فائزه سادات یوسفی
خبرنگار

رفتارهای یکجانبه و نقض تعهدات غرب در تفاهمنامه موسوم به صادرات غلات از دریای سیاه موجب شده است، با حرکت آخرین کشتی حامل غلات صادراتی از اوکراین، جهان دوباره در آستانه مشکل تأمین غلات قرار گیرد.
روسیه اعلام کرده که قرار داد صادرات غلات اوکراین را به جهت برآورده نشدن تعهدات سازمان ملل در قبال روسیه، تمدید نخواهد کرد. وزارت خارجه این کشور در بیانیه‌ای اعلام کرد: «تحت این شرایط، بدیهی است که هیچ دلیلی برای ادامه توافق که در ۱۷ ژوئیه منقضی می‌شود وجود ندارد».
مشکلات ناشی از بدعهدی‌ها در ارتباط با تسهیل صادرات محصولات روسیه سبب شد، این کشور، ادامه راه را به نفع خود نبیند.
اردیبهشت ماه، روسیه هشدار داده بود غرب باید از فرصت باقی مانده برای اجرایی کردن تعهداتش استفاده کند در غیر صورت قرارداد غلات را تمدید نخواهد کرد.
روسیه از بزرگترین تولیدکنندگان محصولات کشاورزی در جهان است و تحریم‌ها مانع صادرات محصولات آن شده و به تبع آن کشاورزی این کشور را دچار چالش جدی کرده است. طبق گزارش خبرگزاری تاس، در همین رابطه روز شنبه ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در گفت‌و‌گوی تلفنی با سیریل رامافوزا، همتای خود در آفریقای جنوبی تأکید کرد که تعهدات مندرج در توافق روسیه و سازمان ملل برای رفع موانع صادرات مواد غذایی و کود معدنی روسیه هنوز محقق نشده است. همچنین، هدف اصلی توافق یعنی ارسال غلات به کشورهای نیازمند، از جمله کشورهای قاره آفریقا هنوزاجرایی نشده است. کرملین برآورده شدن تعهدات را جزو شروط خود می‌داند که طبق آن غرب ملزم به رفع موانع تحریمی از صادرات محصولات کشاورزی روسیه است. بر همین اساس، سرنوشت تمدید توافق صادرات غلات پس از اتمام توافق در 17 ژوئیه در هاله‌ای از ابهام گرفته است.
در همین ارتباط یک دیپلمات ترکیه به خبرگزاری تاس گفت که در صورت برطرف شدن مشکلات، تصمیم برای تمدید توافق در آخرین لحظه اتخاذ خواهد شد، زیرا هنوز هیچ نشانه‌ای مبنی بر اینکه مذاکره کنندگان به نقطه مورد رضایت خود رسیده باشند، در دسترس قرار ندارد.
بر اساس گزارش‌های منتشر شده، اکنون تنها یک کشتی که با پرچم ترکیه در حال بارگیری غلات در اودسا است، براساس توافق عمل می‌کند.
 
چگونگی و علل تفاهمنامه
صادرات غلات
برای دور کردن اثرات منفی جنگ روی زنجیره تأمین غذایی مردم جهان، روسیه و اوکراین تحت نظارت سازمان ملل متحد به توافقی دست یافتند که صادرات غلات را از درگیری‌ها مجزا می‌کرد و کشتی‌های حامل غلات می‌توانستند به مقصدهای خود در امنیت حرکت کنند.
موضوع غلات و تأمین منابع غذایی بعد از جنگ اوکراین، از اولویت‌های مورد بحث در جهان شد. زیرا امکان صادرات غلات از دو کشور بزرگ تولید کننده آن یعنی روسیه و اوکراین- که دارای سهم یک سوم صادرات جهانی هستند -زیر سایه جنگ در سایه تردید قرار گرفت و در نتیجه تغذیه جهان در معرض بحران واقع شد. بر اساس توافقات انجام شده روند صادرات غلات از بنادر دریای سیاه اودسا، چرنومورسک و یوژنی که تحت کنترل کی یف است، انجام می‌شود. تفاهمنامه‌ای دیگر، بین روسیه و سازمان ملل به امضا رسید که متضمن تعهدات سازمان جهانی برای حذف محدودیت‌های مختلف بر صادرات محصولات کشاورزی و کودهای کشاورزی روسیه به بازارهای جهانی بوده است.
قرارداد غلات بارها و بارها تمدید شده است، در آخرین تمدید این قرارداد که 17 مه به مدت 60 روز بود، وزارت خارجه روسیه اعلام کرد که بخش روسی این توافق اجرایی نمی‌شود.
مرکز هماهنگی مشترک (JCC) اعلام کرده که محصولات کشاورزی تحت این قرارداد به 45 کشور در سه قاره تحویل داده شد. از مجموع کل صادرات، 46 درصد به آسیا، 40 درصد به اروپای غربی، 12 درصد به آفریقا و یک درصد به اروپای شرقی صادر شده است. ذرت 51 درصد از کل محموله‌ها، گندم 27 درصد، کنجاله آفتابگردان 6 درصد، روغن آفتابگردان 5 درصد، جو 4 درصد و کلزا 3 درصد بوده است.
 
وعده‌های جدید به مسکو
به باور کارشناسان غربی، بحران اوکراین ثبات کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا را که به‌شدت به صادرات گندم و غلات روسیه و اوکراین وابسته هستند، تهدید کرده که البته اروپا نیز با توجه به سهم بالای خود در واردات غلات این منطقه، مورد هدف قرار گرفته است.
در همین رابطه، روسیه تلاش می‌کند که با تهدید خروج از این توافق دولت‌های مرتبط را وادار به اعمال تعهدات خود کند. در همین رابطه یورونیوز گزارش داد که آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد به ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه به منظور رفع مشکلات موجود در قبال دریافت امتیازاتی مانند اتصال یک شعبه بانک کشاورزی مسکو به سیستم پرداخت بین‌المللی «سوئیفت» اجازه دهد که همچنان صادرات غلات اوکراین از طریق دریای سیاه برقرار باشد. هر چند که اتحادیه اروپا اعلام کرده بود که هیچگونه طرحی را برای بازگرداندن بانک‌های روسیه ندارد، اما اکنون به نقطه‌ای رسیده که خود را در حال بررسی اتصال یکی از شرکت‌های تابعه بانک کشاوری روسیه به سوئیفت نشان می‌دهد. کرملین تاکنون واکنشی در قبال این پیشنهاد سازمان ملل نداده است چرا که دو مقام آگاه خبر دادند که روسیه باید اجازه دهد که این قرارداد برای چند ماه ادامه یابد تا اتحادیه اروپا فرصت یابد یکی از شعب بانک کشاورزی روسیه را به سوئیفت متصل کند. اکنون غرب با توجه به سهم بالای خود در واردات غلات، هراس دارد که «سبد نان» خود را از دست بدهد و از این رو نتواند جایگزینی برای آن پیدا کند. مسکو نیز با آگاهی از این موضوع درکنار عدم کارایی طرح ضد حمله، ‌می کوشد که منافع مندرج در تفاهمنامه را به دست آورد.