خطر انقراض، نماد حیات‌وحش استان یزد را تهدید می‌کند
«هوبره» قربانی قوش‌بازان
بیتا میرعظیمی
خبرنگار
اشتیاق فزاینده به «هوبره» و پهن شدن دام شکار برای ضیافت «قوش‌بازان»، زنگ خطر انقراض این پرنده خجالتی را با آوای بلندتری به صدا درآورده است؛ پرنده‌ای بخت‌برگشته از تیره درسانان که توسط افرادی سودجو و فرصت‌طلب زنده‌گیری شده و با لنج به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس قاچاق می‌شود. شیوخ در این کشورها، هوبره‌ها را با قیمتی گزاف خریداری کرده و پس از رهاسازی در بیابان، قوش‌ها را به جان آنها می‌اندازند. صحنه‌ای دردناک که سالهاست به یکی از سرگرمی‌های همیشگی آنها تبدیل شده و بقای این پرنده زیبا را تا مرز خطر انقراض دائمی کشانده است.
آخرین آمار منتشر شده از سوی معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست، حکایتی تلخ‌تر از ضربه مهلک قاچاق به جمعیت هوبره‌ها در کشور نقل می‌کند. طبق گفته حسن اکبری، 3تا 5 هزار قطعه هوبره در کشور وجود دارد که طی 10 سال گذشته 700 قطعه از این پرنده نادر و ارزشمند در مسیر قاچاق کشف شده است. این در حالی است که هوبره یکی از پرندگان نادر و ارزشمند حیات‌وحش کشور محسوب شده و مطابق قوانین و مقررات ملی به‌عنوان یک گونه در معرض خطر انقراض مورد حفاظت قرار گرفته و در مقیاس جهانی به‌عنوان گونه‌ای آسیب‌پذیر در فهرست سرخ IUCN به ثبت رسیده است.
نماد حیات‌وحش یزد
این پرنده خجالتی در دشت‌های فلات مرکزی ایران زیست کرده و به دلیل حضور جمعیت بومی و زادآورش در استان یزد، به‌عنوان نماد حیات‌وحش این استان معرفی شده است. طبق گفته سید رضا نورانیان، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان یزد به «ایران»، استان یزد در مرکز پراکنش زیستگاه‌های مطلوب هوبره در ایران قرار گرفته و میزبان هر دو نوع جمعیت بومی زادآور و زمستان‌گذران است. شهرستان‌های خاتم، ابرکوه، تفت، اردکان، مهریز و میبد از اصلی‌ترین زیستگاه‌های هوبره در استان یزد هستند.
وی به سرشماری سالانه جمعیت هوبره در اواخر پاییز و به صورت همزمان در سراسر کشور اشاره کرده و می‌گوید:مطابق آخرین سرشماری، حدود 500 قطعه هوبره در استان یزد مشاهده شده است، اما کاهش و تکه‌تکه شدن زیستگاه هوبره به دلیل توسعه فعالیت‌های انسانی از قبیل توسعه کشاورزی، جاده‌سازی، چرای بی‌رویه، شکار بی‌رویه و....، همچنین شکارهای غیرمجاز، زنده‌گیری، قاچاق، قوش‌بازی و جمع‌آوری تخم‌ها، جمعیت این پرنده را در معرض خطر انقراض قرار داده است.
حفاظت و افزایش جمعیت
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان یزد مهم‌ترین عوامل تهدیدکننده تنوع و جمعیت هوبره را در ایران و استان یزد زنده‌گیری و قاچاق آن به کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس دانسته است و تأکید می‌کند:رسم قوش‌بازی در کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس به دلیل وضعیت خوب اقتصادی شهروندان و همچنین نبود قوانین زیست‌محیطی در این زمینه در کشورهای عربی، باعث شده است قاچاق این گونه به این کشورها افزایش یابد.
سید رضا نورانیان می‌افزاید:در اغلب اوقات شاهدیم برخی از افراد محلی متخلف، نسبت به جمع‌آوری تخم پرنده، گرفتن جوجه‌ها یا زنده‌گیری پرنده بالغ اقدام کرده و آنها را به واسطه‌ها می‌فروشند، سپس به طرق مختلف بویژه از طریق لنج به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس قاچاق می‌کنند. البته باید این نکته را یادآور شد که زنده‌گیری و قاچاق هوبره مختص ایران نبوده و در برخی از کشورهای همسایه نظیر پاکستان و افغانستان نیز رخ می‌دهد.
وی بر اهمیت تلاش‌ها برای حفاظت گونه‌های در معرض خطر انقراض در کشور تأکید کرده و می‌گوید:برای افزایش اثربخشی اقدامات و تلاش‌های حفاظتی این پرنده بسیار زیبا، در کنار آموزش و فرهنگ‌سازی، افزایش حفاظت فیزیکی زیستگاه‌های حساس بویژه در فصل تخم‌گذاری و جوجه‌آوری، همکاری دستگاه‌های مرتبط مانند نیروی انتظامی و...، اجرای طرح‌های تکثیر و پرورش و سپس رهاسازی بویژه توسط بخش خصوصی نیز می‌تواند نقش بسزایی در حفاظت و افزایش جمعیت هوبره ایفا کند.
طلای زنده در خراسان‌جنوبی
خراسان‌جنوبی یکی دیگر از زیستگاه‌های پراهمیت هوبره است؛ پرنده‌ای با ابهت که طلای زنده بیابان‌های این استان نامیده شده است و چشم طمع بسیاری از صیادان و واسطه‌ها برای فروش به شیوخ عرب را به دنبال دارد. طبق گفته اسدالله حاتمی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان‌جنوبی به «ایران»، هوبره در زیستگاه‌های مستعد 11 شهرستان استان خراسان‌جنوبی مانند دشت‌های پطرگان و کریزان در شهرستان زیرکوه، دشت‌های غدیر، دلاکوک، ده محمد و حلوان در شهرستان طبس و چاه بوک و چاه دراز در شهرستان نهبندان زندگی می‌کند. هوبره‌ها عمدتاً در پاکستان و ایران زنده‌گیری شده و به منظور تربیت شاهین‌ها برای شکار به کشورهای عربی فرستاده می‌شوند. علاوه بر تخریب منطقه برای به دام انداختن هوبره‌ها و گرفتار شدن برخی از گونه‌های گربه‌سان مانند گربه شنی و گربه وحشی؛ فعالیت‌های گردشگری، چرای بیش از حد دام، جاده‌سازی و... نیز جمعیت این پرنده ارزشمند را در معرض خطر انقراض قرار داده است.
زنده‌گیری و قاچاق
اما هوبره‌ها چگونه و از چه راهی قاچاق می‌شوند؟ حجت تیموری، فعال محیط‌زیست استان یزد در پاسخ این سؤال به «ایران» می‌گوید:مردم شهر هرات واقع در شهرستان خاتم، قداست خاصی برای هوبره قائل بوده و هرگز به آن آسیب نمی‌زنند، اما همه ساله صیادانی از استان‌های بوشهر، خوزستان و فارس وارد منطقه شده و پس از ارتباط با برخی از مردم محلی، هوبره‌ها را زنده‌گیری کرده و سپس به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس قاچاق می‌کنند. او می‌گوید:هوبره‌ها برای تغذیه اواخر تابستان و اوایل پاییز اطراف چاه‌های کشاورزی جمع می‌شوند. صیادان از همین فرصت استفاده کرده و با تله‌گذاری مسیر ورود آنها به مزارع، پرنده‌ها را به دام می‌اندازند. برخی از صیادان نیز نزدیک لانه حشرات را تله‌گذاری کرده و هوبره را هنگام نزدیک شدن به لانه و تغذیه از حشرات زنده‌گیری می‌کنند. سال‌ها پیش تخم و جوجه هوبره نیز قاچاق می‌شد اما خوشبختانه چند سالی است که گزارشی در این خصوص وجود ندارد.
طبق گفته حجت تیموری، فصل زنده‌گیری هوبره‌ها از شهریورماه آغاز شده و تا پایان مهر و آبان‌ماه ادامه دارد. صیادان در اغلب اوقات این پرندگان در معرض خطر انقراض را از مناطق مختلف مانند یزد، کرمان، فارس، خراسان‌جنوبی، سیستان و بلوچستان و... زنده‌گیری کرده و در اختیار دلال قرار می‌دهند. هوبره‌ها داخل جعبه قرار داده شده و با لنج به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس قاچاق می‌شوند. پس از آن خریداران در این کشورها برای تفریح و سرگرمی هوبره‌ها را رهاسازی کرده و قوش‌ها را به جانشان می‌اندازند.
بــــرش
سید رضا نورانیان مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان یزد می‌گوید: در اغلب اوقات شاهدیم برخی از افراد محلی متخلف، نسبت به جمع‌آوری تخم پرنده، گرفتن جوجه‌ها یا زنده‌گیری پرنده بالغ اقدام کرده و آنها را به واسطه‌ها می‌فروشند، سپس به طرق مختلف بویژه از طریق لنج به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس قاچاق می‌کنند