چرایی تغییر سال پایه نرخ تورم
به مرور ترکیب سبد کالا در هزینه خانوار، تغییر می‌کند و با ورود کالاهای جدید و حذف برخی کالاها از سبد مصرفی تغییر سال پایه، باعث می‌شود تا محاسبات مربوط به تورم واقعی‌تر باشد
مرکز آمار ایران با به‌روزرسانی ضرایب اهمیت برخی اقلام اصلی در سبد مصرفی خانوار و فراهم شدن امکان محاسبه واقعی تر نرخ تورم، سال پایه مبنای محاسبه شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی را از 1395 به 1400 تغییر داد که طی آن، ضریب اهمیت خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها از 27.24 به 29.44 درصد افزایش یافت و ضریب اهمیت کالاهای غیرخوراکی نیز از 72.76 به 70.57 درصد کاهش یافته است.
به تازگی مباحثی در فضای مجازی و برخی رسانه‌ها پیرامون تغییر سال پایه محاسبه نرخ تورم از 1395 به 1400 مطرح شده است که در برخی موارد این اقدام با انگیزه‌های سیاسی و یا تلاش دولت برای غیرواقعی جلوه دادن نرخ تورم تعبیر شده است، در حالی که واقعیت چنین نیست. مرکز آمار ایران درباره چرایی تغییر سال پایه محاسبه شاخص قیمت مصرف‌کننده خانوارهای کل کشور و در بیان ضرورت تغییر سال پایه، اعلام کرده که به‌دلیل اهمیت بالای سال پایه و نحوه تعیین آن در محاسبات مربوط به شاخص قیمت و با در نظر گرفتن این مسأله که قیمت مجموعه کالاها و خدمات در گذر زمان تغییر می‌کنند، این اقدام اجتناب‌ناپذیر است.
به مرور ترکیب سبد کالا در هزینه خانوار که مبنای محاسبه نرخ تورم قرار می‌گیرد، تغییر می‌کند و با ورود کالاهای جدید به سبد مصرفی و همچنین حذف برخی کالاهای قدیمی، تغییر سال پایه، باعث می‌شود تا محاسبات مربوط به تورم واقعی‌تر باشد. مشکل دیگر سهم نسبی هزینه خانوار در خصوص اقلام است. این سهم نسبی که اصطلاحاً وزن نامیده می‌شود به مرور زمان در سبد خانوار دچار تغییر می‌شود. به‌عنوان مثال طی زمان استفاده از IT در بین خانوارها گسترش می‌یابد یا اینکه خانوارها به آموزش فرزندان خود اهمیت بیشتری می‌دهند؛ بنابراین سهم آموزش در سبد خانوار تغییر پیدا می‌کند. لذا الزام است ترکیب و سهم نسبی کالاها در سبد خانوار در فواصل زمانی مناسب این سبد به‌روز شود. به‌روز کردن این سبد همان تغییر سال پایه است. از سویی نیز پیدایش کالاهای جدید در بازار و تحولات صنعتی و شیوه فناوری و تغییرات جمعیتی باعث تغییر الگوی مصرفی خانوار شده و تغییر سال پایه را الزام‌آور می‌سازد.
اگر فاصله دو دوره پایه از هم زیاد شود، سبد مصرفی خانوار در دوره یکسان نبوده و قابلیت مقایسه خود را از دست خواهد داد و به عبارتی خطای جایگزینی به حداکثر میزان خود خواهد رسید. از این‌رو تجدید نظر در سال پایه، در دستور کار قرار می‌گیرد. به‌صورت کلی، بنا به دلایل چهار‌گانه مانند تغییر و پیشرفت تکنولوژی تولید کالاها و خدمات، تغییر در تعداد و ترکیب جمعیتی کشور و اثر آن بر الگوی مصرفی خانوار در کنار تغییر میزان درآمد خانوار که اثر مستقیمی بر الگوی مصرفی خانوار دارد و همچنین تغییر سبد مصرفی خانوار در طول زمان به‌دلیل تغییر در ترجیحات مصرفی، وضع عمومی اقتصاد کشور، میزان درآمد ارزی، میزان و تنوع واردات، وضعیت آب و هوا و... تغییر در سال پایه محاسبه نرخ تورم امری اجتناب‌ناپذیر است.
به همین منظور مرکز آمار ایران، اخیراً سال پایه محاسبه شاخص قیمت مصرف کننده را از 1395 به 1400 تغییر داد و اقلامی که ضریب اهمیت آنها بر اساس آخرین نتایج طرح هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی در طول این سال‌ها کاهش یافته، حذف و اقلام جدیدی جایگزین آن شدند. در تعیین اقلام جدید و حذف برخی اقلام قدیمی نیز روند الگوی مصرف خانوار طی 5 سال گذشته با استفاده از نتایج طرح هزینه و درآمد خانوار مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی برخی تغییرات عمده صورت گرفته نشان می‌دهد که تعداد اقلام مورد محاسبه در خانوارهای شهری که در سال 95 به میزان 455 قلم بوده در سال پایه 1400 به 460 قلم افزایش یافته و در این میان نیز 56 قلم قدیمی حذف و نهایتاً 61 قلم جدید کالایی نیز به سبد محاسباتی اضافه شده است. ضریب اهمیت خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات که در سال پایه 1395 به میزان 27.24 درصد بود در سال پایه 1400 به 29.44 درصد افزایش یافت و ضریب اهمیت کالاهای غیرخوراکی و خدمات نیز از 72.76 درصد در سال پایه 1395 به 70.57 درصد در سال پایه 1400 کاهش یافت. به‌صورت کلی می‌توان گفت با تغییرات اعمال شده در سال پایه و به‌عنوان نمونه نرخ تورم آذرماه سال 1401 بر اساس سال پایه 1395 به میزان 45 درصد و طبق سال پایه 1400 به میزان 41.9 درصد بوده و این نرخ درباره بهمن ماه 1401 نیز به ترتیب 47.7 و 44.1 درصد محاسبه شد.