راه‌های نرفته سیاست جمعیتی
«اصلاح ذهنیت‌ها» پیش‌شرط تحقق افزایش جمعیت است
دکتر سیدمهدی ناظمی قره‌باغ
استاد فلسفه محض و عضو هیأت علمی پژوهشکده فرهنگ و هنر انقلاب اسلامی
موضوع «جمعیت» ذیل حوزه «حکمرانی» قرار می‌گیرد چراکه میزان موالید ارتباط مستقیمی با حفظ سرزمین و بقای امنیت دارد. حکمرانی زمانی با جمعیت گره خواهد خورد که دستگاه‌های مختلف با سیاستهای جمعیتی تعامل پیدا کنند و متأسفانه هنوز این مهم در جامعه ما محقق نشده است و هنوز تشکل‌های مردمی، بخش خصوصی، دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها با تردید به سیاستهای جمعیتی نگاه می‌کنند.
مانع دیگر بر سر سیاستهای جمعیتی، تصویر تثبیت شده سیاستهای کاهش جمعیت در اذهان مردم است. در زمان اعمال سیاستهای کاهش جمعیتی، اجماع عجیبی درباره آن شکل گرفت. در این جریان، تصوراتی ساخته شد که به منافع فردی افراد گره خورد که ماحصل آن امروز، فراگیرتر شدن فردیت و پذیرش آداب زندگی شهری و صنعتی است. زمانی به آسیب این نگرش پی بردیم که سبک زندگی موجود در کلانشهرها کاملاً تثبیت شده بود. این در حالی است که در سیاستهای کلان کشور، برنامه‌های خاصی که بخواهد این تصویر را تغییر دهد، دیده نمی‌شود. نکته‌ای که نباید از نظر دور داشت، این است که افزایش یا کاهش جمعیت مربوط به آحاد مردم نیست. «جمعیت» اصطلاحی است که ذیل حکمرانی قرار می‌گیرد. ما باید به آحاد مردم بگوییم که منافع فردی و جمعی آنان ذیل سیاستهای کاهش یا افزایش جمعیت چه می‌شود. در اکثر برنامه‌ها دائماً از مردم خواسته می‌شود که نسبت به جمعیت حساس باشند بدون اینکه انبوه مواردی که در این 20 سال درباره افزایش جمعیت به مردم گفته شده، تغییر کرده باشند. در تغییر ذهنیت‌ها، رسانه‌ها سه نقش مهم بر عهده دارند:
نخست، تغییر ذهنیت‌ها برای تشکیل خانواده و فرزندآوری است.
دوم، مقابله با پدیده تک‌فرزندی که به یک «پرستیژ اجتماعی» بدل شده است که باید این ذهنیت اصلاح شود.سوم، اصلاح فرهنگ پزشکی است. برخی از بدنه جامعه پزشکی در برابر سیاستهای جمعیتی مقاومت می‌کند که ریشه این مقاومت به ذهنیت و ملاحظات اقتصادی مرتبط است.
*مکتوب حاضر، متن ویرایش و تلخیص شده «ایران» از سخنرانی دکتر ناظمی در نشست «جوانی جمعیت و رسانه» است که در محل پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات ارائه شد.