برخی افراد در الیمستان چشمه‌های این منطقه را ملک طلق خود می دانند
لوله‌کشی در هیرکانی برای چشمه‌خواری
شهلا منصوریه
خبرنگار
پس از تصرفات غیرمجاز زمین‌خواری، کوه‌خواری، جنگل‌خواری و رودخانه‌خواری، پدیده دیگری نیز به این فهرست اضافه شده است؛ چشمه‌خواری. پدیده نادری که در آمل اتفاق افتاده است. موضوعی که هر چند برای اولین‌بار رسانه‌ای می‌شود اما حدود 3 دهه است که اهالی روستای لهاش در منطقه الیمستان آمل و حیات وحش‌اش با آن درگیرند.
داستان چشمه‌خواری در روستای لهاش از تلفن یکی از اهالی الیمستان شروع می‌شود. او از صاحب یک مرغداری که 6 حلقه چشمه را به انحصار خود درآورده و آب‌فروشی می‌کند، شاکی است. چشمه‌خواری و فروش آب را رئیس شورای الیمستان هم تأیید می‌کند و خواستار برخورد قانونی با چشمه‌خواری می‌شود. چشمه‌خواری و آب‌فروشی در حالی در این روستا در جریان است که اهالی از کمبود آب در رنجند.
پیام روشن، رئیس شورای الیمستان به «ایران» میگوید:«چندین‌بار پیگیر این ماجراها شده، اما تمام برخوردها با متخلفین فرمالیته بوده و جلوی چشمه‌خواری گرفته نشده است.»
کمبود آب و چشمه‌خواری
چشمه‌های منطقه الیمستان نعمت‌های خدادادی و متعلق به طبیعت هستند که طی صدها سال حیوانات مختلف کوهستان و اهالی از آن ارتزاق می‌کنند. یکی از اهالی الیمستان با بیان این مطلب به کمبود آب در این منطقه ثبت جهانی (هیرکانی) اشاره می‌کند و به «ایران» میگوید:«صاحب یک مرغداری که از بومیان منطقه است، 6 حلقه چشمه را برای مصارف شخصی خود در انحصار گرفته است.» کریم براری که از اهالی روستای لهاش در دامنه الیمستان است طی تماس تلفنی با دفتر روزنامه ایران تأکید می‌کند:«مالک مرغداری هر چند مجوز برداشت آب از دو چشمه را دارد اما به این دو چشمه اکتفا نمی‌کند.» به گفته او، برخی دیگر از اهالی روستا نیز تعدادی از چشمه‌های منطقه را به صورت انحصاری برای مصارف شخصی خود لوله‌کشی کرده‌اند. این درحالی است که این روستا از کمبود آب در مضیقه است و ساکنین روستا که چشمه‌ای برای خود تصاحب نکرده‌اند، از کمبود آب در عذاب هستند. او میگوید:«افراد متخلف حتی حقابه را هم پرداخت نمی‌کنند و بدون اینکه مقداری از آب را برای طبیعت رهاسازی کنند، صفر تا صد چشمه‌ها را در اختیار دارند.» حال به گفته براری با قطع جریان آب، کل مرتع «مثخالبند» خشک شده و جان حیوانات و پرنده‌های این منطقه بکر در خطر است. علاوه بر آن طبیعت‌دوستان، کوهنوردان و مسافرینی که به این منطقه می‌آیند، با کمبود آب مواجه می‌شوند. اما صاحب مرغداری منکر این وضعیت است و در حالی که تمایلی برای ادامه گفتوگو و مصاحبه با خبرنگار روزنامه ایران ندارد، فقط به این نکته اشاره می‌کند که مجوز دو چشمه را دارد و از آنها استفاده می‌کند.
طرح‌های بی‌مصرف و آب‌بر
با وجود این، رئیس شورای الیمستان میگوید:«در این منطقه دو مرغداری وجود دارد که هر دو از تعدادی از چشمه‌های منطقه تغذیه می‌کنند.» پیام روشن می‌افزاید:«در این زمینه بسیار پیگیری کردیم و متوجه شدیم یکی از مرغداری‌ها فقط مجوز استفاده از دو چشمه را دارد.».
این مسئول با بیان اینکه دو نفر از اهالی روستا زمینی چندین هکتاری با عنوان ایجاد طرح گردشگری بین روستای لهاش و الیمستان را که جزو منابع طبیعی است سندسازی کرده و در همین طرح 2 چشمه مرتع الیمستان به نام تلخیار و تسکابن را هم به نام گردشگری ثبت کرده‌اند اما آب آن را یک شرکت اجاره می‌دهند و این در صورتی است که زمین موصوف به مساحت چند هکتار فقط دیوارکشی شده است و خبری از گردشگری و ایجاد سازه‌های گردشگری در آن نیست و فقط آب چشمه‌ها را به نام گردشگری ماهانه به مبلغ 10 میلیون تومان به شرکت مذکور اجاره می‌دهند، میگوید:«این درآمد حداقل باید صرف منابع و زیرساخت‌های محل شده، نه اینکه به حساب شخص و اشخاص واریز شود.» روشن با بیان اینکه تصاحب چشمه در این منطقه باب شده است، میگوید:«یکی از اهالی با دارا بودن چندین مجوز، دامداری تأسیس کرده و بیش از 70 گاو و 30 گوسفند را در مراتع و منابع طبیعی رها کرده است.» به گفته او، این دامدار بدون مجوز، سه چشمه را برای خود تصاحب کرده است.
به گفته رئیس شورای الیمستان، دامدار دیگری نیز یک باب چشمه را به انحصار درآورده است و برای مصارف شخصی خود استفاده می‌کند. او در این زمینه گله‌مند است و میگوید:«کمبود آب شرب در منطقه الیمستان یکی از اساسی‌ترین مشکلات این منطقه است. با کمک منبع تأمین آب یا تانکر، آب را ذخیره می‌کنیم که در طول 24 ساعت شبانه‌روز فقط یک ساعت آب برای مصرف مایحتاج مردم باز است. با وجود این برخی افراد خود را صاحب چشمه‌های اختصاصی می دانند.»
منصور رضایی، مدیر دفتر بهرهبرداری و نگهداری از تأسیسات آبی شرکت آب منطقه‌ای مازندران نیز در گفتوگو با «ایران» میگوید:«اگر چشمه‌ای حقابه نداشته و آب مازاد داشته باشد، افراد می‌توانند درخواست بهرهبرداری از چشمه را داشته باشند که پس از تحقیق و بررسی، مجوز دریافت می‌کنند.» او میگوید:«مرحوم «م» (صاحب قبلی مرغداری)، از قدیمی‌های لهاش بود و در سال‌های گذشته مجوز بهرهبرداری از چشمه را دریافت کرده است.»
به گفته او، چشمه‌هایی که واگذار شده و مجوز بهرهبرداری دارند، باید 20 درصد از آب چشمه را برای وحوش و حیوانات و محیط‌زیست در نظر بگیرند، در غیر این صورت تخلف است و پس از بررسی طبق قانون برخورد می‌شود. او با رد برخی ادعاها، معتقد است در انحصار گرفتن چشمه‌ها توسط روستاییان به این سادگی‌ها نیست.
چشمه جزو انفال است
تکمیل این گزارش طول کشید و خبرنگار «ایران» تلاش زیادی کرد تا با مسئولان مربوطه در این باره گفتوگو کند. همزمان همین پیگیری‌ها به بازدید کارشناسان آب منطقه‌ای مازندران از منطقه منجر شد. حیدر داوودیان، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران پس از بازدید این منطقه به «ایران» میگوید:«چشمه‌ها جزو انفال محسوب می‌شوند و متعلق به دولت است. وزارت نیرو به نمایندگی از دولت وظیفه مدیریت آب‌های سطحی و زیرزمینی از قبیل رودخانه، چشمه و چاه‌ها را در اختیار دارد.»
به گفته این مسئول، اگر اشخاصی قبل از قانون ملی شدن آب در سال 1347 و قانون توزیع عادلانه آب مصوب سال 1361 از برخی چشمه‌ها به صورت عرف یا سبقه بهرهبرداری کرده باشند، به‌عنوان «حقابه‌بر» تعریف می‌شوند که مجوز لازم برای بهرهبرداری آن صادر می‌شود، اما بعد از تدوین و تصویب این دو قانون، هر شخصی بخواهد برای مصارف شخصی یا ایجاد اشتغال در حوزه دامداری، کشاورزی، گاوداری و مرغداری از آورد چشمه‌ها استفاده کند، باید درخواست خود را به شرکت آب منطقه‌ای ارسال و شرکت نیز پس از بررسی‌های لازم مقدار برداشت آب از چشمه را مشخص و مجوز صادر کند. او در خصوص چشمه‌خواری در روستای لهاش نیز میگوید:«طی بازدیدی که از منطقه صورت گرفت، مواردی از بهرهبرداری بدون مجوز شناسایی و اخطارهای لازم داده شد تا این افراد برای دریافت مجوز اقدام کنند.»
آب‌فروشی جرم است
این مسئول با بیان اینکه متناسب با نیاز و منابع موجود مجوز داده می‌شود، میگوید:« داشتن مجوز دال بر فروش آب نیست و تخلف است. بنابراین طبق ضوابط با آن برخورد می‌شود.» به گفته این مسئول، اگر اهالی به صورت مصداقی با مواردی از تخلف برخورد کردند، مراتب را برای پیگیری به شرکت آب منطقه ای گزارش دهند تا با آنها برخورد شود.
منافع مادی، جایگزین منابع طبیعی
با وجود این، رئیس شورا معتقد است در این میان برخی از افراد با کارشکنی مانع از اجرای دقیق عدالت می‌شوند؛ افرادی که به دلیل دارا بودن روابط خویشاوندی و منافع مادی، به جان جنگل‌های الیمستان افتاده‌اند. این مسئول محلی میگوید:«ما در این منطقه 6 چشمه داریم، در حالی که روستای 150 خانواری از دو چشمه تغذیه می‌کنند. روزی یک ساعت آب و برخی روزها هم آب نداریم. یعنی در 24 ساعت یک ساعت هم آب نداریم و این معضل بزرگی است.»