امین محمودی
روزنامه نگار

دولت سیزدهم تصمیم گرفت برای برچیدن فساد شکل‌گرفته پیرامون یک کالای یارانه‌ای، برای اولین بار به جای «هدفمندسازی یارانه»، رویکرد «هوشمندسازی یارانه» را در پیش گرفته و با اجتناب از آزادسازی قیمت یا سهمیه‌بندی برای مردم، مبتنی بر حکمرانی داده‌محور جلوی هدررفت آرد یارانه‌ای را بگیرد.
به این ترتیب طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان متولد و از اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ با اجرای آزمایشی در استان زنجان آغاز شد. با اجرای طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان، در فاز اول کارتخوان‌های هوشمند در نانوایی‌های سراسر کشور نصب شد و در فاز دوم، تخصیص سهمیه آرد یارانه‌ای به نانوایان، مبتنی بر عملکرد دوره قبل آنها به‌علاوه درصدی بیشتر صورت گرفت.
در این طرح، با تداوم عرضه آرد یارانه‌ای بدون افزایش قیمت به نانوایان، هیچ تنش و هزینه‌ای به سمت مصرف‌کننده که همان مردم هستند تحمیل نشد. دولت البته استثنائاً فقط برای سال ۱۴۰۱ به‌دلیل شرایط تورمی سفره مردم، همان چند‌درصد افزایش قیمت مرسوم هر ساله را نیز در قیمت نان اعمال نکرد اما برای جبران هزینه نانوایان، اقدام به پرداخت کمک هزینه ۱۵درصدی به نانوایان کرد که این کمک هزینه در شروع فاز دوم (از ۱۷ بهمن ۱۴۰۱) به ۳۰‌درصد افزایش یافت و در روز گذشته نیز این میزان از 30 درصد به 40 درصد رسید.

گام‌های بعدی طرح هوشمندسازی
 ایجاد امکان خرید خمیرمایه، کنجد و سایر افزودنی‌‌‌ها متناسب با حجم آرد اختصاص‌یافته به نانوایان در سامانه یکپارچه خرید آرد، ایجاد شرکت‌های فروشگاه‌های زنجیره‌‌‌ای نان سنتی یارانه‌‌‌ای، ایجاد امکان عرضه برخی کالاها در واحدهای نانوایی و... اقدامات دیگری است که دولت قول داده در ادامه اجرای طرح هوشمندسازی انجام شود.
مهم‌ترین هدف طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان پالایش اطلاعات مجوزها و سهمیه‌های آرد یارانه‌ای نانوایان و شفاف‌سازی داده‌های مربوط به تبدیل آرد یارانه‌ای به نان با ثبت ۱۱ تا ۱۲ میلیون تراکنش در روز بوده است که همین اقدام باعث شد تا در سال ۱۴۰۱، نیاز به تأمین آرد یارانه‌ای ۵/ ۱ میلیون تن کاهش یابد.
‌‌‌ بعد از استقرار این زیرساخت داده‌ای، اهدافی مانند شناورسازی هوشمند اختصاص آرد یارانه‌ای به نانوایان مبتنی بر عملکرد گذشته آنها در کارتخوان‌های هوشمند محقق شد و به منظور جلوگیری از شکل‌گیری نارسایی در فرایند عرضه نان در کشور، به مدیران استان امکان فنی ویرایش موردی سقف خرید آرد نانوایان اعطا شد.
طرح هوشمند‌سازی یک زیرساخت حکمرانی داده‌محور است و بر پایه داده‌های زنده و فراگیر در این سامانه، دستگاه‌های مرتبط با گندم، آرد و نان کشور از جمله وزارت کشور، جهاد کشاورزی، تعزیرات، نهادهای خیریه، نهادهای نظارتی و... می‌توانند مبتنی بر این داده‌های فراگیر، کاربردها و اهداف مختلفی تعیین و پیگیری کنند که بر همین اساس انتظار می‌رود دولت با تعیین و پیگیری اهدافی جدید، گام به گام چالش‌های موجود در زنجیره گندم، آرد و نان را با تکیه بر این داشبورد حکمرانی داده مرتفع کند.

جزئیات طرح هوشمند‌سازی یارانه آب و نان
محمد جلال، مشاور وزیر امور اقتصادی و دارایی در گفت‌و‌گو با «ایران اقتصادی» در خصوص هوشمندسازی نانوایی‌ها اظهار کرد: مرحله شناورسازی کاهش و افزایش سهمیه آرد نانوایی‌ها دائمی نیست. منطق طرح بر این پایه است که وقتی عملیات فروش نان به‌صورت طبیعی انجام می‌شود با عدم تغییر یا افزایش سهمیه مواجه خواهند شد.
وی گفت: در فروردین ۱۴۰۲ در سراسر کشور طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان تحت عنوان شناورسازی سهمیه آرد نانوایان به اجرا درآمد که با رویکرد عادلانه‌سازی ساختار توزیع آرد یارانه‌ای در کشور شکل گرفت، منطق عملکرد به این صورت است که نانوایان عملیات فروش نان را بر پایه کارتخوان‌های هوشمند انجام می‌دهند.
 به گفته جلال، سامانه مرکزی طرح هوشمندسازی، پردازش‌های لازم را روی تراکنش‌ها انجام می‌دهد و بر پایه آن نظام تخصیص آرد یارانه‌ای به نانوایان اتفاق می‌افتد.
مشاور وزیر امور اقتصادی و دارایی با اشاره به اقدامات دولت برای ترمیم هزینه‌های نانوایان و تقویت اقتصاد نانوایی‌ها اظهار کرد: برای ترمیم اقتصاد و جبران خلأ درآمدی نانوایان تصمیم بر افزایش کمک هزینه نانوایان از ۳۰ درصد به ۴۰ درصد گرفته و عملیاتی شد.
وی گفت: بر اساس این تصمیم ۴۰ درصد قیمت نان فروخته شده و ثبت شده در کارتخوان‌های هوشمند در پایان هر روز به حساب نانوایان واریز می‌شود.
جلال تأکید کرد: از ابتدای طرح تاکنون کلیه کمک هزینه‌ها در پایان هر روز به حساب نانوایان واریز شده و در این رویکرد ترمیمی بدون یک روز وقفه تسویه‌ها انجام شده است.
 جلال با بیان اینکه ترمیم‌های غیرقیمتی رویکرد دولت در اجرای این طرح است، افزود: با توجه به وضعیت نابسامان توزیع خمیرمایه‌ها که از اقلام جدی هزینه‌های نانوایان است، خمیرمایه‌ها در سامانه یکپارچه توزیع آرد و در کنار آرد با نرخ مصوب توزیع می‌شود تا بازار‌های واسطه‌ای حذف و هزینه‌های تولید کم شود.
این مقام مسئول درباره کاهش سهمیه آرد ۲۵ درصد نانوایان که متخلف بوده‌اند و اثرات این تصمیم در ایجاد صف خرید نان در برخی از استان‌ها گفت: در مرحله سوم شناورسازی سهمیه آرد نانوایان رویکرد سامانه این بود که عملکرد گذشته نانوایان در فروش و عرضه نان به مردم، مبنای تخصیص آرد در دوره بعدی آنها باشد که با این اقدام، ۷۵ درصد نانوایان با عدم تغییر یا افزایش سهمیه آرد یارانه‌ای مواجه شدند و سهمیه آرد یارانه‌ای ۲۵ درصد نانوایان که عملکرد مناسبی نداشتند، کاهش پیدا کرد اما وقتی سهمیه آرد نانوایان متخلف کاهش پیدا کرد این سهمیه به نانوایانی که عملکرد خوبی داشتند اضافه شد تا چرخه تأمین نان در کشور دچار مشکل نشود.
مجری طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان ادامه داد: نکته دیگر این است که کاهش سهمیه آرد، با هدف جریمه کردن نانوای متخلف نیست؛ در واقع منطق اصلی کاهش تخصیص این است که نانوا تراکنش قابل قبولی از منظر سامانه بابت دریافت آرد یارانه‌ای نداشته و عملکرد نانواست که تعیین می‌کند در تخصیص آرد در مراحل بعدی چه میزان آرد دریافت کند. آن چیزی که در طرح هوشمندسازی اصالت دارد عرضه پایدار نان به مردم است و تا زمانی که عرضه انجام می‌شود هیچگونه محدودیتی در تخصیص آرد وجود ندارد.