عوارض کم تحرکی در کودکان؛ از مشکلات جسمی تا کاهش اعتماد به نفس
تبلت و گوشی‌های هوشمند علیه کودکی
سمیه افشین‌فر
خبرنگار
چند کودک دنبال توپی پلاستیکی می‌دوند، آن طرف‌تر چند سنگ روی هم قرار گرفته است و در گوشه‌ای دختربچه‌ها با چند کاسه و قابلمه بازی می‌کنند. این تصویر زنده از بازی‌های کودکانه، خاطرات کودکی بسیاری از والدین را تشکیل می‌دهند؛ زمانی که در بسیاری از کوچه و محله‌ها نه پارکی بود و نه تاب و سرسره‌ای، اما صدای شادی بچه‌ها فضای کوچه را پر می‌کرد. امروز بسیاری از ما در آپارتمان‌ها زندگی می‌کنیم و اکثر این آپارتمان‌ها، فضای کوچکی دارند. از سوی دیگر بسیاری از پدر و مادرها ساعت‌های طولانی از روز را کار می‌کنند و کمتر در کنار فرزندانشان هستند. بیشتر بچه‌ها تک فرزند هستند و همبازی در خانه ندارند و کمتر هم امکان بازی با دوستان و همسالان دارند. هر چند در محله و مناطق مختلف شهر پارک‌ها و خانه‌های بازی ساخته شده که مجهز به وسایل بازی کودکان است، اما اینکه چقدر این پارک‌ها متناسب با نیاز کودکان و مناسب با اصول و استاندارد است و خانواده‌ها هم از پس هزینه‌های آن برمی‌آیند، خود بحث مفصلی است. همه اینها ما را به سمت این پرسش برد که در این شرایط عوارض کم تحرکی در کودکان چه می‌تواند باشد؟
مادر نفس 4 ساله، شاغل است، او به «ایران» می‌گوید: «غروب یک روز تعطیل تصمیم گرفتم دخترم را به پارک پلیس که در خیابان استقلال تهران است، ببرم. با شور و ذوق بچه را از خواب بیدار کردم تا به پارک برویم، اما وقتی وارد پارک شدم از جمعیت حاضر در آنجا تعجب کردم، پارک مملو از جمعیت بود به طوری که برای سوار شدن تاب یا سرسره باید حدود یک ساعت معطل می‌شدیم. این در حالی بود که تنها تاب موجود در پارک فاقد حفاظ بود. برای سوار شدن سرسره هم بچه‌ها باید پشت سر هم حرکت می‌کردند و اگر خدای ناکرده پای یکی از بچه‌ها روی پله می‌لغزید، چند بچه پشت سرش هم به زمین می‌افتادند و اینقدر دنبال هم از سرسره پایین می‌آمدند که اگر بلافاصله بچه را بلند نمی‌کردی، پای کودک بعدی با شدت به سرش برخورد می‌کرد. با دیدن این صحنه‌ها از خیر بازی گذشتیم و باوجود گریه‌های بچه به پیاده‌روی در پارک اکتفا کردیم.» مادر امیرعلی 6 ساله، به «ایران» می‌گوید: «امیرعلی تنها بچه ماست و در فامیل هم متأسفانه بچه همسن و سال او نداریم. خیلی از اوقات برای اینکه بتواند با همسن و سالانش بازی کند، او را به پارک می‌آورم. الان چند سال است که وسایل بازی پارک محله ما خراب است، سر سره‌ها شکسته‌اند و همین شکستگی دست و پای بچه‌ها را خراش می‌دهد.» محمدمهدی که پدر دو پسر بچه 7 ساله و سه ساله است به «ایران» می‌گوید: «خانه‌مان کوچک است و صاحبخانه در طبقه پایین ساکن است، واقعاً کنترل کردن مداوم بچه‌ها که ندوند و سر و صدا نکنند، کار سختی است. برای همین ساعتی از روز باوجود خستگی آنها را به پارک می‌آورم. پارک محله ما تنها یک سرسره فلزی خراب و یک تاب بدون حفاظ دارد، هوا که گرم می‌شود سرسره خیلی داغ است، کف‌پوش‌های زمین بازی هم کنده شده‌اند و همین باعث افتادن بچه‌ها می‌شود. چندین بار با سامانه شهرداری تماس گرفتم و گفتم از آنجا که خانه‌های زیادی در این منطقه ساخته شده است، این پارک کوچک با وسایل خراب جوابگوی نیاز مردم محله نیست. ولی هر بار هیچ پاسخ درست و شفافی نگرفتم و فقط قول پیگیری دادند. وقتی این بچه‌ها را می‌بینم دلم برای کودکی آنها می‌سوزد. وقتی ما بچه بودیم از صبح تا شب در کوچه با بچه‌ها در حال تیله بازی، فوتبال، هفت سنگ و الک و دولک بودیم اما اسم این بازی‌ها هم به گوش بچه‌های امروزی نرسیده است یا تعداد کمی از کودکان هستند که با این بازی‌ها آشنایند.»
آسیب‌های کم‌تحرکی به کودکان
نتایج یک گزارش جهانی در مورد فعالیت بدنی کودکان نشان‌دهنده کم تحرکی بسیاری از کودکان در سراسر دنیا است. این گزارش پس از بررسی و مقایسه ۴۹ کشور جهان ارائه شده است. نتایج این بررسی نشان داده که سبک زندگی مدرن (افزایش زمان استفاده از تلویزیون، کامپیوتر، تبلت و تلفن همراه، رشد شهرنشینی و اتوماتیزه شدن کارها) در کاهش فعالیت بدنی کودکان نقش دارد. این سبک زندگی سبب می‌شود زمانی از روز که باید صرف فعالیت بدنی شود به استفاده از کامپیوتر، تلفن همراه و … اختصاص پیدا کند. در این گزارش عنوان شده که در کشورهایی مانند اسلوونی، زیمبابوه و ژاپن میزان فعالیت بدنی کودکان بیشتر است. موضوعی که در کشورهای مذکور مشاهده شد این بود که در همه آنها داشتن فعالیت بدنی توسط هنجارهای فرهنگی حمایت می‌شود. مثلاً در ژاپن برای افزایش فعالیت بدنی کودکان طرحی به نام «پیاده‌روی تا مدرسه» اجرا و حمایت می‌شود.
حسین کربلایی‌زاده فیزیوتراپ با اشاره به آمار زیاد مراجعان کودک که به صافی کف پا یا قوز دچار هستند به «ایران» می‌گوید: «عمده مشکلاتی از این دست به‌دلیل کم تحرکی برای کودکان ایجاد می‌شود، کم تحرکی در درازمدت، علاوه بر آسیب‌های جسمی که بر قسمت‌های مختلف بدن کودک وارد می‌کند، می‌تواند اثرات منفی هم بر سلامت روان کودکان داشته باشد. مهم‌ترین عارضه‌ای که کودکان کم‌تحرک به آن دچار خواهند شد، چاقی مفرط است و همین عارضه کافی است تا آنها را به انواع مختلف بیماری مبتلا کند. متأسفانه این روزها کودکان زیادی را می‌بینم که به صافی کف پا دچارند یا اینقدر با گوشی بازی کرده‌اند که اسکلت‌هایشان در حال تغییر شکل هستند. بسیاری از این کودکان به‌دلیل کم تحرکی به ضعف‌های عضلانی مبتلا شده و اکثریت دچار چاقی و اضافه وزن هستند.»
وی در خصوص تأثیر بازی با گوشی‌های تلفن همراه، تبلت و کامپیوتر بر ایجاد مشکلات حرکتی در کودکان می‌گوید:«آرتروز گردن و تغییرات اسکلتی در کودکانی که نشستن آنها صحیح نیست، همچنین کمردردهای مزمن و ابتلا به عیوب انکساری چشم از جمله خطراتی است که سلامت این کودکان را تهدید می‌کند که البته از لحاظ آسیب‌های مغزی ناشی از امواج کامپیوتر و گوشی‌های همراه نیز در امان نخواهند بود. از این گذشته کودکان کم‌تحرک از لحاظ پیشرفت در مهارت‌های حرکتی بسیار ضعیف‌تر از کودکانی هستند که بازی‌های پرجنب و جوش دارند. در گذشته کودکان در حیاط خانه‌ها بازی‌های حرکتی مانند لی لی، توپ بازی و دیگر بازی‌های رقابتی و سرعتی را انجام می‌دادند، اما به‌دلیل تغییر شرایط زندگی، خیلی اوقات امکان این بازی‌ها برای کودکان وجود ندارد. علاوه بر آن ورزش‌هایی که در گذشته در مدارس انجام می‌شد، این روزها کمتر از گذشته به چشم می‌خورد. حتی در بسیاری از مواقع می‌بینیم که زنگ ورزش در مدارس تنها به‌صورت نمایشی برگزار می‌شود و حتی در ساعات ورزش هم یا به‌دلیل نبودن معلم ورزش یا به دلایل دیگر زنگ ورزش به فعالیت ورزشی اختصاص پیدا نمی‌کند و عموماً یا صرف دروس دیگر می‌شود یا زمان کودکان در آن ساعت به بطالت می‌گذرد.»
کربلایی‌زاده با اشاره به اینکه متأسفانه بسیاری از والدین هم از عوارض کم تحرکی با خبر نیستند و برخی عواقب آن را فراموش کرده‌اند، یا به این مسأله اهمیت چندانی نمی‌دهند، می‌گوید: «لازم است در مدارس و مکان‌هایی که امکان آموزش و تبلیغ وجود دارد، برای افزایش تحرک بچه‌ها فرهنگ‌‌سازی شود، در غیر این صورت کودکان که سرمایه‌های اجتماعی ما در آینده هستند، بیشترشان دچار ضعف عضلانی و چاقی خواهند بود و از مهارت‌های حرکتی کافی برخوردار نیستند. از این گذشته علاوه بر تمامی معایب کم تحرکی، عوارض ابتلای کودکان کم‌تحرک به مشکلات روحی و روانی نیز وجود دارد، به طوری که این کودکان شادابی و طراوتی را که یک کودک فعال دارد، نخواهند داشت و احتمال اینکه گوشه‌گیر و منزوی شوند نیز در آنها وجود دارد. همچنین به‌دلیل نداشتن مهارت‌های حرکتی کافی نسبت به هم سن و سالان خود، از اعتماد به نفس کمتری هم برخوردارند.»
این کارشناس برای جلوگیری از عواقب کم‌تحرکی به والدین پیشنهاد می‌دهد که زمینه تحرک کودکان را خارج از منزل به‌صورت ثبت‌نام در کلاس‌های ورزشی یا بردن آنها به مکان‌های بازی که امکان تحرک وجود دارد، فراهم کنند. همچنین در منزل چنانچه امکان فعالیت و حرکات زیاد وجود ندارد، آنها را به فعالیت‌های کم سر و صدا اما با تحرک تشویق کنند. مثلاً از کودک بخواهند برای مدت تعیین شده از روی یک خط صاف مانند خطوط قالی حرکت کند یا بازی گردو شکستم را به کودک یاد داده و با او انجام دهند، یا با درست کردن یک خط با استفاده از نخ، کودک را به تحرک وا دارند، یا برای تقویت عضلات و مهارت از کودک بخواهند با قیچی چیزهایی را برش بزند.
بــــرش
توصیه‌ها در مورد پیشگیری از کم‌تحرکی کودکان
سازمان جهانی بهداشت (WHO) توصیه می‌کند که کودکان کمتر از ۵ سال باید زمان کمتری را صرف استفاده از تلویزیون، تبلت و... نمایند. در مقابل، باید بازی و فعالیت بدنی بیشتری انجام داده و از خواب مناسبی نیز برخوردار باشند.اهمیت فعالیت بدنی در سنین پایین از آن جهت است که اگر فرد در دوران کودکی و نوجوانی به انجام فعالیت بدنی عادت کند، این رفتار در وی تثبیت شده و در دوران بزرگسالی نیز از تحرک کافی برخوردار خواهد بود.
در مورد میزان فعالیت بدنی کودکان توصیه می‌شود، کودکان یک تا ۲ ساله حداقل ۱۸۰ دقیقه در روز فعالیت داشته باشند. این فعالیت می‌تواند با هر شدتی انجام شود. اگر کودک کمتر از یک سال دارد نباید تلویزیون نگاه کند یا بازی‌های کامپیوتری انجام دهد.
در کودکان یک تا ۲ سال نیز میزان انجام این فعالیت‌ها باید به یک ساعت در روز محدود شود. همچنین این کودکان باید ۱۱ تا ۱۴ ساعت در شب بخوابند.
کودکان ۳ تا ۴ سال باید هر روز ۱۸۰ دقیقه فعالیت بدنی انجام دهند. ۶۰ دقیقه از فعالیت بدنی کودکان باید صرف فعالیت‌هایی شود که شدت متوسط یا زیاد دارند. این کودکان می‌توانند حداکثر یک ساعت از زمان خود را صرف مشاهده تلویزیون یا انجام بازی‌های کامپیوتری نمایند. میزان نیاز این کودکان به خواب نیز۱۰ تا ۱۳ ساعت در شب است.
