زهره صفاری
خبرنگار

دور نخست انتخابات ریاست جمهوری ترکیه با وجود تلاش رسانه‌های غربی و اپوزیسیون، آنطور که انتظار می‌رفت به سود کمال قلیچدار اوغلو تمام نشد و در مقابل نه‌تنها هیچ گمانه‌ای درباره تقلب به اثبات نرسید، بلکه این اردوغان بود که برتری را در فهرست نامزدهای انتخاباتی به دست آورد. با وجود این، همچنان اپوزیسیون و هم‌پیمانان خارجی‌شان ناامید نشده‌اند و علاوه بر رسانه‌های خارجی، در آستانه دور دوم شبکه‌های اجتماعی را نیز برای شکست دولت فعلی، پرقدرت‌تر از قبل به کار گرفته‌اند. در این بخش نگاهی به این فاکتورها و همچنین همسران دو نامزد برتر ترکیه داشته‌ایم.

امینه اردوغان و سلوی قلیچدار اوغلو؛ یکی برای حفظ جایگاه بانوی اولی در کنار همسرش تلاش می‌کند و دیگری که همواره در سایه، نامزد پرطرفدار اپوزیسیون ترکیه را مورد حمایت قرار داده، امیدهای بسیاری را برای کسب این عنوان به خود جلب کرده است. با این حال باید دید امروز کدام یک از آنها عنوان بانوی اول کاخ سفید (بایاض سارای)، کاخ ریاست جمهوری ترکیه را دریافت خواهد کرد.
همیشه همراه
امینه اردوغان در استانبول به دنیا آمده و تحصیل کرده و از دوران جوانی همواره فعالیت‌های اجتماعی بسیاری داشته است.پس از ازدواج با رجب طیب اردوغان، حمایت چشمگیری از همسرش داشت و در تمامی برهه‌ها او را همراهی می‌کرد. این بانوی 68 ساله همزمان با به قدرت رسیدن اردوغان، بخش زنان حزب رفاه را تأسیس کرد و یکی از پیشرانان فعالیت زنان در ترکیه شد.
همسر اردوغان در طول 20 سال ریاست جمهوری او، با داشتن دو پسر و دو دختر باز هم در سیاست و بویژه جنبش‌ها برای زنان مشارکت قابل توجهی داشت که این فعالیت‌ها تا حدود زیادی در موفقیت حزب رفاه مؤثر بود. او همواره حمایت بسیاری از همسرش داشت و حتی در یکی از کتاب‌های خود که در نیویورک منتشر شده است خاطرات سفر با اردوغان به 23 کشور در فاصله سال‌های 2014 تا 2020 را آورده و سود فروش آن را به حمایت از زنان و کودکان آفریقایی اختصاص داده است.

پشتیبان پنهان
سلوی قلیچدار اوغلو 69 ساله را بسیاری کمتر از امینه اردوغان می‌شناسند. این وکیل سابق دادگستری متولد آنکارا است، 40 سال قبل با کمال قلیچدار اوغلو ازدواج کرده و ثمره این ازدواج یک دختر و یک پسر است. اما این زن که همواره در پس صحنه سیاسی پشتیبان همسرش بوده، تنها در وکالت فعالیت نداشته است بلکه از حدود 30 سال قبل با عضویت در اتحادیه حمایت از حقوق زنان در آنکارا برای احقاق حقوق زنان فعالیت دارد. سلوی قلیچدار اوغلو اقدامات بشردوستانه‌ای نیز در کارنامه دارد و یکی از اعضای اصلی اتحادیه غیردولتی حمایت از زندگی مدرن به شمار می‌رود. او فعالیت‌هایی نیز در حوزه میراث فرهنگی داشته و سوابق نشان می‌دهد، نام او در اسناد بازگرداندن و حفاظت از بسیاری از بناهای تاریخی دیده می‌شود. به طور کلی این زن زندگی‌اش را در مسیر تحقق عدالت اجتماعی، حقوق زنان و حفظ میراث فرهنگی گذاشته که تأثیرات مثبتی نیز در جامعه ترکیه داشته است. گرچه او چندان در رسانه‌ها حضور ندارد اما به باور کارشناسان حامی پنهان کمال قلیچدار اوغلو به شمار می‌رود.

شکست اتهام زنی ها درباره وقوع تقلب در انتخابات

مشارکت حدود 89 درصدی در دور اول انتخابات ترکیه و پیشتازی اردوغان در حالی به ثبت رسیده است که همچنان هیچ یک از
گمانه زنی‌های پیش از انتخابات مخالفان دولت این کشور درباره تقلب در شمارش آرا و رأی‌گیری به اثبات نرسیده است.
به نوشته تایم، گرچه کسب 49.54 درصد آرا برای اردوغان پیروزی یا شکست را در پی نداشت اما دست کم برتری او بر رقیبش را به اثبات رساند. قلیچدار اوغلو که پیش از دور اول انتخابات بارها دولت را به دستکاری در شمارش آرا به سود خود «برای پنهان کردن خواست مردم» متهم کرده بود، در حالی که تا آخرین لحظات شمارش آرا، هیچ گزارشی از بازرسان مبنی بر تقلب در انتخابات بروز نکرد، صبح روز بعد از انتخابات به هوادارانش گفت: «ما همچنان ایستاده‌ایم و انتخابات را با هم پیش می‌بریم.»
در واقع تیم اردوغان برای ناکام گذاشتن اتهامات مخالفان‌شان از هیچ تلاشی فروگذار نکردند و در حالی که از حضور ناظران احزاب و حتی بازرسان بین‌المللی در حوزه‌های انتخاباتی استقبال کردند، برای رفع هر گونه ابهامی حتی در برخی حوزه‌ها اقدام به شمارش چند باره آرا کردند. نوسین منگو، یکی از خبرنگاران ترکیه‌ای در تأیید این موضوع گفت: «در یکی از حوزه‌های انتخاباتی آنکارا، صندوق‌ها 11 بار شمرده شد.»
به طور تقریبی سازمان امنیت و عملیات مشترک در اروپا، عضو ناظر سازمان ملل؛ صدها ناظر برای دور اول انتخابات در حوزه‌های انتخاباتی فرستاده بود که همگی صحت انتخابات را تأیید کردند، اما با وجود این اپوزیسیون که در این بخش ناامید شده است، در آستانه دور دوم دولت اردوغان را متهم کرده است با مدیریت و مسدود کردن پیامک‌های تبلیغاتی سعی در بهره‌برداری از این ظرفیت به سود خود و به حداقل رساندن تبلیغات مخالفان داشته است. به نوشته دیلی میل، دولت اردوغان هنوز پاسخی به این اتهام نداده است.
 اپوزیسیون معتقد است این اقدام دولت پس از ارسال پیامک قلیچدار اوغلو برای هوادارانش با این مضمون که «به محض آنکه قدرت را به دست بگیرم، خزانه داری دولت ما اوراق قرضه شما را از بانک هایی که به خاطر اردوغان به ورشکستگی افتاده اند، می گیرند.»، اتفاق افتاده است و دولت آن را برخلاف سیاست های ملی عنوان کرده است.این در حالی است که در نقطه مقابل شاهد آرامش بیشتری در شبکه های اجتماعی نزدیک به اردوغان هستیم. حامیان اردوغان که با وجود نرسیدن آرای رئیس جمهور به 50 درصد، همچنان کاندیدای خود را 5 درصد جلوتر از قلیچداراوغلو می بینند، سعی کرده اند در اکانت های توئیتری، تلگرامی و سایر شبکه های اجتماعی خود با شور و حرارت ملی گرایانه او را رهبری نشان دهند که دارای عصای جادو برای شکست دادن رقیب خود است.

چرا  انتخابات ترکیه زیر ذره بین رسانه‌های غربی است؟

در هفته‌های اخیر رسانه‌های غربی توجهی ویژه به انتخابات ترکیه داشتند. گرچه تلاش غرب و اپوزیسیون ترکیه در دور اول انتخابات ریاست جمهوری 2023 این کشور برای جلب نظر رأی دهندگان به سوی جبهه مخالف رئیس جمهور فعلی این کشور بی‌ثمر ماند و رجب طیب اردوغان توانست با 49.54 درصد آرا برتر از کمال قلیچدار اوغلو، مهمترین رقیبش با 44.88 درصد آرا بایستد، اما همچنان همان‌طور که انتظار می‌رفت خط سیر رسانه‌های غربی و بسیاری از هم‌پیمانانشان در آستانه دور دوم نیز با تکیه بر نارضایتی‌های داخلی مانند تورم، سیاست‌های اقتصادی، مواضع دولت در قبال کردها، مهاجران و... و همچنین مانور بر دموکراسی ادامه یافت. آنچه در این بین خوراک بیشتری در اختیار رسانه‌ها قرار داد، وقوع زمین لرزه هولناک اخیر در ترکیه و سوریه بود که نحوه عملکرد دولت در رسیدگی به این بحران را دستاویزی برای رسانه‌های غربی قرار می‌داد. آنها از این رویداد برای تخریب بیشتر دولت فعلی و اردوغان بهره گرفتند و همزمان با پررنگ کردن وعده‌های ملی گرایانه کمال قلیچدار اوغلو، دو چهره خوب و بد از نامزدهای انتخاباتی ترکیه به تصویر کشیدند.همان طور که سایت مادرن پالیسی نوشته است، بسیاری از این رسانه‌های پرطرفدار در عین حال که گزارش لحظه به لحظه از وقایع ترکیه در آستانه انتخابات سرنوشت سازش داشتند، به صورتی مهندسی شده درصدد بودند افکار عمومی را به سمت یکسری دغدغه‌های خاص سوق دهند.در این مسیر به طور مثال برخی رسانه‌های غربی مانند اکونومیست، واشنگتن پست و بی‌بی سی، اقدامات دولت اردوغان را غیردموکراتیک نشان دادند و با تأکید بر اینکه او آزادی بیان را از کشورش سلب کرده، تصویری سیاه از رئیس جمهور ترکیه به مخاطبانشان ارائه کردند. در عین حال از آنجا که سیاست خارجی اردوغان در روابط با غرب و اتحادیه اروپا و حتی مهاجران تا حد زیادی برخلاف خواست غربی‌هاست، همان‌طور که انتظار می‌رفت بخش عمده‌ای از گزارش‌ها به انتقاد از مواضع حقوق بشری و نابسامانی در وضعیت مهاجران اختصاص یافته بود که این بخش نیز می‌توانست نمره منفی برای دولت اردوغان باشد. تلاش رسانه‌های غربی و هم‌پیمانانشان در دیگر نقاط جهان علیه دولت اردوغان در این مدت تا حدی جدی شده بود که مولود چاووش اوغلو، وزیرخارجه ترکیه نسبت به آن واکنش نشان داد و گفت: «رسانه‌های غربی سعی دارند با انتقاداتشان ،از اردوغان تصویری هولناک بسازند و از این راه بر افکار عمومی تأثیر بگذارند.»کریستوفر رستل، کارشناس خاورمیانه با تأکید بر این تأثیرگذاری رسانه‌ای بر افکار عمومی گفت: «مردم از طریق رسانه‌ها مدام در معرض اخباری قرار می‌گیرند که لزوماً واقعیت ندارد اما می‌تواند افکار عمومی را برای تغییر شرایط تهییج کند و سیاست‌های اردوغان را زیر سؤال ببرد.»با این تفاسیر کارشناسان معتقدند تحلیل چگونگی پوشش رسانه‌های غربی از انتخابات ترکیه چه پیش از دور اول و چه در آستانه دور دوم، در واژه سیاه نمایی علیه اردوغان خلاصه می‌شود که گرچه شماری از رسانه‌ها نیز در این مسیر بسیار مؤثر عمل کردند، اما در دور اول درصدها آنطور که انتظار داشتند، پیش نرفت و نه تنها اردوغان نسبت به قلیچدار اوغلو در کسب آرا برتری یافت که حزب او و حامیانش نیز اکثریت پارلمان را بار دیگر از آن خود کردند.

شبکه‌های مجازی، میدان بازی اپوزیسیون با سلاح مخفی اردوغان

برخلاف اینکه شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان سلاح مخفی اردوغان از سوی مخالفانش معرفی شده بود اما پس از اعلام نتایج انتخابات دور اول، وقتی قرار گرفتن نام رئیس جمهور فعلی در رأس فهرست نامزدهای انتخاباتی به مذاق اپوزیسیون دولت و حامیانشان خوش نیامد، توئیت و پست‌های تند و پرکنایه به کسانی که اردوغان را برگزیده بودند، در آستانه دور دوم در شبکه‌های اجتماعی شدت گرفت.این در حالی است که پولیتیکو پیش‌تر مدعی شده بود که دولت اردوغان با تکیه بر قوانین اتحادیه اروپا برای کنترل درگاه‌های مجازی، با همکاری توئیتر اقدام به مسدودکردن حساب‌هایی کرده که علیه او پست‌هایی را منتشر کرده‌اند و حتی در این مسیر ایلان ماسک، مالک ثروتمند توئیتر نیز به همدستی با او متهم شد.
با این حال گرچه دولت ترکیه در این مدت بارها هرگونه کنترل فضای مجازی در راستای اهداف خود را تکذیب کرده اما این موضع صریح نیز همچنان مانع از نظرات کارشناسانه درباره سوءاستفاده دولت اردوغان از قانون کنترل فضای مجازی نشده است.
به نوشته شبکه خبری الجزیره، پس از دور اول انتخابات ترکیه و پیشتازی اردوغان، شبکه‌های مجازی به اصلی‌ترین مکان برای فوران خشم مخالفان دولت بدل شد و در این میان بازماندگان مناطق زلزله‌زده در ترکیه مهم‌ترین قربانیان بودند. پس از اعلام نتایج دور اول انتخابات نام حزب اردوغان از صندوق‌های آرای 8 استان از 11 بخش زلزله‌زده این کشور خارج شد. بنابراین اپوزیسیون که در ایام تبلیغات انتخاباتی همواره سیاست‌های اردوغان برای مقابله با این بحران پیش آمده و رسیدگی به وضعیت
 زلزله زدگان را ناکارآمد خوانده بود و از این طریق سعی در جلب آرای این بخش‌ها به سود خود داشت، خشمگین از شرایط، پست‌های انتقادی خود را به گونه‌ای جهت داد که بنا به ادعای بسیاری از حامیان حقوق بشر در این مناطق باعث شد حامیان اپوزیسیون کمک‌ها به مناطق زلزله زده را قطع کردند.در برخی از این پست‌ها زلزله‌زدگان به خاطر آرای‌شان به اردوغان محکوم و حتی مایه شرم خوانده شدند و در شماری از این پست‌ها که عمدتاً در فضای توئیتر منتشر شده بود، آوارگان ترکیه‌ای مورد تهدید نیز قرار گرفته بودند. به طوری که اعتراض کنندگان به رأی مناطق زلزله زده تأکید کرده بودند که به خاطر نتایج انتخابات دیگر هرگز به بازماندگان زلزله‌زده کمک نخواهند کرد.در این بین دفتر دادستانی استانبول از پیگیری پست‌های توهین‌آمیز که منجر به رفتارهای تحریک‌آمیز و خشونت‌های غیرانسانی در قبال زلزله‌زدگان می‌شود، پرده برداشت اما با وجود دست باز دولت برای کنترل این پست‌ها، آنها همچنان اقدامی در این باره نکرده‌اند.اما مخالفان اردوغان برای تغییر آرای رأی‌دهندگان به رئیس جمهور فعلی، فشار حداکثری را با این پست‌های جهت دهی شده آغاز کرده‌اند و ملیکا هاتیپ اوغلو، یکی از امدادگرانی که کمک‌ها را به زلزله‌زدگان می‌رساند، معتقد است: «واقعاً نمی‌توان تجربه این چند روز اخیر را توصیف کرد. کمک‌ها به 174 بچه یتیم قطع و حدود 2 هزار بسته حمایتی نیز در این چند روز مانده به انتخابات لغو شده است. حتی برخی از کمک‌کنندگان از ما خواسته‌اند وسایل اهدایی‌شان را به آنها بازگردانیم.»