سعید فلاح‌فر
پژوهشگر هنر

فاصله چشمی اثر تا مخاطب موضوع قابل توجهی در کیفیت درک اثر محسوب می‌شود. دیدن یک نقاشی یا عکس در صفحات کوچک کتاب یا صفحه نمایش گوشی تلفن همراه، می‌تواند تجربه متفاوتی با دیدن اثر روی دیوار یک گالری کوچک، سالن یک موزه بزرگ یا دیوار مجاور بزرگراه شهری باشد. این موضوع می‌تواند حتی به مشخصات تکنیکی و سبکی متنوعی منجر شود. در ساده‌ترین مواجهه می‌توان به احساسات متفاوتی از لمس ترکیب‌بندی و رابطه اجزا در تصویر اشاره کرد.القای چنین مفاهیمی در حالتی که اثر در دایره دید کامل چشم قرار دارد و یا اینکه چشم در حوزه تأثیرگذار تصویر قرار دارد به نتایجی مشابه منجر نخواهد شد. مراودات و روابط عناصر تصویر در فرض اول به طور پیوسته و همزمان منتقل شده و در دومی مستلزم ترتیب رفتار و حرکت نگاه است. مخاطب می‌تواند بر اثر باشد یا در اثر باشد. در حد فاصل محاط بودن بیننده تا محیط بودن بیننده، ممکن است به کرات، تغییرات ماهوی در چیستی و چگونگی رابطه اثر و مخاطب بروز نماید. این دو شکل از دیدن به اندازه‌های اثر، جزئیات اثر و فاصله مخاطب بستگی دارد. یک تابلوی بزرگ در نمایشی که فاصله مخاطب و اثر به چند متر محدود شده، همانی نیست که پشت میزتحریر و در گوشه‌ای از یک آلبوم به نظر می‌آید.به همین ترتیب باید برای حس مشاهده یک تابلوی نگارگری با ذره بین و نشستن جلوی نقاشی‌های چند متری اکسپرسیونیست‌ها و عبور از کنار مجسمه‌ای در میدان اصلی شهر، تفاوت‌هایی قائل بود. تجربه دیدن یک تابلوی نقاشی با عناصر محدود، خطوط درشت و سطوح وسیع رنگی، حتی با شرایط مساوی در نسبت ابعاد اثر و فاصله مخاطب ـ نمی‌تواند با تماشای یک پرده قهوه‌خانه‌ای با جزئیات متنوع موضوعی قابل قیاس باشد.از طرفی یک تصویر تمام صفحه در کتاب و مجله می‌تواند ارائه‌ای شکوهمند باشد، در حالی که نمایش با همین ابعاد در یک گالری بزرگ بسیار حقیرانه به چشم می‌خورد. یک مجسمه رومیزی این فرصت را به بیننده می‌دهد تا به همه جزئیات بپردازد اما یک مجسمه بزرگ میان جاده‌ای، فرصتی بیشتر از درک کلیات حجم برای مسافران در اختیار ندارد. بنابراین درک چنین تفاوت‌هایی می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در سرانجام اثر هنری داشته باشد.تصور نمایش تابلوی گرنیکا (اثر پیکاسو با ابعاد اصلی ۳۴۹ × ۷۷۶ سانتیمتر) به اندازه صفحه روزنامه در یک سالن بزرگ موزه‌ای یا بزرگنمایی یک موتیف فوق‌العاده ظریف تذهیب، به اندازه دیوار کامل یک گالری کوچک، شاید ایده‌ای تازه باشد  اما قرابتی با اصل اثر ندارد. این تصمیمی است که بخش عمده آن به عهده هنرمند و خالق اثر بوده یا حداقل باید باشد و بخشی به مدیریت نمایش مربوط می‌شود. پس موضوع کاربرد اثر هم وارد معادلات خواهد شد. ابعاد یک تابلوی نقاشی یا مجسمه و... قابل تغییر نیست اما حق انتخابی در نسبت آن با ابعاد فضای نمایش یا نسخه‌های چاپی آن وجود دارد. آثاری مثل تابلوهای عکس انعطاف بیشتری در انتخاب سایز دارند. اگرچه با توجه به سلیقه و خواست عکاس در ترکیب‌بندی و پرداخت جزئیات می‌تواند شامل محدودیت‌هایی باشد.