بیتا میرعظیمی
خبرنگار

جنگل‌های اُرِس واقع در استان سمنان، این روزها حال و روز خوبی ندارد. طبق گفته رئیس اداره حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان به «ایران»، از مساحت 150 هزار هکتاری جنگل‌های سوزنی برگ (اُرِس)، 7-8 هزار هکتار آن به گیاه نیمه انگل «دارواش» آلوده شده است؛ انگلی مزاحم که از طریق بذر جابه‌جا شده و به درختان حمله‌ور می‌شود آن هم به درختانی کهنسال و تنومند که از آنها با عنوان اسطوره‌های مقاومت و پایداری یاد می‌شود. در هر صورت با توجه به اهمیت حفظ درختان ارزشمند ارس، به هر شکل ممکن باید با این آفت مبارزه کرده تا از گسترش آلودگی به دیگر نقاط جنگلی جلوگیری شود.
«حمیدرضا عبدوس»، رئیس اداره حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان به «ایران» می‌گوید: استان سمنان ۹ میلیون و 700 هزار هکتار وسعت دارد که حدود 352 هزار هکتار از آن عرصه‌های جنگلی است. جنگل‌های سوزنی برگ یا «اُرِس» 150 هزار هکتار از این مساحت را تشکیل می‌دهند که متأسفانه در حال حاضر 7-8 هزار هکتار از این مساحت به گیاه نیمه انگل «دارواش» آلوده شده است.

درختی در دامنه‌های خاص
او می‌گوید: جنگل‌های اُرِس هر جایی رشد نکرده و تنها در دامنه‌های خاص و ارتفاعات 1700-1800 متر به بالا رشد و نمو می‌کند. بر این اساس ما در ارتفاعات پایین‌تر و مناطق دشتی و کویری این گونه را به هیچ وجه مشاهده نمی‌کنیم. اُرِس‌ها بیشتر در دامنه جنوبی رشته کوه البرز و در ارتفاعات شمالی شهرستان‌های مهدی‌شهر، شاهرود، دامغان و گرمسار پراکنش دارند. رشد این گیاه تابع شرایط خاصی بوده و تا ارتفاع 4 هزارمتری نیز رشد می‌کند. این گیاه ارزشمند، یکی از گونه‌های حفاظتی و ممنوع القطع بوده و حتی واگذاری اراضی نیز در مواقعی که این‌گونه وجود داشته باشد، انجام نمی‌شود.
طبق گفته این گیاه‌پزشک، اُرِس گونه‌ای دیرزیست و کهنسال بوده. این‌گونه، ریشه‌دوانی بسیار خوبی داشته و در حفاظت آب و خاک نقش بسیار مهمی  ایفا می‌کند. اُرِس‌ها در مناطق کوهستانی، آب‌دهی چشمه‌سارها را تضمین کرده و مأمنی برای حیات وحش بشمار می‌روند. همچنین ضمن تلطیف هوا در تغذیه سفره‌های زیرزمینی نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند.
 
آلودگی لکه‌ای است
طبق گفته او، «دارواش» مختص درختان اُرِس به نام اُرس‌واش با نام علمیArceuthobium oxycedri است که خاص مخروطیان بوده و حیات آنها را با تهدید جدی روبه‌رو می‌کند. این گیاه نیمه انگل فاقد ریشه بوده ولی به علت داشتن سبزینه و کلروفیل نیمه انگلی محسوب شده است که پس از مستقر شدن روی گیاه میزبان از شیره خام میزبان استفاده می‌کند و مواد غذایی‌اش را از میزبان می‌گیرد. در حقیقت در سال‌های خشکسالی و کاهش بارندگی، باعث تنش بیشتر به درختان ارس شده و آنها را خشک می‌کند. گیاه نیمه انگل به‌طور کامل رشد کرده و چنانچه عملیات کنترل و پاکسازی انجام نشود، طی سالیان سال باعث تضعیف گیاه اصلی می‌شود زیرا انگل، مواد غذایی خود را از گیاه اصلی تغذیه کرده و پس از رشد، بذرش را در اطراف پرتاب کرده و از طریق تولید مواد چسبناک، به تنه و شاخه درختان ارس چسبانده و طی فرایندی وارد آوند درخت‌های سالم می‌شود. بقیه رشد این بیماری، درون آوند انجام شده و پس از رشد قسمت‌های مختلف، اندام گیاه نیمه انگل تشکیل می‌شود.
به اعتقاد عبدوس، ابتلای اُرِس‌ها به انگل دارواش و خسارات وارده موضوع جدیدی نیست. طی سال‌های گذشته این انگل بارها به جان این درختان افتاده اما خسارات زیادی را به بار نیاورده است. هر چند که حالا ابتلای این گونه به انگل دارواش به دلیل تغییرات اقلیمی و بروز خشکسالی، به موضوعی نگران کننده تبدیل شده است. مشکل اینجاست که گیاه نیمه انگلی از همان جنس درخت سوزنی برگ بوده و بسختی قابل تشخیص است. شناسایی درست گیاه انگلی نیاز به دقت زیادی داشته و هر کسی قدرت تشخیص گیاه اصلی با گیاه نیمه انگلی را ندارد اما زمانی که گیاه شدیداً آلوده شود، خشک شده و از بین خواهد رفت. چنانچه کانون آلودگی بدرستی تشخیص داده نشده و آلودگی منتشر شود، درختان بیشتری آسیب دیده و درگیر خواهند شد. در حال حاضر تعدادی از درختان اُرِس‌ در شهرستان‌های مهدی‌شهر، دامغان و شاهرود درگیر شدند. البته خوشبختانه آلودگی به صورت لکه‌ای است.

مبارزه مکانیکی با دارواش
او به اهمیت کنترل آلودگی جنگل‌های اُرِس اشاره کرده و می‌گوید: زمانی که کنترل انجام نشود، سال به سال بر درختان آلوده افزوده می‌شود. با توجه به پیگیری‌های انجام شده، هیچ مواد شیمیایی برای مبارزه با این انگل توصیه نشده و در حقیقت قابل اجرا نیز نیست زیرا این درختان، تنومند بوده و به دلیل آلودگی زیاد، تنها با یک علف‌کش ساده نجات پیدا نمی‌کنند. از طرفی در خصوص مبارزه بیولوژیک هنوز تحقیقات کامل و قابل توصیه انجام نشده است؛ بنابراین تنها راه رایج، مبارزه مکانیکی است. بدین معنا که درختان آلوده شناسایی شده و
 20 -30 سانتی‌متر پایین‌تر از قسمت آلوده قطع می‌شود. درختانی هم که شدیداً آلوده و خشک شدند، کف بر می‌شوند. جالب توجه این است که کنار درختان کف بر شده، جوانه زده و با توجه به ریشه‌دوانی سریع شاهد رشد قابل توجه آن خواهیم بود؛ این در حالی است که در اساس، درختان ارس رشد بسیار کندی داشته و در منابع علمی گفته شده که طی یک سال یکی دو میلیمتر بیشتر رشد نمی‌کنند.
رئیس اداره حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان، به رخداد تنش‌های اجتماعی گسترده ناشی از قطع درختان آلوده اشاره کرده و می‌گوید: مردم اغلب اعتراض کرده و در تلاشند تا از قطع درختان آلوده جلوگیری کنند؛ این در حالی است که آنها باید بپذیرند که در صورت علاقه‌مندی به این درختان ارزشمند، باید حفاظت را جدی‌تر گرفته و از انتشار آلودگی به دیگر درختان جلوگیری کنند؛ بر این اساس، چنانچه درختی کاملاً آلوده و خشک شود باید هرچه سریع‌تر قطع شود. در حقیقت این مبارزه انجام می‌شود تا از انتشار آلودگی به دیگر درختان جلوگیری شده و حیات اُرِس‌ها به مخاطره نیفتد.

بــــرش

 «دارواش» مختص درختان اُرِس به نام اُرس‌واش با نام علمی Arceuthobium oxycedri است که خاص مخروطیان بوده و حیات آنها را با تهدید جدی روبه‌رو می‌کند. این گیاه نیمه انگل فاقد ریشه بوده ولی به‌علت داشتن سبزینه و کلروفیل نیمه انگلی محسوب شده است که پس از مستقر شدن روی گیاه میزبان از شیره خام میزبان استفاده می‌کند و مواد غذایی‌اش را از میزبان می‌گیرد.