورش برای سوق دادن دانش‌آموزان به سمت رشته‌های فنی قوت گرفت، اما ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان برای تحصیل در رشته فنی و حرفه‌ای نیازمند وجود هنرستان‌هایی با امکان آموزش عملی و معلمان خبره فنی است. تربیت معلمان خبره فنی از دیرباز به عهده دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی گذاشته شده است که این دانشگاه نیز اخیراً به دلیل کمبود معلم در حوزه فنی و حرفه‌ای با رایزنی‌های مؤثر از سوی مجلس توانسته شعب جدید دانشگاه خود را افزایش دهد. در این خصوص دکتر جمال‌الدین مهدی‌نژاد، سرپرست دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی با اشاره به کمبود معلم فنی و حرفه‌ای در کشور به «ایران» گفت: «همچنان برخی از مدارس فنی و حرفه‌ای کشور درگیر کمبود معلم فنی هستند. ریشه مشکل نیز اینجاست که تنها دانشگاه تربیت دبیر فنی و حرفه‌ای دانشگاه شهید رجایی است. ما برای حل موضوع کمبود معلم به مجلس شورای اسلامی و کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی رفتیم و آنها به ما این مجوز را دادند که در استان‌های دیگر شعبه داشته باشیم. این اقدام برای توسعه و اقتدار دانشگاه است و اگر این اتفاق بیفتد ما از نظر کمی و کیفی بهتر می‌توانیم آموزش‌های فنی و حرفه‌ای کشور را تأمین کنیم.»
مهدی‌نژاد در توصیف مأموریت دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی بیان کرد: «دانشگاه ما مأموریتش فقط برای دبیران فنی و حرفه‌ای است و برای دبیرستان‌های کاردانش و فنی و حرفه‌ای در سراسر کشور دبیر تربیت می‌کند. دانشگاه شهید رجایی در حال حاضر حدود ۹ هزار دانشجو در حال تربیت دارد که بخشی از آنها توسط آزمون‌های سالانه‌ای به نام «ماده 2» جذب و تربیت می‌شوند، این شرایط برای داوطلبان غیرفنی و حرفه‌ای توسط ماده ۲۸ انجام خواهد شد. اینها کسانی هستند که می‌توانند در مقاطع لیسانس، ارشد و دکترا شرکت کرده و برای یک آزمون ملی خود را آماده کنند.»
ماده 2 یکی از طرح‌هایی است که با توجه به کمبود معلم در کشور می‌توان از آن استفاده کرد. رئیس دانشگاه شهید رجایی در این‌باره گفت: «ماده 2، یک طرح یک‌ساله برای آموزش دارد که دانشجویان آن را طی می‌کنند. آنها در این مدت مهارت‌های معلمی و فنی را آموزش می‌بینند، اما سایر دانشجویان ما چهارساله هستند و حدود ۳۲ واحد بیشتر از دانشجویان رشته‌های مهندسی آموزش می‌بینند که آن هم مهارت‌ها و صلاحیت‌های معلمی است. ما سالانه حدود هزار دانشجو جذب می‌کنیم و از آن طرف هم حدود سه تا چهار هزار دانشجو مطابق ماده 2 به صورت یک‌ساله می‌پذیریم.»
وی در پاسخ به این سؤال که هر ساله چقدر نیرو به آموزش و پرورش تحویل می‌دهید، گفت: «میزان تزریق دانشجو از دانشگاه‌های ما به آموزش و پرورش باید نسبت به میزان نیاز آنها باشد. ما موظفیم از همه استان‌های کشور با توجه به نیازی که پیش‌تر بازخورد آن مشخص می‌شود، به آنها نیرو تزریق کنیم. زیرا برخی از استان‌ها به یک سری رشته‌ها نیاز ندارند و اساساً رشته‌های فنی بر اساس سبک زندگی، اکوسیستم و اکولوژی که استان‌ها دارند، تعیین می‌شوند. این نیازها از قبل سنجیده شده و مهم برای ما این است که بتوانیم معلمان رشته‌های مورد نیاز مدارس استان‌های مختلف را تأمین کنیم.»
علاوه بر تربیت دبیر باید مهارت‌آموزی در دانش‌آموزان توسعه پیدا کند، مهدی‌نژاد به این موضوع تأکید کرد و گفت: «در اینجا، کار ما با تربیت دبیر فنی و حرفه‌ای تمام نمی‌شود، نکته اصلی و خروجی فعالیت این دانشگاه‌ها در واقع تربیت هنرجویانی است که در هنرستان‌ها هستند. ما به این معتقدیم، باید به نقطه‌ای برسیم که هنرجویان در مهارت‌آموزی توسعه پیدا کنند. وقتی یک هنرجو فارغ‌التحصیل می‌شود دیگر نیازی به ورود به دانشگاه نداشته باشد و وارد کسب‌و‌کار شده و نیازهای فنی و حرفه‌ای استان و جامعه خودش را تأمین کند. شخص فارغ‌التحصیل باید به حدی مهارت کسب کرده باشد تا نسبت به آن میزان توانایی و دانش حس تعلق داشته باشد و تصور نکند همه چیز به تحصیل در دانشگاه بستگی دارد.»
نیاز به تربیت متخصص در حوزه هوش مصنوعی
وی به تعامل با سازمان انرژی اتمی کشور برای تأسیس رشته انرژی اتمی در مدارس فنی و حرفه‌ای اشاره کرد و گفت: «ما به‌تازگی به سازمان انرژی اتمی رفتیم و در آنجا بحثی درباره اینکه دانش‌آموزان چطور توجیه شوند و در آینده به دانش‌آموزان چه آموزش‌هایی داده شود که به حوزه‌هایی همچون انرژی هسته‌ای بروند، شکل گرفت. زیرا آینده جهان را انرژی هسته‌ای پیش می‌برد، لذا این یکی از رشته‌هایی است که ما در دانشگاه خواهیم داشت.»
رئیس دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی در پاسخ به این سؤال که علاوه بر به‌روزرسانی رشته‌های فنی و حرفه‌ای چه رشته‌هایی از دانشگاه شما حذف شده است، گفت: «رشته‌ها حذف نمی‌شوند، بلکه شکل و فرم آنها تغییر می‌کند. امروزه تکنولوژی به‌سرعت در حال پیشرفت است و در آینده شاید خیلی از علوم و تکنولوژی کاربری نداشته باشند. در عوض برخی از رشته‌ها هستند که هم جذاب هستند و ما باید سراغ آنها برویم و هم رشته‌هایی از جمله هوش مصنوعی هستند که در آینده می‌دانیم حتماً به آن نیاز خواهیم داشت، پس باید در آن زمینه متخصص تربیت کنیم.»
رئیس دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی در خصوص چگونگی پرداختن در حوزه هوش مصنوعی نیز توضیح داد: «هوش مصنوعی و علوم شناختی از جمله رشته‌هایی است که ما شدیداً دنبال آن هستیم. هم‌اکنون نیز رشته هوش مصنوعی در سطح فوق‌لیسانس در این دانشگاه تدریس می‌شود. دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی علاوه بر مأموریت خود که تربیت دانشجویان دبیر در لیسانس، دانشجویان فوق‌لیسانس، دکترا و پست دکترا است، یک سیستم و چرخه آموزشی جدی را دنبال می‌کند.»
رئیس دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی در پایان گفت: «امسال 10 نفر از اساتید دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی جزو 2 درصد دانشمندان جهان شدند. ما چندین استاد در این دانشگاه داریم که دارای نشان پژوهشی هستند. همچنین در زمینه‌های سنجش دانشگاه این دانشگاه دست‌کمی از دانشگاه‌های فنی و مهندسی کشور ندارد. افتخار ما این است که دبیرانی متعهد تربیت می‌کنیم.»
حذف برخی رشته‌های «کار و دانش»
معاون آموزش متوسطه وزیر آموزش و پرورش، با بیان اینکه هدف‌گذاری کرده ایم تا مهر امسال سهم آموزش‌های فنی و حرفه‌ای با دو درصد رشد به ۴۱.۵ درصد برسد، از حذف برخی رشته‌ها در شاخه کار و دانش هنرستان‌ها خبر داد.
محمد مهدی کاظمی همزمان با روز ترویج آموزش‌های فنی و حرفه‌ای با بیان اینکه برای مهر امسال هدف‌گذاری کرده ایم تا سهم آموزش‌های فنی و حرفه‌ای با دو درصد رشد به ۴۱.۵ درصد برسد، به ایسنا گفت: در برگه هدایت تحصیلی امسال عنوان این رشته‌ها، «فنی و حرفه‌ای» و «کار و دانش» ذکر شده است. در واقع شاخه این رشته‌ها شاخه فنی و حرفه‌ای و کار و دانش است ولی در فرم هدایت تحصیلی ضوابط این دو رشته یکسان شده است و از سال آینده فرم هدایت تحصیلی این دو رشته یکی می‌شود.
وی توضیح داد: در حال حاضر طبق ضوابط موجود، شاخه فنی و حرفه‌ای و کارو دانش به صورت مجزا وجود دارد اما برخی از رشته‌ها از مجموعه کار و دانش حذف شده است و رشته جایگزین آن در شاخه فنی و حرفه‌ای وجود دارد. بنابراین در برخی از رشته‌های حذف شده از مجموعه کار و دانش، پذیرش متوقف شده است و این رشته‌ها به هیچ عنوان پذیرش نخواهند داشت. ثبت نام برخی دیگر از رشته‌های کار و دانش در پایه دهم نیز به دلیل اشباع آنها در بازار کار متوقف شده است اما رشته جایگزین آن در فنی و حرفه‌ای وجود دارد.
کاظمی در بخش دیگر سخنان خود درباره راه‌اندازی هنرستان‌های مرزی توضیح داد: یکی از رویکردهای معاونت آموزش متوسطه بحث دیپلماسی مهارتی است. این امر از سال گذشته آغاز شده و سیاست ما این است که بتوانیم با استفاده از ظرفیت مرز زمینی خود با کشورهای همسایه، در حوزه آموزش فنی و حرفه‌ای با کشورهای همسایه مشارکت داشته باشیم. این امر از طریق برگزاری رویدادهای مختلف دنبال می‌شود تا ظرفیت برای پذیرش دانش‌آموز یا هنرجو از کشورهای همسایه ایجاد شود.