بازار اکران آنلاین به‌تدریج دارد شلوغ‌تر می‌شود و پس از مدتی وقفه، تعداد فیلم‌های به نمایش در آمده در این شیوه عرضه اینترنتی بیشتر شده است. «غریب» حدود یک هفته‌ای است که همزمان با نمایش در سالن‌های سینما به اکران آنلاین هم رسیده است. «خط استوا» که از اواخر اسفندماه روی پرده سینماها رفته به همراه «طلاخون» و «بانک‌زده‌ها» در پلتفرم‌های آنلاین به نمایش در‌ آمده‌اند. طبق اخبار تولیدات سینمایی، برخی آثار از جمله «اکتبر» عباس مرادیان تصمیم دارند بدون اکران عمومی، به اکران آنلاین بپیوندند. بر لیست فیلم‌های اکران آنلاین در حالی اضافه می‌شود که اغلب این آثار بلافاصله پس از عرضه در پلتفرم‌های آنلاین، قاچاق شده و نسخه باکیفیت آن از کانال‌های تلگرامی سردرمی‌آورد. اگر چه تعداد قابل توجهی از این آثار دیگر شانسی در گیشه ندارند و به عرضه اینترنتی به عنوان فرصتی دوباره برای ارتباط بیشتر با مخاطب و البته شانس درآمد بیشتر می‌اندیشند، اما تصمیم برخی آثار برای اکران آنلاین برخی آثار همزمان با اکران عمومی عجیب به نظر می‌رسد. همچنین اکران آنلاین برخی آثار بدون اکران عمومی هم توجیه اقتصادی ندارد. از سوی دیگر، تعداد بالای آثار پشت خط اکران بویژه آمار قابل توجه فیلم‌هایی که پتانسیل جذب مخاطب را ندارند، ضرورت تقویت اکران آنلاین و برطرف کردن ضعف امنیت و چالش جدی قاچاق فیلم را گوشزد می‌کند؛ اتفاقی که با توجه به خلأ قانون کپی‌رایت بعید به نظر می‌رسد و حداقل برای برخورد قانونی با کانال‌های تلگرامی منتشر‌کننده نسخه قاچاق فیلم‌ها، پشتوانه‌ای وجود ندارد.
ترکیب اکران آنلاین را مهمل می‌دانم
«تمام این صحبت‌ها بر اساس فهم من از زیست‌بوم و محیط سینمای ایران و منطبق بر داده‌های عینی است و الزاماً نظر شخصی نیست. مفهوم خیر جمعی در سینما زمانی موضوعیت پیدا می‌کند که همه چیز بر اساس اصول کارشناسی بنا شود. ما تنها کشوری نیستیم که سینما داریم و تنها کشوری هم نیستیم که VOD داریم. قبل از ما خیلی از کشورها در این حوزه فعال بودند و بهتر از ما هم انجام دادند. اساساً اکران آنلاین به چه معناست؟ در کجای جهان با چنین پدیده‌ای مواجه هستیم؟ بهتر است دنبال تولید چرخ مربع نباشیم.»
گوینده عبارت بالا سجاد نوروزی است؛ این فعال فرهنگی با این مقدمه در پاسخ به فلسفه فعالیت اکران آنلاین در نبود امنیت برای نمایش فیلم‌ها در این فضا ادامه می‌دهد: «عده‌ای بر اساس یکسری تحلیل بیهوده می‌گفتند دوره سالن سینما تمام شده و با گسترش VODها چیزی به اسم سالن سینما موضوعیت ندارد. با اکران «آواتار» و «تاپ‌گان» در امریکا و همین طور«فسیل» در کشور خودمان، بطلان این نظریه آشکار شد که سالن سینما از دور خارج نشده است. از نگاه من، اکران آنلاین همان تولید چرخ مربع است. در حالت طبیعی بشر به این تحلیل رسیده که جای اکران فیلم _ بجز فیلمی که منحصراً برای نمایش در VOD تولید می‌شود_ سالن سینماست. نمی‌شود فیلم را هم در سالن سینما نشان داد و هم در اکران آنلاین. اما این طور به نظر می‌رسد که ما به هر قیمتی می‌خواهیم چند باره از جیب مخاطب درآمد داشته باشیم و او را به چشم ماشین تولید اسکناس می‌بینیم.»او با تأکید بر اینکه جای اکران فیلم در سالن سینماست، ادامه می‌دهد: «یکی از مشکلات همیشگی سینمای ایران قاچاق فیلم‌هاست. چرا فیلم در حال اکران را به ثمن بخس وارد اکران آنلاین می‌کنیم؟ در شرایطی که با یک گوشی موبایل نسخه باکیفیت هر فیلمی ضبط و قاچاق می‌شود، اکران آنلاین فیلم چه توجیهی دارد؟ اساساً ترکیب اکران آنلاین را مهمل می‌دانم.»
ساختن فیلمی که نمی‌تواند مخاطب جذب کند، اشتباه است
نوروزی به این سؤال که برای بخش قابل توجهی از فیلم‌های پشت خط اکران که به لحاظ کیفیت هنری و پتانسیل جذب مخاطب قابلیت عرضه در سالن‌های سینما را ندارند، آیا اکران آنلاین می‌تواند فرصتی برای عرضه آنها و در عین حال نجات سالن‌های سینما از شکست احتمالی گیشه باشد، پاسخ می‌دهد: «این فیلم‌ها باید در VOD‌ها «عرضه» شوند نه «اکران». حق رایت‌شان را بفروشند و در کنار آن در درآمد آگهی‌ها شریک شوند.»
او در واکنش به نظریه صاحبان برخی آثار مبنی بر اینکه حق رایت جبران‌کننده هزینه تولید فیلم و بازگشت سرمایه نیست، پاسخ می‌دهد: «اساساً ساختن فیلمی که نمی‌تواند مخاطب جذب کند، اشتباه است. بله من هم نگرانی صاحبان آثار بابت بازگشت سرمایه بخصوص با رشد روزافزون هزینه تولید را درک می‌کنم، اما آیا در زمان اکران تمام روند حرفه‌ای برای دیده شدن بهتر فیلم طی می‌شود؟ آیا تبلیغ می‌کنند؟ نه. چرا فیلم «فسیل» که آقای عیاری هم به تازگی از آن تمجید کرده‌اند، اینقدر پرفروش شده است. تا جایی که خبر دارم حدود 15 میلیارد تومان برای تبلیغ فیلم هزینه شده و فیلم هم به موفقیت رسیده است و پیش‌بینی می‌شود بیش از 150 میلیارد تومان فروش داشته باشد.»
تبلیغ فیلم اما به تنهایی مؤلفه تعیین‌کننده در فروش فیلم‌ها نیست. «فسیل» همچون اغلب آثار سینمایی از آگهی‌های تلویزیونی بی‌بهره است و در عین حال تعداد معناداری از فیلم‌هایی که علاوه بر بیلبوردهای شهری فرصت اطلاع‌رسانی در تلویزیون را داشته‌اند، در گیشه موفق نبوده‌اند. نوروزی در واکنش به این نگاه می‌‎گوید: «من دیگر تلویزیون را فاقد کارکردی می‌دانم که بتواند در فروش سینما تأثیر داشته باشد. دوره‌ای شاید تلویزیون در این زمینه موضوعیت داشت ولی امروز ندارد. صرف بیلبورد زدن هم برای یک فیلم تضمینی برای موفقیت نیست. تبلیغات یک مفهوم علمی چندوجهی است. هر کدام از این فضاها چه مجازی و چه فیزیکی، ظرفیت و نگاه خاص خود را می‌طلبند؛ با این شیوه که شما فیلمی را بدون تبلیغات به اکران عمومی برسانید و بعد بگویید فروش نرفته و بهتر است بدهیم اکران آنلاین، 2 بار قواعد سینما را نقض کرده‌اید.»
با توجه به اینکه فیلم‌های اکران آنلاین بر خلاف اکران عمومی (سمفا)، سامانه اطلاع‌رسانی شفافی درباره میزان فروش ندارند و اخبار آنها صرفاً از سوی پلتفرم‌های نمایش‌دهنده در دسترس است، این سؤال پیش می‌آید که آیا به واقع در اکران آنلاین، انتظارات صاحبان فیلم‌ها از فروش تأمین می‌شود؟ نوروزی در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «طمع‌ورزی هم قواعدی دارد. من انتفاع مادی خاصی نمی‌بینم جز اینکه فیلم‌ها را به هدر می‌دهیم.»
با وجود این، برخی‌ها بر این باورند که اکران آنلاین راهی برای در دسترس قرار دادن فیلم به مخاطب وسیع‌تری است که به دلایل مختلف از جمله مسائل اقتصادی علاقه‌ای به حضور در سالن سینما ندارد. برای یک خانواده چند نفره هزینه تماشای فیلم در اکران آنلاین مقرون به صرفه‌تر از اکران عمومی است و شاید با این فرصت تعداد زیادی از مخاطبان به تماشای یک فیلم بنشینند. نوروزی در این باره می‌گوید: «ارزان‌ترین تفریح همچنان سینماست. ذات سینما تماشای فیلم روی پرده است. همان‌طور که نمی‌توان با آموزش آنلاین مدارس را تعطیل کرد، سالن سینما را نمی‌شود با اکران آنلاین تعطیل کرد.»
تبعات جای خالی سینماگران سریال‌ساز
برخی تحلیلگران بر این باورند که فروش بالای فیلم «فسیل» و اختلاف بیش از 120 میلیاردی آن با فیلم دوم جدول فروش، باعث سرخوردگی دیگر فیلم‌ها در اکران عمومی شده و از این رو به تصمیم زودهنگام اکران آنلاین رسیده‌اند. از سوی دیگر، ادامه فروش این فیلم و به تبع آن قرار دادن تعداد سانس‌‌های بالا برای نمایش آن، دیگر فیلم‌های پشت خط اکران را برای پیوستن به چرخه اکران عمومی، با تردید مواجه کرده است. نوروزی در این باره توضیح می‌دهد: ««فسیل» در ژانر خودش توانست موج ایجاد کند، اما در ژانرهای دیگر فیلمی نداشتیم که بتواند در گیشه این موج را ایجاد کند. «ملاقات خصوصی» با وجود آغاز اکران در اسفندماه، به خاطر استقبال مخاطب توانسته همچنان روند فروش را حفظ کند که اتفاق خوبی است. «سه کام حبس‌فروش» فروش قابل قبولی دارد، اما هیچ‌کدام از اینها در گیشه موج ایجاد نکردند. این در حالی است که سال 98 همزمان با کمدی «رحمان 1400»، فیلم اجتماعی«متری شیش و نیم» را در گیشه داشتیم که هر کدام جزو پرفروش‌ترین‌ها بودند. در کنار این دو فیلم «تگزاس دو» را هم در اکران داشتیم. در اکران عید فطر، «سرخپوست»، «شبی که ماه کامل شد» و «ما همه با هم هستیم» هم به اکران اضافه شد. اکران همزمان «سرخپوست» و «شبی که ماه کامل شد» اشتباه عجیبی بود. اکران هر کدام از اینها به تنهایی می‌توانست عایدی بیشتری برای سینما داشته باشد. با وجود این جمع فروش این دو فیلم آن زمان با بلیت 20 هزار تومانی، به 35 میلیارد تومان رسید. اگر این رقم را با احتساب افزایش قیمت بلیت سه برابر کنیم با فروش فیلم «فسیل» برابری می‌کند. یعنی این دو فیلم ژانر معمایی و تریلر امنیتی اندازه یک فیلم کمدی پرفروش مخاطب داشته‌اند. خب الان فیلم دیگری نداریم که فقط کمدی می‌فروشد، نمی‌توانیم ادعا کنیم فقط کمدی مخاطب دارد. تصور کنید یک فیلم در ژانر سریال «پوست شیر» همزمان با این فیلم اکران می‌شد، آن وقت چه اتفاقی در گیشه می‌افتاد.»
او در توضیحات تکمیلی می‌افزاید: «همه مشکلات سینمای ایران اول در تولید است و بعد در گیشه. از تمام ایرادات سینمای ایران در تولید چشم‌پوشی می‌شود و صرفاً وقتی فیلمی پرفروش می‌شود شاخک‌های حسادت بقیه تحریک می‌شود و تولید تئوری می‌کنند. نیما جاویدی سه سال است وقتش را در تولید سریال شبکه نمایش خانگی گذاشته، او می‌توانست در این مدت دو فیلم پرفروش مثل «سرخ‌پوست» بسازد. حسین مهدویان پروانه ساخت نگرفته و دوباره سراغ شبکه نمایش خانگی رفته است، می‌توانست فیلم بسازد و موفق شود. محمد کارت یک سال و نیم وقتش را برای ساخت «یاغی» گذاشته، می‌توانست فیلم موفقی همچون «شنای پروانه» برای سینمای ایران بسازد. حسن فتحی سال‌هاست وقتش را صرف ساخت «جیران» کرده است. تمام موجودیت سینما دارند سریال می‌سازند، پس چه توقعی دارید که در گیشه سینما اتفاق چشمگیری بیفتد؟ در این شرایط فیلم «فسیل» گل می‌کند و بعد همه شروع به مرثیه‌سرایی می‌کنند که سینمای ایران دارد نابود می‌شود؛ نه سینمای ایران نابود نشده، سینماگران چیز دیگری برای فروش عرضه نکرده‌اند.»