هویت‌سازی ازبکستان با امیر تیمورگورکانی
ساخت شهری مدرن با نگاه به گذشته
رضا دبیری‌نژاد
موزه دار
تاریخ، در سفر به ازبکستان، نمود برجسته‌ای دارد. به نظر می‌آید این کشور، به تاریخ همچون یک سرمایه می‌نگرد؛ سرمایه‌ای که پذیرفته شده و در همه جا به وضوح نمایان است. به کار گرفتن تاریخ، فقط به حوزه گردشگری محدود نمی‌شود، بلکه برای ایجاد هویت ملی نیز کارایی دارد.
کشوری که پس از فروپاشی شوروی پدید آمده، حالا تلاش می‌کند با بازگشت به گذشته تاریخی و با زنده‌سازی آن در زیست امروزی، برای خود هویت ایجاد کند. این هویت‌سازی به شکل برجسته‌ای در سفر به ازبکستان رخ‌نمایی می‌کند. به گونه‌ای که هر شهر به بخشی از تاریخ اشاره می‌کند. گویی، در این سفر، زنجیره‌ای از تاریخ در امتداد هم قرار گرفته است. از تاشکند پایتخت، تا بخش‌های دیگر این کشور، گذشته و تاریخ را قدم به قدم با خود همسو می‌کند.
تاریخ در ازبکستان، به اشکال مختلف نمود پیدا می‌کند، از بازسازی ابنیه تاریخی تا سلسله‌های حکومتی که مقرشان در این دیار بوده است. چهره‌های علمی و ادبی که هر کدامشان مدام در هر گوشه‌ای، گوشزد می‌شوند تا هم به نام این دیار ثبت و هم به جاذبه گردشگری تبدیل شوند. نمونه بارز این جلوه‌سازی را می‌توان در ایجاد موزه‌ها مشاهده کرد. موزه‌های کوچک و بزرگی که در هر منطقه‌ای ایجاد شده‌اند تا فرصتی برای تماشا باشند.
هویت‌سازی تاریخی در شهر تاشکند با نام تیمور گورکانی به شکل برجسته‌ای دیده می‌شود. میدانی به نام تیمور با مجسمه‌ای عظیم که به یک نماد عمومی تبدیل شده، در کنار ایستگاه مترو و یک موزه بزرگ و جدید که به تیمور گورکانی و فرزندانش اختصاص یافته است، اوج این هویت‌سازی است. این روایتگری نمادین در شهری که به عنوان پایتخت سیاسی یک کشور است، معناسازی برجسته‌ای برای قدرت‌سازی دارد. معنایی که فقط نشان از یک جاذبه گردشگری ندارد، بلکه روایت افتخارآمیز ملی است تا یک سلسله تاریخی را به اوج قدرت و شکوفایی یک ملت تبدیل کند و این را می‌توان در موزه امیرتیمور مشاهده کرد.
امیر تیمور با تاشکند نسبتی ندارد؛ اما وقتی قرار است یک پایتخت نوین برای کشور جدید ایجاد شود، باید نقش‌های نمادین نیز در آن جای بگیرد. به همین جهت موزه امیر تیمور نه به گنجینه‌ای از آثار افتخار می‌کند و نه در این زمینه قدرتمند است؛ اما تلاش می‌کند با روایتگری تیمور و اخلافش و بناهای شاخص آن دوره، پنجره‌ای تاریخی و ملی بسازد. ویترینی از تمام داشته‌های کشور ازبکستان از دوره تیموریان که در آغاز سفر در برابر گردشگران قرار می‌گیرد و آنها را به تماشای آن دعوت می‌کند.
بخشی از تماشایی‌های این موزه، ماکت‌های بازسازی شده بناهای شاخص این دوره است. ماکت‌هایی که تصور کاملی از دوره شکوفایی آنها را نشان می‌دهد. این موزه شما را به شهرهای شاخص تیموریان همچون سمرقند و بناهایی چون گور امیر دعوت می‌کند. این گونه است که پایتخت این کشور به محلی برای توسعه گردشگری تبدیل شده و ایستگاه‌های متروی آن با نمادها و روایت‌های تاریخی هم جاذبه‌ساز شده‌اند و هم برای کشور هویت‌سازی می‌کنند.