نگاهی‌به سخت‌ترین شرایط اردوغان پس از دو دهه قدرت در گفت‌وگو با شعیب بهمن
اردوغان، قدرت را به آسانی به رقبا نمی‌دهد
زهره صفاری
خبرنگار
ترکیه پس از 20 سال یکه‌تازی رجب طیب اردوغان به نقطه عطف تاریخی خود رسیده است؛ شرایطی که با توجه به ائتلاف مخالفان رئیس‌جمهور فعلی، به‌نوعی سخت‌ترین شرایط را پیش‌روی او قرار داده و شاید برای نخستین‌بار حتی در نظرسنجی‌ها و روی کاغذ، همه معادلات برای تعیین شانس نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری با اما و اگر همراه است. در همین راستا برای بررسی شرایط انتخابات و چشم‌انداز آتی ترکیه، گفت‌و‌گویی با شعیب بهمن، کارشناس اوراسیا داشتیم.
به نظر شما سیاست خارجی ترکیه بعد از انتخابات بویژه در حوزه روابط با روسیه، عضویت در اتحادیه اروپا، سوریه و... به چه سمت‌وسویی خواهد رفت؟
انتخابات ترکیه تنها بر عرصه سیاست داخلی این کشور تأثیر نمی‌گذارد و پیروزی هر یک از دو رقیب اصلی می‌تواند گرایش و سیاست خارجی آنکارا را هم تغییر دهد. به عبارت دیگر اگر اردوغان انتخاب شود باید شاهد تداوم سیاست خارجی او در دو دهه گذشته باشیم؛ به این معنا که ترکیه همچنان سطحی از تنش با غرب را حفظ کرده و همزمان درصدد نزدیکی بیشتر به کشورهایی مانند روسیه و چین خواهد بود و در عین حال جایگاه بازیگر فعال منطقه‌ای را نیز برای خود قائل می‌شود، اما در طرف مقابل با روی کار آمدن کمال قلیچدار اوغلو می‌توان انتظار داشت تمایل دولت جدید ترکیه به ایفای نقش‌های منطقه‌ای کاسته شده و در برخی حوزه‌هایی که در سال‌های گذشته مداخلاتی داشته است رویکرد و نگاه جدیدی حاکم کند. در عین حال نگاه قلیچدار اوغلو به رابطه با غرب و قدرت‌های بزرگ، با اردوغان کاملاً متفاوت است و او ادغام ترکیه در ساختارهای فراآتلانتیکی و روابط نزدیک با غرب را سیاستی مناسب می‌داند. با این شرایط می‌توان انتظار داشت انتخاب قلیچدار اوغلو روابط روسیه و ترکیه را محدودتر از گذشته و در مقابل، آغاز مناسبات با امریکا و اروپا را به طور جدی رقم خواهد زد. همزمان موضوع پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا که مدت‌ها از سوی اردوغان به محاق رفته بود هم به شکل جدی‌تری در سیاست خارجی ترکیه برجسته خواهد شد.
در موضوع سوریه چطور؟
بدون‌شک در ترکیه بدون اردوغان، دیدگاه در مورد کشوری مثل سوریه متفاوت خواهد شد. نوع نگاه سوریه هم مانند گذشته نخواهد بود. نباید فراموش کرد که در اوج بحران سوریه که دولت اردوغان بیشترین ضربات را به دمشق وارد کرد، قلیچدار اوغلو در قامت اپوزیسیون به دمشق سفر کرد و حتی با بشار اسد دیدار داشت که در همان دوران نیز این نگرش متفاوت به مسأله سوریه و بحران آن کاملاً محسوس بود.
به نظر شما تورم، زلزله اخیر و فضاسازی اپوزیسیون چقدر می‌تواند شانس پیروزی اردوغان را تحت‌تأثیر قرار دهد؟
هم نظرسنجی‌ها، هم وضعیت اقتصادی ترکیه و هم نوع اتحاد مخالفان اردوغان حکایت از آن دارد که او با شرایط سخت و شاید سخت‌ترین شرایط در 20 سال گذشته در انتخابات روبه‌رو است اما در عین حال باید توجه داشت که اردوغان همچنان در قدرت است و گمانه‌زنی‌ها درباره اینکه او به راحتی قدرت را به رقبا واگذار کند، مورد تردید است. او در سال‌های گذشته نشان داده است در شرایط بحرانی هم می‌تواند نتایج مطلوبی کسب کند، همان‌طور که در انتخابات پیشین نیز در برخی برهه‌های سخت با بحران‌های ساختگی و مصنوعی توانست اوضاع و شرایط را تحت کنترل خود درآورد، اما از سوی دیگر امروز جامعه ترکیه یک جامعه کاملاً دوقطبی و دوپاره است و هر یک از طیف‌های حاضر در انتخابات یک پایگاه اجتماعی نسبتاً مشخص و طبقات مختلف شهری و همچنین جغرافیایی برای خود دارند؛ گرچه در ترکیه یک قشر خاکستری وجود دارد که رأی آنها به هر یک از نامزدها، می‌تواند سرنوشت انتخابات را تعیین کند. با این شرایط گرچه شرایط میدانی، صف‌بندی مخالفان، وضعیت اقتصادی و نظرسنجی‌ها به سود قلیچدار اوغلو است، اما هنوز نمی‌توان او را پیروز قطعی انتخابات دانست.
پیش‌بینی شما از شرایط اقتصادی ترکیه و مسائلی مانند وضعیت پناهجویان چیست؟
در بعد اقتصادی باید به این نکته توجه داشت که حزب قلیچدار اوغلو؛ جمهوریخواه خلق، دارای دیدگاه‌های ملی‌گرایانه و تا حدی چپ‌گرایانه است و تأکید بر مسأله محدود‌سازی و جلوگیری از فروش خانه به خارجی‌ها هم نشأت گرفته از همین دیدگاه است. با توجه به جایگاه این حزب به‌عنوان مهم‌ترین حزب اپوزیسیون، شاید بتوان همین رویکرد را برای آینده ترکیه در نظر گرفت اما نباید فراموش کرد اتحاد فعلی اپوزیسیون که شامل 6 حزب ترکیه به علاوه جریان‌های کردی می‌شود، صرفاً بر رفتن اردوغان از قدرت به اتفاق‌نظر رسیده‌اند و در حوزه‌های اقتصادی، سیاست داخلی و خارجی اختلاف‌نظر جدی دارند. در نتیجه پیروزی قلیچدار اوغلو به معنای قبضه قدرت و پیاده کردن کامل دیدگاه‌های حزب جمهوریخواه خلق نخواهد بود. همزمان نتایج انتخابات پارلمانی نیز بسیار مهم است چراکه اگر اتحاد مخالفان بتواند پیشتاز انتخابات پارلمانی شود، اجرای برخی طرح‌ها ساده‌تر خواهد بود اما اگر جریان اردوغان و متحدانش اکثریت را به دست آورند، قلیچدار اوغلو در قدرت هم کار دشواری برای پیاده کردن سیاست‌های مدنظر خود در ترکیه خواهد داشت.
آیا شکست اردوغان منجر به ایجاد نظام پارلمانی ترکیه می‌شود؟
ائتلاف شش‌گانه اپوزیسیون علاوه بر کنار زدن اردوغان، روی بازگشت به نظام پارلمانی هم اتفاق‌نظر دارند اما همچنان تحقق این امر نیازمند برگزاری یک همه‌پرسی است که لازمه آن کسب اکثریت آرای نمایندگان پارلمان است و در نتیجه نتایج انتخابات پارلمانی ترکیه در اینجا نیز حائز‌اهمیت است.
چشم‌انداز روابط ترکیه با ایران را چطور می‌بینید؟
تداوم حضور اردوغان، تداوم سیاست‌های گذشته او در روابط خارجی ترکیه است. این کشور در حوزه مناسبات منطقه‌ای، خود را در قامت رقیب جدی برای ایران مطرح کرده و حتی رقابت‌ها و مزاحمت‌هایی برای ایران در سوریه، عراق و در منطقه قفقاز پدید آورده و گاهی منافع و حتی امنیت ملی ایران را به چالش کشیده است، اما روی کار آمدن قلیچدار اوغلو می‌تواند تا حدی شرایط را تعدیل کند، چراکه نگاه سیاست خارجی او بیشتر به سمت غرب و بهبود و توسعه تعاملات خارجی با امریکا است که این خود می‌تواند ترکیه را به‌نوعی از بازی‌های منطقه‌ای خارج کند. از سوی دیگر قلیچدار اوغلو اعتقاد چندانی به مداخله ترکیه در امور منطقه‌ای بویژه کشورهای عربی و خاورمیانه عربی ندارد. به این ترتیب با کاسته شدن سطح مداخلات ترکیه در این حوزه می‌توان فضای مساعدتری برای فعالیت منطقه‌ای ایران در نظر گرفت. در عین حال نوع نگاه قلیچدار اوغلو به منطقه قفقاز هم مطرح است. او اخیراً در ویدیویی روی نقشه نشان داد که اگر قرار است مسیر ترانزیتی از ترکیه تا چین کشیده شود، باید از خاک ایران عبور کند و این یعنی کنار گذاشتن طرح موهوم کریدور جعلی «زنگزور» اردوغان که در 2 سال گذشته تلاش بسیار زیادی برای راه‌اندازی آن داشت. علاوه بر اینها، قلیچداراوغلو فارغ از ریشه‌های خانوادگی‌اش که به خراسان برمی‌گردد، فردی علوی است و نگاه مثبتی به ایران دارد. همزمان او بر توسعه تعاملات فرهنگی و تمدنی ایران و ترکیه و گسترش مناسبات اقتصادی دو کشور تأکید داشته؛ موضوعی که بویژه در سال‌های اخیر بشدت تنزل یافته است. بنابراین می‌توان گفت بدون‌شک در حوزه سیاست خارجی، روی کار آمدن قلیچدار اوغلو می‌تواند شرایط جدیدی را هم برای ایران و هم ترکیه در سطوح منطقه‌ای و روابط دوجانبه رقم بزند.
تقویت این شایعه که اردوغان را متهم به اختلال در روند انتخابات و به طور مثال بهره‌گیری از هویت کشته‌شدگان زلزله می‌کند، چه تبعاتی می‌تواند برای این کشور داشته باشد؟
همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، جامعه امروز ترکیه کاملاً دوقطبی است و شکاف‌ها و گسل‌های مختلف در سطوح اجتماعی آن کاملاً فعال است. بنابراین وقوع هر گونه اخلال یا تقلبی در روند انتخابات می‌تواند اعتراضات اجتماعی گسترده‌ای را رقم بزند که هم وجهه شخصی اردوغان و هم پرستیژ ترکیه در منطقه و جهان و همچنین اقتصاد آشفته آن را نیز با چالش جدی روبه‌رو کند، اما این گمانه که اردوغان به راحتی قدرت را تحویل رقبا نخواهد داد هر گونه احتمال تقلب و اختلال در انتخابات را حتی به قیمت هزینه‌های سنگین و وارد کردن ترکیه به یک دوره اعتراضات و آشوب را نمی‌توان رد کرد.