فائزه‌سادات یوسفی
روزنامه نگار

نتایج مثبت گفت‌و‌گوهای روند آستانه برای حل و فصل سیاسی بحران در سوریه بویژه مسائل آنکارا-دمشق که پیش‌تر به صورت سه‌جانبه پیش می‌رفت، با نقش‌آفرینی سازنده و محوری ایران، زمینه مذاکرات چهارجانبه را فراهم کرده است. مذاکرات چهارجانبه وزیران دفاع چهار کشور ایران، سوریه، روسیه و ترکیه هفته‌های گذشته برگزار شد و اکنون نیز وزیران خارجه چهارکشور، در تکمیل نشست‌های گذشته گرد هم آمدند. به گفته برخی ناظران، این نشست‌ها را می‌توان دیپلماسی نظامی مرتبط با سوریه و تنظیم مناسبات بر حسب وضعیت جدید سوریه تلقی کرد؛ چرا که هماهنگی نظامی و امنیتی میان بازیگران مهم منطقه‌ای در سوریه برای مقابله با عوامل ناامنی در منطقه امری ضروری می‌نماید. تثبیت حاکمیت سوریه و مهار تروریسم، موجب ایجاد امنیت جمعی در منطقه شد که اکنون نیز برای تحکیم این امنیت، بازیگران مهم در سوریه به رایزنی درمورد نحوه اجرایی شدن آن می‌پردازند، زیرا طبق نقشه راه امریکا و متحدانش، هدف از برپایی جنگ در سوریه، تسری دادن تروریسم و گسترش تنش در کل منطقه بود.
غرب و همپیمانان منطقه‌ای‌اش در مرحله اول با ایجاد گسل سیاسی و تنازعات درونی در سوریه، جامعه این کشور را دچار اختلافات شدید کردند و در مرحله دوم، با تأسی به آن جنگی نیابتی تروریستی را به منظور تضعیف و مهار جبهه مقاومت به راه انداختند.
پس از پیروزی سوریه با حمایت محور مقاومت و روسیه، پارادایم جدیدی در حوزه بین‌الملل شکل گرفته که در آن الگویی از همکاری‌های نظامی-سیاسی و فراسیاسی منطقه‌ای را برای غلبه بر توطئه‌های منطقه‌ای به تصویر می‌کشد؛ جنگ همه‌جانبه‌ای که به طرزی بی‌سابقه در تاریخ روابط بین‌الملل، ترکیبی از انواع ابزارهای تهاجمی و حمایت‌های قابل توجه جهانی را دربرمی‌گرفت.
الگوی مذکور، این مفهوم را عرضه می‌دارد که هر منازعه‌ای با محرک و حمایت غرب و متحدان آن که هدفش تغییر سیستم امنیتی منطقه باشد، می‌تواند با مشروعیت کامل و در چهارچوب نظام حقوق بین‌الملل، با پشتوانه نظامی-سیاسی سایر کشورها همراه شود. اکنون نیز نشست‌ها و مذاکرات پیرامون مسائل سوریه، تکمیل‌کننده همکاری‌های سابق و در بردارنده راه‌حل‌های متناسب با شرایط امروز است.
همگرایی منطقه برای ثبات پایدار
تحولات منطقه بعد از جنگ اوکراین، شتاب بیشتری در جهت همگرایی کشورهای منطقه به صلح و ثبات پایدار به خود گرفته است. ترافیک سفرهای درون‌منطقه‌ای و احیای مناسبات و بهبود روابط بر اساس احترام متقابل بین کشورهای منطقه، شاهدی بر این امر است. دولت‌ها بعد از نبردهای فرسایشی در دهه‌های اخیر، به این نتیجه رسیده‌اند که حتی صرفاً با همراهی با سیاست‌های امریکا و بلوک غرب و در نتیجه بی‌ثباتی، متحمل هزینه‌های گزاف امنیتی- اقتصادی و نفوذ هر چه بیشتر غرب خواهند شد.
سیاست‌های جنگ‌طلبانه امریکا در اوکراین، بار دیگر این مقطع از تاریخ مصادف با جنگ علیه دمشق را در انظار دولت‌ها نمود داده و آنها را بیش از پیش به سمت ایجاد ثبات در منطقه به منظور بهبود شرایط اقتصادی سوق داده است. سلسله همکاری‌های دیپلماتیک برای رسیدن به نقطه‌ای مشترک در مورد مسائل سوریه، تصمیم جدی بازیگران مهم را برای به پایان رساندن مناقشه به تصویر می‌کشد.
 
امنیت منطقه بدون دخالت بیگانگان
یکی از نشانه‌های پیروزی سوریه، عدم پذیرش نقش غرب در تحولات پس از جنگ از سوی کشورهای منطقه است. غرب که همواره می‌کوشد با مشروعیت مداخله‌جویی در امور کشورها، تسلط خود را در جهان بویژه غرب آسیا اثبات کند، اینک به بیرون از میز مذاکرات و احیای تعاملات منطقه‌ای رانده شده است. علاوه بر آن، عزم بیشتر منطقه برای خروج امریکا و گرفتار شدن غرب در باتلاق جنگ اوکراین نیز به این موضوع افزوده است. هر چه با گذر زمان بازیگری غرب در منطقه کاهش یابد، میزان تأثیرگذاری و سازنده بودن اراده دولت‌های منطقه در تأمین امنیت اثبات می‌شود.
از سویی دیگر، نقش کشورهای قدرتمند منطقه‌ای چون ایران و روسیه در مهار تروریسم و ایجاد آرامش در سوریه و به تبع آن در کل منطقه، این گزاره را روشن می‌سازد که تأمین امنیت و ثبات، تنها با مشارکت منطقه‌ای و دوری گزیدن از طرح‌ریزی غرب، مهیا می‌شود؛ موضوعی که غرب از آن وحشت دارد. تداوم نشست‌های چندجانبه این پیام را می‌رساند که کشورهای منطقه راه‌های برون رفت از مناقشات فی‌مابین را خود طراحی و اجرایی می‌کنند.
 
راه‌حل‌های دیپلماتیک برای پایان دادن به جدال‌های فی‌مابین
کشورهای مداخله‌جو که راه‌حل‌های نظامی را برای نیل به مقاصد خود در بن‌بست دیده‌اند، اکنون با بهره‌گیری از تجارب شکست و بازندگی در سوریه، به رویکرد تعاملات دیپلماتیک سازنده روی آورده‌اند. بر همین اساس و با توجه به جدیت بازیگران مؤثر در سوریه برای تداوم روند مذاکرات چندجانبه، به نظر می‌آید مذاکرات صریح و سازنده‌ای در مورد چگونگی حضور ترکیه در سوریه اکنون اهمیت یافته است.
طرف سوری خواستار خروج نیروهای مسلح ترکیه از اراضی آن کشور است و بازگرداندن آوارگان سوری از ترکیه به کشورشان نیز تا پیش از این، یکی از مسائل مهم مورد بحث بوده است. ترکیه به‌‌رغم برخی رویکردهای منفی نسبت به سوریه امروز، علاقه‌مند است با این کشور ارتباط برقرار کند و در این میان یکی از ایده‌های اردوغان قبل و بعد از پیروزی در انتخابات، بهبود روابط با سوریه است.
مقامات ترکیه نیز بیان داشته‌اند که نزدیکی به دولت سوریه راه‌حل مؤثری برای حل و فصل مسائل فی‌مابین خواهد بود. از سویی دیگر، جریان مهم تغییر رویکرد کشورهای منطقه به سمت ثبات پایدار و ترمیم روابط، لاجرم ترکیه را به همان نقطه سوق داده و روند عادی‌سازی روابط دمشق-آنکارا را برای به بار نشاندن امنیت و ثبات و حفظ تمامیت ارضی سوریه میسر خواهد کرد.
 
خروج تروریست‌ها از خاک سوریه
یکی از مسائل اساسی مرتبط با سوریه، پایان دادن به حضور متجاوزان و تروریست‌های ساکن است. سوریه همواره از امریکا خواسته است تا ضمن خروج از خاک این کشور و عدم حمایت از تروریست‌ها، به تمامیت ارضی دمشق احترام بگذارد، اما ایالات متحده با بهانه شکست کامل تروریست‌های تکفیری، خود را ملزم به حضور در سوریه دانسته است.
امریکا به بهانه‌های مختلف، حضور خود را در سوریه ادامه می‌دهد تا بتواند در این کشور که یکی از ارکان اصلی محور مقاومت محسوب می‌شود، نفوذ کرده و از نظر اقتصادی نیز به بلعیدن نفت این کشور بپردازد. علاوه بر این، امریکا تلاش دارد که باقیمانده جریان تروریستی موجود را با تداوم حمایت، به طور بالقوه حفظ کرده تا به فراخور زمان از آنها استفاده کند. اکنون نه تنها حضور امریکایی‌ها در خاک سوریه هیچ‌گونه مشروعیتی ندارد، بلکه خود یکی از عناصر مهم ضدامنیتی در این خطه تلقی می‌شود. نشست‌های چهارجانبه در مسکو، گامی برای تحکیم ثبات منطقه و تحقق نظم پایدار بدون دخالت بیگانگان است. مشهود است که دسته‌های معارضین سوریه در این کشور همچنان تلاش دارند هر گونه تنشی را به بهانه‌های مختلف اجرایی کرده و این کشور را از ثبات سیاسی دور کنند.
ماجراجویی‌های رژیم صهیونیستی و امریکا در خاک سوریه و سیاسی‌کاری‌های برخی از کشورهای همپیمان آنها، در وهله اول به منظور ایجاد تشنج جدید در سوریه و در مرحله دوم برای تحت فشار قرار دادن ایران و روسیه برای کاهش حمایت از دمشق، ادامه دارد. نقش کلیدی ایران در حمایت از سوریه و به بار نشاندن پیروزی، معارضین را بر آن داشته که از هیچ‌گونه تلاشی برای بیرون راندن ایران از این کشور دریغ نورزند؛ هر چند که شواهدی همچون سفر رئیس‌جمهور ایران به سوریه و تثبیت عمق استراتژیک جمهوری اسلامی، مهار این نقشه را اثبات کرده است. با توجه به شرایط مذکور، لزوم تداوم نشست‌های چهارجانبه وزیران و مقامات رسمی بازیگران مهم، حول برقراری امنیت و حل و فصل مناقشات سوریه موضوعیت پیدا می‌کند.