سهیلا یادگاری
روزنامه نگار

 
آزادراه تهران-شمال یکی از عظیم‌ترین پروژه‌های راه‌سازی کشور است که طرح آن به دوران قبل از انقلاب و سال ‌1353 بازمی‌گردد. این آزادراه بخشی از آزادراه سراسری شمال - جنوب ایران در نظر گرفته شده است و به عنوان کوتاه‌ترین راهی که دریای خزر را به خلیج فارس پیوند می‌دهد، در ترانزیت و ترابری منطقه برای آن نقش بزرگی در نظر گرفته شد.
پس از انقلاب، وزارت راه ایران مطالعات مسیر آزادراه را به مسابقه گذاشت و هیأتی از افراد وزارت راه و ترابری ایران و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور یک طرح را برگزید. در سال 1375 بعد از جنگ تحمیلی عملیات ساخت آزادراه  آغاز شد. به شکل کلی، این پروژه از سال 1383 تا 1394 در اختیار پیمانکاران چینی بوده است. پس از چینی‌ها نیز به بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی داده شد و در اختیار پیمانکاران ایرانی بوده است؛ بنیاد مستضعفان، سرمایه‌گذار نیمی از آزادراه بوده و نیم دیگر را نیز دولت تأمین اعتبار کرده است.
مسیر کلی آزادراه به طول 121 کیلومتر و در 4 قطعه ساخته می‌شود. از تقاطع غیرهمسطح با بزرگراه شهید همت و بزرگراه آزادگان شروع شده و در امتداد دره کن، پس از گذشتن از حاشیه روستای سولقان به‌تدریج از منطقه کوهستانی توچال عبور کرده سپس این رشته کوه را قطع نموده و در دامنه‌های شمالی آن در منطقه دو‌آب شهرستانک قرار می‌گیرد. از آن پس مسیر به موازات جاده قدیم کرج - چالوس امتداد می‌یابد و در دره سرهنگ وارد تونل البرز به طول ۶۴۰۰ متر شده و در پل زنگوله خارج می‌شود، سپس با عبور از ارتفاعات البرز به موازات جاده قدیم کرج - چالوس تا شهر چالوس ادامه یافته و در نهایت با یک تقاطع غیرهمسطح به کمربندی چالوس وصل می‌شود. آزادراه 121 کیلومتری تهران- شمال که در حال حاضر پروژه‌ای مشارکتی است با پیمانکاری و تأمین مالی 50 درصدی بنیاد مستضعفان و 50 درصدی دولت در حال ساخت است و پیش از این پیمانکاران خارجی ساخت آزادراه را برعهده داشتند. به گفته محمد‌قاسم پورتقی، مدیرعامل شرکت مهندسین مشاور فرادید و طراح پروژه، به‌خاطر اختلافات و مشکلات با پیمانکاران خارجی، ساخت آزادراه در این سال‌ها به کندی پیش رفته، اما با تغییر پیمانکار و انجام عملیات ساخت توسط عوامل داخلی، ساخت آزادراه سرعت خاصی گرفته است.

ساخت آزادراه تهران- شمال در سال‌هایی به کندی پیش رفته است. در چند سال اخیر به نظر می‌رسد روند احداث و تکمیل قطعات سرعت بیشتری گرفته است. دلایل پیشرفت پروژه را در چه می‌دانید؟
آزادراه تهران- شمال در 4 منطقه تعریف شده است. منطقه یک آزادراه از تهران تا شهرستانک به طول 32 کیلومتر در سال 98 افتتاح شد. مسیر این منطقه از بزرگراه همت پس از تقاطع آزادگان در کنار دره کن شروع می‌شود و در امتداد دره کن پس از گذشتن از حاشیه روستای سولقان به‌تدریج از منطقه کوهستانی توچال عبور کرده، سپس توسط تونل بلند تالون به طول 4850 متر این رشته‌کوه را قطع کرده و در دامنه‌های شمالی آن در منطقه دوآب شهرستانک قرار می‌گیرد و تا سه‌راهی شهرستانک در محور کرج-چالوس ادامه دارد. 45 درصد مسیر منطقه یک آزادراه شامل تونل و پل است، این مسیر دارای 40 رشته تونل به طول 32 کیلومتر در باند رفت و برگشت (با احتساب تونل دسترسی تالون) و 25 دستگاه پل بزرگ به طول 3.1 کیلومتر در باند رفت و برگشت است؛ با راه‌اندازی منطقه یک آزادراه، فاصله زمانی تهران-چالوس حدود 1.5 ساعت کاهش یافت.
منطقه 2 آزادراه تهران-شمال حد فاصل دو‌آب شهرستانک - پل زنگوله به طول تقریبی 22 کیلومتر است؛ تونل‌ البرز به صورت رفت و برگشت هر کدام به طول 6350 متر در این منطقه قرار می‌گیرد، در این منطقه 95 درصد مسیر شامل پل و تونل است، با اجرای این منطقه، طول مسیر جاده فعلی کرج - چالوس حدود 5 کیلومتر کوتاه‌تر می‌شود، اما موجب ارتقای ایمنی مسیر و افزایش سرعت سیر خواهد شد.
پس از ‌عبور از منطقه یک و دو (باند رفت)، با توجه به تکمیل نشدن منطقه 3 آزادراه، فعلاً در ادامه جاده موجود، مسیر تا مرزن‌آباد ادامه می‌یابد و پس از آن خودروها می‌توانند وارد ‌منطقه چهار آزادراه تهران-شمال ‌شوند، این مسیر در نهایت با یک تقاطع غیرهمسطح به کمربندی چالوس-تنکابن متصل می‌شود. قطعه چهارم آزادراه تهران-شمال حدفاصل سه‌راهی دشت نظیر مرزن‌آباد تا چالوس 20 کیلومتر طول دارد که دارای دو خط رفت و دو خط برگشت بوده و در قسمت‌های فراز، یک خط کندرو به مسیر اضافه شده است، این منطقه در دولت دهم تکمیل و افتتاح شد.

طراحی پروژه نیز توسط مهندسان داخلی انجام گرفته است؟
باند رفت منطقه دو که اخیراً افتتاح شد، بلافاصله ساخت آن بعد از منطقه یک شروع شده و تمام مطالعات آن توسط مهندسان داخلی بوده است. مطالعات فاز یک، 2 و 4 توسط مهندسان فرادید انجام شده است. منطقه 3 از انتهای تونل البرز به مرزن‌آباد متصل می‌شود که عملیات آن به‌زودی شروع می‌شود. منطقه 4 هم به طول 25 کیلومتر از مرزن‌آباد تا چالوس زیر بار ترافیک است. مهندسین مشاور ما نزدیک به 50 سال به این کار مشغول هستند. به علت اختلاف ارتفاع، تونل‌های متعدد که بزرگ‌ترین آنها در منطقه یک 4.5 کیلومتر و تونل البرز در منطقه 2 به طول 6.5 کیلومتر در مسیر وجود دارد. در منطقه 2 درمجموع 16 تونل داریم. این منطقه آزادراه منطقه‌ای صعب‌العبور و سخت بود به همین دلیل مجبور بودیم از ابنیه سنگین استفاده کنیم، علاوه بر تونل، پل‌‌های زیادی هم داریم. ما توانستیم کاری با مشخصات فنی بالا با مهندسان باتجربه ایرانی اجرا کنیم، پیمانکاران پروژه هم داخلی بودند.
 اجرای 100 درصدی پروژه توسط مهندسان داخلی موجب تسریع در ساخت پروژه شده است. ساخت منطقه یک تقریباً 14 سال به طول انجامید و دلیل آن این بود که قرارداد ساخت در دست پیمانکاران خارجی بود که عملاً در مدت 14 سال ساخت پروژه 14 درصد پیشرفت فیزیکی داشت، ولی وقتی کار به پیمانکار داخلی سپرده شد ساخت به‌سرعت پیش رفت و منطقه یک به‌رغم مشکلات، در حدود 4 سال ساخته شد. سال 93 کار از پیمانکاران چینی گرفته و به پیمانکاران ایرانی سپرده شد. منطقه یک را در 5 سال ساختیم.
برنامه اجرایی این منطقه برای فازبندی آن در ۲ باند اول و دوم از نظر اجرایی تعریف شد؛ باند اول شامل قطعات باند غربی (تونل، پل، مسیر، راه اتصالی جنوبی و شمالی تونل و تونل شرقی البرز) تعریف شد که اکنون آماده افتتاح است.
در باند اول منطقه 2 آزادراه تهران – شمال ۱۶ هزار و ۱۲۸ متر تونل و 1585 متر پل مسیر وجود دارد؛ تونل البرز با 6359 متر به عنوان بزرگ‌ترین تونل آزاد‌راهی کشور در این منطقه قرار دارد.
ادامه پروژه منطقه 2 آزادراه تهران -شمال، شامل تونل غربی البرز (باند شرقی تونل، پل و مسیر) و راه اتصالی آن است که اکنون حدود 45 تا 50 درصد پیشرفت فیزیکی دارد و تلاش‌ها بر این است که آخر سال آینده به بهره‌برداری برسد.

ساخت بخش‌های مختلف آزادراه چه تأثیری در کاهش زمان سفر، ایمنی و کاهش مصرف سوخت دارد؟
با ساخت منطقه یک، طول 105 کیلومتر جاده قدیم تهران- کرج به 33 کیلومتر تقلیل یافت. نکته این است که با توجه به صعب‌العبور بودن منطقه، در جاده قدیم سرعت بسیار کم بود، اما با ساخت آزادراه کاهش هر کیلومتر از مسیر تأثیر زیادی در سرعت دارد و سرعت در آزادراه تهران-شمال در حال حاضر 110 کیلومتر است.
می‌توانیم بگوییم هر 3 ساعت زمان مسیر در آزادراه به 20 دقیقه تا نیم ساعت کاهش یافته است.
از نظر صرفه‌جویی سوخت، براساس نوع وسیله نقلیه حداقل 25 لیتر صرفه‌جویی برای هر وسیله داریم. منطقه 2، کمتر از 10 کیلومتر مسافت را کم می‌کند، اما از نظر زمانی از شهرستانک تا پل زنگوله 1.5 ساعت زمان را به 20 دقیقه کاهش می‌دهد.
فلسفه ساخت آزادراه افزایش ایمنی است. آزادراه تهران-شمال ایمنی بالایی دارد، یکی از محسنات آزادراه داشتن ایمنی بالا است؛ مسأله صرفه‌جویی زمان، کاهش مصرف سوخت و کاهش استهلاک خودرو و محیط زیست ویژگی‌های بعدی آزادراه است. با رعایت سرعت 110 کیلومتری، ایمنی سفر در آزادراه بسیار افزایش می‌یابد.

برخی مسافران از هزینه عوارض آزادراه تهران-شمال گله دارند. چرا عوارض این آزادراه نسبت به آزادراه‌های دیگر بیشتر است؟
ارزیابی ما با توجه به هزینه ساخت و نگهداری این است که نرخ عوارض آزادراهی بالا نیست و برای نگهداری راه‌ها ناچاریم عوارض اخذ کنیم. باید به این نکته توجه کنیم که آزادراه مصرف سوخت خودرو را کم می‌کند و استهلاک خودرو هم با کاهش مسیر و زمان سفر کم خواهد شد، بنابراین با توجه به کاهش این نوع هزینه‌ها، نرخ عوارض آزادراه توجیه‌پذیر است. کوتاه شدن مسیر نسبت به جاده موجود (حدود 65 کیلومتر)، کاهش زمان سفر نسبت به مسیر موجود، ایجاد راه ارتباطی سریع و ایمنی سفر در این منطقه، افزایش ظرفیت عبور نسبت به راه فعلی، صرفه‌جویی در مصرف سوخت، کاهش آلودگی هوا ناشی از بهبود وضعیت ترافیک و توسعه صنعت توریسم از مهم‌ترین مزیت‌های بهره‌برداری از این آزادراه است.

بــــرش

ویژگی منطقه یک آزادراه تهران-شمال
مزایای ملی و عمومی (برمبنای ترافیک 25000 خودرو در روز):
   کاهش حداقل 1.5 ساعت در زمان سفر هر وسیله نقلیه جمعاً به میزان 48 میلیون نفر ساعت در سال       کوتاه شدن مسیر نسبت به جاده موجود به میزان 60 کیلومتر        صرفه‌جویی در مصرف سوخت جمعاً به میزان 86 میلیون لیتر در سال      کاهش استهلاک وسایل نقلیه ناشی از کاهش 553 میلیون کیلومتر مسافت عبوری در سال       کاهش آلودگی هوا ناشی از کاهش آلاینده‌ها به میزان 35 هزار تن در سال        کاهش تصادفات و تلفات انسانی        اشتغالزایی
 
ویژگی منطقه 2 آزادراه تهران - شمال
شروع مسیر از دوآب شهرستانک در استان البرز تا پل زنگوله در استان مازندران        طول مسیر: 22 کیلومتر        حجم سرمایه‌گذاری به روز: 17 هزار میلیارد تومان        کاهش 5 کیلومتری مسیر رفت به نسبت جاده چالوس        کاهش 30 دقیقه‌ای زمان سفر در مسیر رفت       احداث تونل البرز به عنوان طولانی‌ترین تونل آزاد‌راهی کشور به طول 6.4 کیلومتر       صرفه‌جویی سالانه 12.5 میلیون لیتر در مصرف سوخت        کاهش آلاینده‌ها به میزان 511 تن در سال        کاهش قابل توجه تصادفات جاده‌ای
 
ویژگی منطقه 3 آزادراه تهران- شمال
مطالعات اولیه طراحی مسیر با در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی و اولویت‌بندی اجرایی و امکان بهره‌برداری مرحله‌ای، انجام شده است. مذاکرات بابت احداث این منطقه از آزادراه با سرمایه‌گذار چینی در حال انجام است
 
منطقه 4 آزادراه تهران-شمال
از سه‌راهى دشت‌ نظیر مرزن‌آباد تا چالوس به طول 20 کیلومتر از سال 1394 مورد بهره‌برداری قرار گرفته است