مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، تکلیف نمایش خانگی را روشن کرد
عبور ساترا از چالش‌ها با تقویت نفوذ فرهنگی
فاطمه ترکاشوند
روزنامه نگار
مصوبه سی‌ام خردادماه شورای عالی انقلاب فرهنگی، این روزها تبدیل به تیتر اول مباحث فرهنگی کشور و جامعه هنرمندان و فعالان فرهنگی شده است چرا که می‌تواند بر جهت‌گیری‌ها و سرنوشت صنعت فیلم و سریال و سرگرمی، تأثیری مستقیم داشته باشد. از این رو حساسیت‌های تولیدکنندگان چه در حوزه‌های فنی و چه در حوزه‌های محتوایی و هنری، حساسیتی بجاست که نشان از کنش‌گری و دغدغه‌مندی آنان و اهمیت مسأله برای مسیر فرهنگی پیش روی کشور دارد. اما پیش از هر گونه داوری باید جزئیات این مصوبه که حدود وظایف و اختیارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان صداوسیما را در حوزه پلتفرم‌های پخش صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش خانگی مشخص می‌کند مورد توجه قرار دهیم.
مصوبه دقیقاً چه می‌گوید؟
به گزارش ایسنا، طبق مصوبه این جلسه که به ریاست رئیس‌جمهور برگزار شد، جزئیات حدود اختیار و تفکیک وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان صدا و سیما در موضوعات مرتبط با صوت و تصویر فراگیر به شرح زیر است: صدور مجوز و نظارت بر حوزه کتاب، موسیقی، تبلیغات و بازی‌های رایانه‌ای در حوزه صوت و تصویر فراگیر به طور کلی برعهده وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی است.
صدور مجوز و نظارت بر حوزه رسانه و خبرگزاری در حوزه صوت و تصویر فراگیر کما فی‌السابق برعهده وزارت ارشاد خواهد بود.
صدور مجوز، نظارت و بازبینی مقررات تبلیغات در حوزه صوت و تصویر فراگیر بر عهده صدا و سیما است اما برای عدم بروز اختلاف و هماهنگی بین دستگاهی، دو نماینده وزیرفرهنگ و ارشاد اسلامی در شورای مربوط به آن حضور خواهند داشت( به نظر می‌رسد با توجه به مورد اول، مقصود از این بند، تبلیغات در شبکه نمایش خانگی و موضوعاتی است که برعهده صداوسیما گذاشته شده است).
صدور مجوز، نظارت و رگلاتوری رسانه‌های «کاربر محور» (مـــــــــانند آپارات) و «ناشر محور» ( VODها) و شبکه نمایش خانگی و مجوزها در زمینه تولید سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی برعهده صدا و سیما است. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دو نماینده در هر یک از شوراهای مجوز تولید و مجوز پخش ساترا خواهد داشت. تولید و پخش زنده برنامه‌ها و اعطای مجوز و نظارت بر پخش زنده در فضای مجازی برعهده صدا و سیما خواهد بود. تا در صورت بروز اختلاف بین دو دستگاه، کارگروهی متشکل از دو نماینده وزیر ارشاد، دو نماینده صدا و سیما، به ریاست دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی موضوع را بررسی و جمع‌بندی کند.
سیاست‌ها و ضوابط حاکم بر صوت و تصویر فراگیر و شبکه نمایش خانگی، توسط دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و با همکاری صداوسیما و وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی تدوین می‌شود و پس از تأیید در کمیته‌ای متشکل از: رئیس صدا و سیما، وزیرفرهنگ و ارشاد اسلامی، دبیر شورای عالی فضای مجازی، نمایندگان رؤسای قوا در کمیسیون هماهنگی شورای عالی انقلاب فرهنگی، سه نفر از اعضای حقیقی شورای عالی انقلاب فرهنگی، دو نفر صاحبنظر در حوزه رسانه به انتخاب شورای عالی انقلاب فرهنگی و به ریاست دبیر شورا، ظرف مدت 3 ماه برای تصویب به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه می‌شود.
تأخیر پنج‌ساله
در یک تصمیم حاکمیتی
اما اختلاف فاز 5ساله در تصویب این قانون شاید بخشی از پیچیدگی‌های وضعیت امروز نمایش خانگی را توضیح دهد. چرا که پدیده نوظهور شبکه‌های VOD بذاته طبق ساختار حقوقی کشور در میانه وظایف و اختیارات چندین نهاد متولی قرار داشتند. از یک سو، تولیدات فرهنگی آنان در فضای میان صداوسیما و وزارت ارشاد قرار می‌گرفت و از سوی دیگر بستر پخش اینترنتی، کار آنان را به وزارت ارتباطات متصل می‌کرد. درحالی که مؤسسه رسانه‌های تصویری ذیل وزارت ارشاد، به طور سنتی متولی سریال‌ها و ورود سینمایی‌ها پس از اکران در شبکه نمایش خانگی بود، صداوسیما به عنوان مهم‌ترین تولیدکننده سریال در کشور، غالب هنرمندان را در ارتباط با خود سامان داده بود.
با ظهور اینترنت و VOD از یک سو، هنرمندان، بستری جدید را برای عرضه مستقیم تولیدات‌شان به مخاطب پیدا کردند و از سوی دیگر، مدتی بود که مؤسسه رسانه‌های تصویری ادغام و سپس حذف شده بود. اما شکی نبود که مانند همه کشورهای جهان، این پدیده نوظهور نیاز به تنظیم‌گری داشت. این درحالی بود که به طور طبیعی ورود مجلس شورای اسلامی و خصوصاً کمیسیون فرهنگی به این حوزه، ضروری و اجتناب‌ناپذیر می‌نمود و همزمان شورای عالی فضای مجازی و شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز به عنوان دو نهاد بالادستی، در این حوزه وظیفه مداخله داشتند. بنابراین مقدم بر تأسیس یک نهاد، گره‌های تولیت موضوع VOD و سپس تنظیم‌گری آن باید مرتفع می‌شد.
«ساترا» زیرساخت قانونی لازم را دارد
اما کافی نیست
با تمام این‌ها، سال 1395 ساترا نهاد متولی «سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر» بنیان گذاشته شد و مبنای تأسیس این نهاد، ریشه در 4 قانون داشت:
اصل 44 و 175 قانون اساسی با تفسیر سال 1379 شورای نگهبان که به موجب آن، تأسیس و راه‌اندازی شبکه‌های خصوصی رادیویی و تلویزیونی به هر نحو باید دولتی باشد.
ماده ۷ اساسنامه سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مصوب سال ۱۳۶۲ که به موجب آن «تأسیس فرستنده و پخش برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی هر نقطه کشور در انحصار این سازمان بوده و چنانچه اشخاص حقیقی یا حقوقی اقدام به تأسیس یا بهرهبرداری از چنین رسانه‌هایی کنند از ادامه کار آنان جلوگیری به عمل آمده و تحت تعقیب قانونی قرار خواهند گرفت».ماده ۱۴ قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مصوب سال ۱۳۸۲ بیان می‌دارد «اختیارات و وظایف مربوط به این وزارت مندرج در این قانون شامل محدوده وظایف و اختیارات سازمان صداوسیما و نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران نمی‌شود و قوانین و مقررات مربوط به آنان به قوت خود باقی است».نظر صریح مقام معظم رهبری در سال 1394 مبنی بر اینکه «مسئولیت صدور مجوز و تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی و نظارت بر آن منحصراً بر عهده سازمان صدا و سیما است».
نفوذ فرهنگی، ضمانت کارآمدی ساتراست
هرچند از ابتدای تأسیس ساترا، جدال‌ها درباره اینکه آیا صداوسیما می‌تواند رقیبی ذینفع در عرض VODها تعریف شود و به موجب این موضوع، سپردن رگولاتوری صوت و تصویر فراگیر به آن نهاد می‌تواند برای حاکمیت هزینه‌ساز باشد، جاری و ساری بوده اما به نظر می‌رسد که با مصوبه سی‌ام خرداد شورای عالی انقلاب فرهنگی، توافق ارکان نظام از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و صداوسیما، بالاخره توافق بالادستی درباره تولیت مسأله «صوت و تصویر فراگیر» ایجاد شده باشد.
اما درنهایت برای حفظ اقتدار و ایجاد کارآمدی این نهاد، لازم است که هم زیرساخت‌های قانونی، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های لازم به صورت جزئی هم از سوی مجلس شورای اسلامی و هم از سوی قوه قضائیه در تعامل با ساترا و با مشارکت VOD ها تنظیم شود و به نظر می‌رسد ساترا با راه‌اندازی شورای «رصتا» متشکل از مدیران برخی پلتفرم‌ها که با رأی عمومی انتخاب شده‌اند، تلاش دارد این مسیر را هموارتر کند. اما حتی این زیرساخت‌های قانونی هم کافی نیستند. نفوذ فرهنگی این نهاد، مهم‌ترین ضمانت اجرایی دستورالعمل‌هایی است که به مخاطبانش یعنی VODها ابلاغ می‌کند و این موضوع هرچند می‌توانست با موانع کمتری در نظام تسهیل شود اما دست‌کم حالا باید به مرور زمان از سوی ساترا محقق شود.
مسیر دشوار پیش روی ساترا برای جلب توافق هنرمندان
اما دستیابی به این میزان نفوذ فرهنگی فعلاً ساده نیست. هنرمندان و تولیدکنندگان محتوا و فعالان فرهنگی که به طور طبیعی قانونگذاری در این حوزه را مرتبط با حدود فعالیت‌های خود می‌دانند، به‌رغم تلاش‌های ساترا برای تعامل و جلب همکاری، با تغییرات جدید همسو نیستند.
خانه سینما روز جمعه با انتشار بیانیه‌ای نسبت به این واگذاری ابراز نگرانی و اعلام کرد: «جامعه اصناف سینمای ایران براساس وظایف ذاتی و قانونی خود و برای شکل‌گیری مناسبات و مقررات کسب و کار مرتبط با اعضایش، اخبار تازه منتشر شده از مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره نظارت در حوزه نمایش خانگی و مباحث مطرح شده در مورد صدور مجوزهای سینمایی را مأیوس کننده و مخالف پیشرفت اقتصاد هنرصنعت سینما می‌داند و انتظار دارد مقامات و نهادهای مسئول اصرار بر بنیان‌های دیرین و منسوخ را کنار گذاشته و بر اساس طراحی شیوه‌های نوین تنظیم‌گری، متناسب با مقتضیات معاصر و عرف پذیرفته شده جامعه، اقدام کنند.» برخی از هنرمندان هم نظیر محمدحسین مهدویان، محسن تنابنده، علی شادمان، ایمان صفا و برخی دیگر با انتشار یک استوری مشترک با عنوان «پایان نمایش خانگی» به این موضوع واکنش نشان دادند.
بــــرش1
تنها پخش زنده و سریال‌های خانگی به صداوسیما منتقل شده است
محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره مصوبه اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار داشت: درباره تصمیمی که در شورای انقلاب فرهنگی گرفته شده، دقیق اطلاع‌رسانی نشده است. بر اساس مصوبه شورا تمام فعالیت‌ها و مجوزهایی که صوت و تصویر فراگیر صادر می‌کرد، از این به بعد این مجوزها را خارج از صوت و فراگیر و بدون استثنا توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صادر خواهد کرد. یعنی تمام مجوزهایی که در حوزه صوت و تصویر فراگیر هر آنچه به فعالیت‌های فرهنگی، هنری، سینما، موسیقی، تئاتر، بازی و سرگرمی، تبلیغات وغیره بوده، بر عهده این وزارتخانه است. نخستین موضوع مربوط به پخش زنده تلویزیونی و اینترنتی است و دومی نیز به سریال‌های خانگی مربوط است که در صوت و تصویر فراگیر آن را بر عهده گرفت. البته درباره سریال‌ها مقرر شد دو نماینده از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در شورا حضور داشته باشند و این رویه تا زمانی است که کار جدید آغاز شده به ساماندهی لازم برسد.
بــــرش2
مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، جایگاه قانونی صداوسیما را تثبیت کرد
پیمان جبلی رئیس صداوسیما درباره این مصوبه و وظیفه ساترا در مورد نظارت بر سکوها و شبکه نمایش خانگی گفت: صدور مجوز تولید و انتشاربراساس قانون اساسی، قانوناً و منطقاً شأن رسانه ملی واز وظایف سازمان صداوسیماست. برخی از سکوها و افراد با اشاره‌ای به اینکه مبنای قانونی تنظیم‌گری صداوسیما مشخص نیست گاهی اوقات برخی هنجارها را رعایت نمی‌کردند بویژه هنگام گذراندن فرایندهای قانونی دریافت مجوزهای تولید و انتشار بویژه در مرحله انتشار به آن توجه نمی‌شد، اما مصوبه روز گذشته شورای‌عالی انقلاب فرهنگی جایگاه قانونی صداوسیما را تثبیت کرد که پیش از این براساس قانون اساسی وجود داشت. ساترا به‌نمایندگی از صداوسیما مسئول تنظیم‌گری در حوزه صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی است؛ مشخصاً در حوزه رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر کاربرمحور و ناشرمحور بویژه نمایش خانگی مسئولیت تنظیم‌گری و صدور مجوز تولید و انتشار به‌عهده صداوسیماست، این مبنا به‌علاوه مبانی قانونی دیگری که دارد، باید دنبال شود. ما در حال پیگیری آیین‌نامه تخلفات در مجلس و دولت هستیم که ان‌شاءالله دستگاه قضایی هم برای برخورد با تخلفات مسیر روان‌تر و سهل‌تری را طی کند.
بــــرش3
معنای مصوبه این نیست صداوسیما دست‌وپای پلتفرم‌ها را ببندد
عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در واکنش به مصوبه اخیر درباره نمایش خانگی گفت: قانون اساسی مسئولیت صوت و تصویر فراگیر را به‌عهده صداوسیما گذاشته؛ مصوبه ما دقیقاً در راستای قانون اساسی است. شبکه نمایش خانگی باید یک ساختار نظارتی سازماندهی‌شده داشته باشد. معنای مصوبه اما این نیست صداوسیما دست‌وپای پلتفرم‌های نمایش خانگی را ببندد. چرا مصوبه‌ای را که هنوز بیرون نیامده و نخوانده‌اند، نقد می‌کنند.