سعید رشیدی نوبندگانی
خبرنگار

هرچند براساس نظر بسیاری از کارشناسان بازارهای مالی، توسعه ابزارهای مشتقه می‌تواند در جهت کارایی بیشتر بازارها و امکان پوشش ریسک سرمایه‌گذاری‌ها عمل کند و توسعه بازارهای مالی را در پی داشته باشد؛ اما تجربه بازارهای جهانی نشان داده است، راه‌اندازی ابزارهای مشتقه مانند قراردادهای آتی عموماً تنها به افزایش معاملات ثانویه و سفته‌بازی  منجر می‌شود و توسعه این ابزار کمترین اثر مثبت را بر بازارهای مولد می‌گذارد.
براساس برخی پژوهش‌های انجام شده در بازارهای مالی توسعه‌یافته، ایجاد یک بازار ثانویه بزرگ حتی می‌تواند منجر به خروج پول از بخش مولد اقتصاد شود و این موضوع می‌تواند آثار زیانباری در بخش‌های تولیدی و خدماتی از خود به جای گذارد.
با این حال، از نظر پژوهشگران مالی، ایجاد یک بازار ثانویه بزرگ و توسعه ابزارهای مشتقه‌ای که امکان پوشش ریسک سرمایه‌گذاری‌ها را برای اشخاص ایجاد می‌کند، برای ایجاد انگیزه حضور در بازارهای اولیه ضروری خواهد بود و از این رو لازم است تا در جهت توسعه آنها اقدام شود.
در این راستا راه‌اندازی قراردادهای آتی (FUTURES)، به عنوان یکی از ابزارهای مشتقه مهم و مؤثر شناخته می‌شود که نقش بسیار زیادی در عمق‌بخشی و انگیزه ماندگاری پول در بازار سرمایه ایفا خواهد کرد.
ورود این ابزار به بازار سهام شرایطی را ایجاد می‌کند که افراد بتوانند از محل تغییرات نزولی قیمت‌ها نیز سود کسب کنند و این شرایط باعث می‌شود در بازارهای نزولی شاهد خروج هیجانی پول از بازار نباشیم. این موضوع را به اصطلاح دوطرفه شدن معاملات (بازار) می‌نامند.

راه‌اندازی قراردادهای آتی تک‌سهم از روز چهارشنبه
مهدی زمانی سبزی، معاون عملیات بازار بورس تهران با اشاره به سابقه راه‌اندازی قرارداد آتی سهام بیان کرد: سال‌های گذشته، در بورس تهران قراردادهای آتی روی سبد سهام راه‌اندازی شد و این قراردادها در صنایع بانک، فرآورده‌های نفتی، خودرویی و فلزی تعریف شده بودند ولی بنا بر پیچیدگی‌هایی از حیث نرم‌افزاری و مفهومی، این قراردادها مورد استقبال قرار نگرفتند. به همین دلیل بورس تهران تصمیم گرفت قراردادهای آتی را روی تک نمادها معرفی کند تا بتوان روی هر دارایی پایه‌ای که در بورس معامله می‌شود (اعم از سهام، یونیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری، اوراق بدهی) قرارداد آتی تعریف کرد.
معاون عملیات بازار بورس تهران افزود: طبق برنامه‌ریزی صورت گرفته، روز چهارشنبه از قرارداد آتی تک‌سهم روی ۳ نماد بورسی شستا، شتران وگام بانک صادرات رونمایی می‌شود و در ماه‌های آینده به فراخور نیاز بازار به تعداد این نمادها افزوده خواهد شد.
زمانی ادامه داد: در حال حاضر نیز در بازار ابزارهای مشتقه بورس تهران، قراردادهای اختیار معامله را داریم و قراردادهای آتی به این بازار اضافه خواهد شد و با راه‌اندازی قراردادهای آتی در واقع انجام معاملات دوطرفه روی نمادها تقویت خواهد شد. همچنین با ارائه این قراردادها در کنار ابزار اختیار معامله که تاکنون استقبال خوبی هم از آن صورت گرفته و حجم و ارزش قابل توجهی هم داشته، مطالبه فعالان بازار سرمایه مبنی بر تکمیل بازار مشتقات محقق خواهد شد. در چنین شرایطی لزوماً انتفاع فعالان در گرو بازار صعودی نیست و حرفه‌ای‌هایی که با تحلیل و با اتخاذ استراتژی‌های ترکیبی نقد، آتی و اختیار از این ابزار استفاده می‌کنند در روندهای نزولی هم می‌توانند بازدهی کسب کنند.
زمانی به تأثیر قراردادهای آتی تک‌سهم روی معاملات نقدی سهام اشاره کرد و گفت: جنس قراردادهای مشتقه با بازار سنتی سهام متفاوت بوده و احتمالاً بازیگران این بازار هم متفاوت خواهند بود؛ ولی به صورت کلاسیک بازار بزرگ‌تر، بازار کوچک‌تر را تحت تأثیر قرار می‌دهد و حتماً قراردادهای آتی تک‌سهم را به نحوی عرضه خواهیم کرد که این بازار از بازار سنتی بزرگ‌تر نشود.
معاون عملیات بازار بورس تهران تصریح کرد: تعریف سقف موقعیت باز در سطح بازار، کارگزار و مشتری جهت کنترل این موضوع است. ضمن اینکه فعالان بازار آتی نیز با توجه به تحلیل و پیش‌بینی وضعیت سهم در زمان سررسید و نرخ بازده مورد انتظار در این بازار فعالیت خواهند داشت و در موقعیت خرید یا فروش قرار می‌گیرند.
وی در پایان گفت: مکانیزم تسویه روزانه، وجه تضمین اولیه، وجه تضمین لازم و کال مارجین موجب می‌شود ریسک نکول (ریسک عدم ایفای تعهدات در زمان سررسید) هم پوشش داده شود.