سمیه افشین فر - مهسا قوی قلب
خبرنگار

هفته گذشته بود که رئیس سازمان پزشکی قانونی کشور از مرگ ۶۴۴ نفر درپی مصرف الکل در سال ١۴٠١ خبر داد و گفت: «در ماجرای مسمومیت الکلی استان البرز تعداد جانباختگان تاکنون ١٠ نفر بوده است.» حالا اما جدیدترین اخبار از فوت 13 نفر می‌گوید و بستری بودن 5 نفر در بخش مراقبت‌های ویژه. خبر مسمومیت با متانول شمار زیادی از حاضرین در یک جشن در استان البرز که به ۱۷۵ نفر رسیده است، تازه در صدر اخبار حوادث بود که رئیس اورژانس پیش بیمارستانی و مدیریت حوادث دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان خبر از حادثه مشابهی در بندرعباس داد و اعلام کرد، از 19 بیماری که با علائم ناشی از مسمومیت با الکل متانول به بیمارستان حاجی‌آباد و شهید محمدی بندرعباس مراجعه کرده‌اند، ۱۱ نفر بعد از درمان و بهبود علائم ترخیص شدند. بقیه مسمومان در بیمارستان‌های شهید محمدی بندرعباس و فاطمة الزهرای حاجی‌آباد بستری هستند. دو نفر از بیماران نیز به دلیل وخامت وضعیت در بخش مراقبت‌های ویژه بستری هستند.
عباس مسجدی آرانی، رئیس سازمان پزشکی قانونی کشور در جدیدترین نشست خبری خود در حالی‌که آمار مرگ و میرهای حوادث سال 1401 را اعلام کرد و از مرگ 19 هزار و 490 نفر در تصادفات و رشد 16.2 درصدی نسبت به سال قبل، قربانیان مسمومیت با گاز سمی منوکسید کربن که ٩١٣ نفر بود و افزایش ۸ درصدی داشته است، از  مرگ ۶۴۴ نفر درپی مصرف الکل در سال ١۴٠١ و افزایش 30 درصدی مرگ درپی آن در سال گذشته خبر داد.
اختلالات ناشی از مـصرف انواع مواد مخدر و الکل و پیامدهای آن امروزه یکی از بالاترین رده‌های فهرست آسیب‌های اجتماعی و چالش‌های ســلامت عمومی در ســـراســر جـهان را به خود اختصاص داده و این مشـکلات، تهدیدی جدی برای‌ جامعه‌ و بویژه نسـل جـوان اســت. لزوم هشدار‌های خانواده‌ها نسبت به روش‌های خودمراقبتی به فرزندانشان می‌تواند رفتارهای تکانشی افراد را که نتیجه‌اش عمدتاً رفتن به سمت مواد اعتیادآور است به شکل مطلوبی کاهش ‌دهد. از اینها گذشته آگاهی‌بخشی به جامعه نسبت به عوارض و پیامدهای مخرب انتخاب‌هایی که گاه راه برگشتی هم ندارد بر عهده رسانه‌هاست. با وجود آنکه تولید، فروش و مصرف هر گونه مشروبات الکلی در کشور چه به‌صورت علنی و چه غیر‌علنی ممنوع و مجازات سختی برای عاملان و مصرف‌کنندگان آن مقرر شده است، اما همچنان شاهد مصرف مشروبات الکلی در کشور هستیم و این موضوع، سبب مرگ و میر بسیاری از هموطنان در سال‌های اخیر شده است.
این در حالی است که افراد سودجو نیز اقدام به عرضه مواد تقلبی و استفاده از مقادیر مختلف متانول به جای اتانول در محصولات خود کرده‌اند، محصولاتی که به صورت زیرزمینی تولید می‌شود و عواقب متعددی همچون مسمومیت شدید، نابینایی، عوارض کبدی و کلیوی و حتی مرگ را برای مصرف‌کنندگان عموماً جوان خود به همراه دارد. دکتر شاهین شادنیا، رئیس بخش مسمومین بیمارستان لقمان به «ایران» می‌گوید: «الکل‌هایی که به صورت دست‌ساز تولید و یا قاچاق وارد کشور می‌شوند زمینه‌ساز بروز مسمومیت‌های خطرناک می‌شوند. ترکیباتی که موجب سمی شدن الکل می‌شود یکی الکل چوب یا متانول است که مسمومیت ایجاد می‌کند و دیگری الکل ضد یخ یا پلی اتیلن گلیکول است که هر دو سمی هستند. الکل چوب خود به دو ماده اسید فرمیک و فرمالدئید تبدیل می‌شود که هر دو ماده بسیار سمی و خطرناک هستند. متانول سمیت بالایی در بدن انسان دارد. مصرف تنها 10 میلی‌لیتر متانول خالص و متابولیز آن به اسید فرمیک می‌تواند موحب نابینایی به واسطه تخریب عصب بینایی شود برای همین بسیاری از بیماران علائم چشمی مثل کاهش بینایی و تاری دید و مگس‌پران را تجربه می‌کنند که موجب نابینایی دائمی می‌شود، در واقع اگر فرد زنده بماند نابینایی نگران‌کننده‌ترین عارضه بلندمدت در بازماندگان است.»
وی با اشاره به اینکه نشانه‌های مسمومیت با الکل‌های سمی با تأخیر بروز می‌کند، می‌گوید: «نکته مهم درباره الکل‌های سمی این است که هر فردی که از این مشروبات استفاده کند، دچار مسمومیت می‌شود.
بنابراین میزان مصرف عامل تعیین‌کننده در بروز نشانه‌ها و آسیب نیست، مصرف این الکل‌های سمی در هر اندازه‌ای خطرناک است.30 میلی‌لیتر متانول خالص می‌تواند بالقوه کشنده باشد. متانول توسط الکل دهیدروژناز به فرمالدئید تبدیل می‌شود که تقریباً بلافاصله توسط آلدهید دهیدروژناز به اسید فرمیک، ماده‌ای سمی که در زهر مورچه نیز یافت می‌شود، تبدیل می‌شود. وقتی این مواد سمی وارد بدن می‌شوند، شروع به متابولیزه شدن می‌کنند و سپس باعث بروز علائم مسمومیت می‌شوند.
بیشتر مشکلات ویرانگر مصرف متانول به واسطه انباشت اسید فرمیک در خون شکل می‌گیرد و مصرف متانول عوارض متعددی مثل نارسایی کلیوی، مشکلات قلبی و گردش خون، آسیب کبدی، اختلالات بینایی مانند تاری دید، دید تونلی، تغییر در درک رنگ، نابینایی موقت یا دائمی، آسیب عصبی و مغزی را ایجاد می‌کند.» به گفته بسیاری از متخصصان حوزه سم‌شناسی، با گذشت زمان، قدرت بینایی فرد از بین می‌رود، یکپارچگی فرایندهای تفکرش از دست می‌رود و شاید اندام‌های دیگر نیز تحت تأثیر قرار گیرند که همه این فرایندها فوق‌العاده دردآور است.
 شادنیا هشدار می‌دهد: «بسیاری از این افراد تصور می‌کنند به کمک راه‌هایی که در فضای مجازی برای تشخیص الکل تقلبی از غیرتقلبی مطرح می‌شود مثل آتش زدن یا با کمک جوش شیرین یا سیم داغ و... یا اطلاعاتی که خودشان جمع‌آوری کرده‌اند، می‌توانند سمی یا غیر سمی بودن الکل را تشخیص دهند، در حالی که سمی بودن الکل به هیچ عنوان از روی ظاهر و مشخصات ظاهری، رنگ و بو قابل تشخیص نیست. الکل‌های زرد رنگی را هم که در جامعه می‌بینید یک ماده رنگی به آن اضافه شده تا وجه تمایزی از سایر انواع الکل‌ها داشته باشد. در بقیه موارد مثل بو و طعم هم چیزهای قابل اعتمادی وجود ندارد تا کسی بتواند تشخیص دهد الکلی که مصرف می‌شود الکل سمی است یا غیرسمی. فیلم‌ها و تبلیغاتی که در فضای مجازی نشان می‌دهند یا راه‌هایی را هم که برای تشخیص عنوان می‌کنند همه دروغ است و امکان تشخیص الکل‌های سمی و غیرسمی تنها در محیط آزمایشگاهی وجود دارد. باید نمونه به آزمایشگاه داده شود و در آنجا مشخص شود که این الکل سمی صنعتی یا الکل طبی است، غیر از روش‌های آزمایشگاهی هیچ راهی برای شناخت سمی یا غیر‌سمی بودن الکل وجود ندارد.»

مشکلات شخصیتی افرادی که مشروبات الکلی مصرف می‌کنند
در حادثه کرج و امثال آن یا حتی در مراسمی مانند عروسی، وقتی می‌بینیم تعدادی از افراد مشروبات الکلی استفاده می‌کنند، باید با نگاهی عمیق به این سؤال فکر کرد که چرا میزبان، مشروبات الکلی را در مراسم سرو می‌کند؟ به اعتقاد فرشاد نجفی‌پور، روانشناس، مشکلات فرهنگی، اجتماعی و شخصیتی در این فعل نهفته است. برخی  میزبانان تصور می‌کنند به نوعی متفاوت رفتار کرده و باید بیشتر به میهمانان خوش بگذرد و به طور کلی برای رسیدن به این فعل نوشیدنی‌های مضر و نامطمئن را سرو می کنند که صحیح نیست و نشأت گرفته از مشکل فرهنگی، چشم و همچشمی و فخرفروشی است.
از سوی دیگر مشکلی اجتماعی هم دیده می‌شود، شاید در دسترس نبودن تفریحات سالم باعث شود افراد به روش‌های ناسالم سرخوشی‌های موقت از جمله مصرف ماده مخدر گل یا الکل روی بیاورند . نجفی‌پور با اشاره به این مسأله توضیح می‌دهد: «اگر تفریحات سالم و در دسترس وجود داشته باشد، کمتر شاهد چنین اتفاقاتی خواهیم بود.
با نگاهی دیگر، مشکلات شخصیتی در این عمل نهفته است، با توجه به بی‌ظرفیتی ایرانی‌ها در مصرف مشروبات که گاهی به سیاه‌مستی و مست بازی‌ها می انجامد ، پی می‌بریم که مشکلات شخصیتی وجود دارد، چرا در یک مراسمی که باید شاد و آبرومند برگزار شود، اتفاقاتی ناخوشایند که گاهی  به بر هم خوردن مراسم می‌انجامد، می‌افتد. پس ذهن ناسالم وجود دارد. کسانی که مصرف می‌کنند و زیاد هم مصرف می‌کنند می‌خواهند دیگران تصور کنند که آنها مست هستند و حرف‌ها و حرکاتی را انجام می‌دهند که در هوشیاری شهامت انجامش را ندارند و این یکی دیگر از مشکلات شخصیتی است.
ما ایرانی‌ها خیلی اهل مشروبات الکلی از همان گذشته هم نبودیم و فرهنگ مصرف آن هم در جامعه ما وجود ندارد و بسیار به اشتباه مصرف می‌شود ». نجفی‌پور در ادامه اضافه می‌کند همانطور که در حادثه اخیر کرج دیدیم مرگ، کوری و از کار افتادن کلیه‌ها در نتیجه مصرف چنین مشروباتی  جدی است.
اساساً هر نوع الکلی  در صورت مصرف در درازمدت باعث آسیب به کبد و در نهایت سیروز کبدی خواهد شد. مصرف الکل در کوتاه مدت نیز می‌تواند باعث آسیب به بدن شود. الکل به شدت روی دیواره رگ‌ها تأثیر گذاشته و آنها را خشک می‌کند؛ احتمال رسوب چربی در دیواره رگ‌ها را بالا برده و این رسوبات سبب می‌شود اندام‌هایی مانند چشم ، کلیه و قلب به شدت تحت تأثیر قرار بگیرند.
 این سؤال پیش می‌آید که چه شخصیت‌هایی بیشتر مصرف‌کننده مشروبات الکلی در مراسمی مانند عروسی که باید با شادی برگزار شود هستند، آن هم در جامعه‌ای که مصرف چنین چیزی عرف نیست.
 این روانشناس در پاسخ می‌گوید: «معمولاً شخصیت‌هایی با عزت نفس پایین و بی‌کفایت که سعی می‌کنند رفتارهای نامناسب خود را در معرض دید دیگران قرار دهند ، مصرف‌کننده هستند.  کمبود توجه در آنها بالاست و مصرف‌کننده‌هایی که تا حد مستی می‌رسند، مشکلات اعتماد به نفس و مهارت حل مسأله و مهارت برقراری ارتباط دارند.»
بیش از همه مشکل فرهنگی، اجتماعی و شخصیتی در این فعل نهفته است و باید در هر سه سطح دیده شود و راهکارهای لازم یافت شود.
 توصیه نجفی‌پور در خصوص معضل اخیر را باید جدی گرفت: «توجه داشته باشیم، بهترین زمان آموزش دوری از ناهنجاری‌ها، هنگامی است که شخصیت شکل می‌گیرد، یعنی سنین ۵ تا ۱۲ سالگی. باید مسئولیت‌پذیری، قاطعیت، اعتماد به نفس، مهارت حل مسأله و مهارت برقراری ارتباط سالم در این سنین به کودکان آموزش داده شود؛ اگر این اتفاق بیفتد، مسلماً در بزرگسالی از این افراد، رفتارهای ناهنجار  دیده نخواهد شد.»