لاله مهرزاد
خبرنگار

بازگشت سوریه به اتحادیه عرب بعد از 12 سال سردی روابط اعراب با دمشق که از آن تعبیر به پیروزی بشار اسد در میدان مبارزه با تروریسم و همچنین میدان دیپلماسی شده است، واکنش‌های متفاوتی را در منطقه و همچنین فراتر از مرزهای منطقه به دنبال داشته است. با این حال در حالی که اغلب کشورهای جهان این رویداد را مثبت تلقی کرده و آن را منجر به بازگشت آرامش به منطقه خاورمیانه تعبیر کرده‌اند، امریکا با واکنش نسبت به این مسأله نارضایتی خود را اعلام کرد؛ نارضایتی‌ای که به باور ناظران برآمده از ناخشنودی این کشور از کاهش نفوذ منطقه‌ای‌اش است.
به گزارش خبرگزاری رویترز، سخنگوی وزارت خارجه امریکا در بیانیه‌ای با اشاره به اینکه امریکا در منافع و اهداف شرکای عرب خود در سوریه و دستیابی به امنیت و ثبات همسو است، مدعی شد: «با این حال اعتقادی به خواست قلبی بشار اسد برای برداشتن گام‌های مورد نیاز برای حل بحران سوریه نداریم.» این بیانیه همچنین از بازگشت سوریه به اتحادیه عرب انتقاد می‌کند و با تأکید بر اینکه دمشق شایسته بازگشت به جمع اتحادیه عرب نبود، مدعی شده است: «با این حال ما درک می‌کنیم که شرکای عرب ما قصد دارند تا از تعامل با بشار اسد، برای اعمال فشار بر او و پایان بحران یک دهه‌ای سوریه استفاده کنند.» بیانیه سخنگوی وزارت خارجه امریکا با تأکید بر اینکه «واشنگتن روابط با دولت اسد را عادی نخواهد کرد و از فشار تحریم‌ها نخواهد کاست» به پایان رسیده است.
همین جملات تند کافی است تا عمق نارضایتی و خشم ایالات متحده از تداوم توافق‌های منطقه‌ای در خاورمیانه بدون حضور واشنگتن آشکار شود؛ توافق‌هایی که با توافق ایران و عربستان آغاز شد و با هموار شدن مسیر مذاکرات و توافق‌ها بین ریاض و انصارالله ادامه یافت و اکنون با توافق قاهره که منجر به بازگشت سوریه به اتحادیه عرب شد به نقطه اوج خود رسیده است. غیبت امریکا در چنین توافق‌های مهمی که با سیاست‌های خاورمیانه‌ای این کشور همخوانی ندارد، از نگاه ناظران و تحلیلگران بین‌المللی دور نمانده و اکثریت آنها چنین چیزی را نشانه کاهش نفوذ و کنترل کاخ سفید بر خاورمیانه دانسته‌اند.
 پشت کردن خاورمیانه به غرب
به باور تحلیلگران وال استریت ژورنال؛ «اتحادیه عرب با تصمیم خود برای بازگرداندن سوریه به این اتحادیه در واقع نشان داد، کشورهای خاورمیانه خواهان داشتن سیاستی مستقل از سایر کشورهای خارج از منطقه هستند و همانند سابق دیگر اهمیتی به اینکه آیا تصمیم آنها در تضاد با منافع امریکا است، نمی‌دهند. امریکا و شرکای غربی‌اش در سال‌های گذشته با اعمال تحریم‌های سنگین بر دمشق، در پی انزوای اسد بوده‌اند. بعد از توافق قاهره نیز امریکا و شرکای غربی‌اش، شامل انگلیس، فرانسه و آلمان اعلام کردند، تحریم‌های دمشق را کنار نخواهند گذاشت.» با این حال توافق قاهره درست در نقطه مقابل این سیاست قرار دارد و به دولت دمشق کمک خواهد کرد تا از انزوایی که غرب به رهبری امریکا به دنبال آن است، دور بماند. در همین ارتباط، بلومبرگ نیز در تحلیلی نوشته است: «با این توافق، بشار اسد که از حمایت ایران، روسیه و متحدانش در لبنان برخوردار است، توانست از بحران داخلی کشورش سربلند خارج شود.»

 عقب ماندن از رقبای جهانی
توافق قاهره همچنین پاس گل اتحادیه عرب به رقبای امریکا بود. به نوشته وال استریت ژورنال؛ «این توافق بعد از آن به دست آمد که عربستان بعد از توافق‌هایی که با ایران داشت، تلاش خود را برای بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب دوچندان کرد. این اقدام هر چند برای نشان دادن نفوذ دیپلماتیک بن‌سلمان صورت گرفت اما در عین حال باعث حضور پررنگ‌تر رقبای امریکا در سوریه می‌شود و کشورهایی مثل چین و روسیه که نفوذ امریکا در منطقه ناآرام خاورمیانه را به چالش می‌کشند، بهره آن را خواهند برد. اتحادیه عرب شاید قدرت اجرایی نداشته باشد اما توافق‌ها در آن قابل توجه و تأثیر‌گذار است. از جمله طرح‌هایی که در این اتحادیه علیه معمر قذافی به تصویب رسید، در تقویت مداخله خارجی در لیبی و سرنگونی سرهنگ تأثیر بسزایی داشت.» بلومبرگ نیز به این عقب ماندن امریکا از رقبایش پرداخته و نوشته است: «اتحادیه عرب با تصمیم خود نشان داد، اهمیتی به منافع امریکا در منطقه نداده که همین حاکی از نفوذ رو به زوال امریکا در خاورمیانه غنی از نفت است. اتحادیه عرب همچنین با این تصمیم متحدان خود را به سمت در پیش گرفتن سیاستی که مبتنی بر منافع خود آنها باشد و بنا کردن پیمان‌های استراتژیک با رقبای امریکا سوق داده است، از این رو، این می‌تواند یک پیروزی برای روسیه و ایران که از دولت بشار اسد حمایت می‌کنند، باشد.» در همین حال عبدالباری عطوان نیز در تحلیلی در رأی الیوم نوشت: «این توافق یک شکست بزرگ برای ایالات متحده بود که بشدت با بازگشت سوریه به این اتحادیه مخالف بود و برخی متحدان خود را نیز تحریک می‌کرد تا مانع از آن شوند، اما هیچ کشور عربی واشنگتن را همراهی نکرد که این حاکی از کاهش نفوذ امریکا در منطقه است.»

 شکست امریکا در میدان جنگ
شکست امریکا در لشکرکشی‌هایش در خاورمیانه نیز نباید از نظر دور بماند. امریکا که جنگ در خاورمیانه را سال 2003 با وارد کردن اتهام وجود سلاح‌های کشتار‌ جمعی در عراق آغاز کرد و سپس در سال 2011 با آغاز بحران داخلی سوریه و پس از آن ظهور داعش که البته به اذعان برخی مقامات بلندپایه امریکایی این کشور بی‌ارتباط با آن نبوده است، وارد سوریه شد و به بهانه مبارزه با داعش پایگاه‌های نظامی در این کشور احداث کرد. واشنگتن در پی احداث این پایگاه‌ها با طرح ادعای حملات شیمیایی دولت سوریه به مواضع و شهرهای مخالفان دمشق، کارزاری جدی را علیه دولت بشار اسد آغاز کرد و با گسیل ناوهای خود به مدیترانه بر آن بود دولت اسد را ساقط کند. اما دیپلماسی هوشمندانه روسیه، این طرح را خنثی کرد و روسیه تبدیل به حریفی قدرتمند برای امریکا در خاک سوریه شد. با این حال واشنگتن با ادامه تجهیز برخی گروه‌ها و نیروهای مخالف بشار اسد در سوریه و همچنین تحریم‌های سخت علیه این کشور، تلاش کرد این راه را تا براندازی اسد ادامه دهد. اما اکنون با گذشت 12 سال از جنگ سوریه، بازگشت این کشور به اتحادیه عرب، حاکی از شکست طرح‌های براندازی واشنگتن در سوریه است.

خبر پلاس

ادامه واکنش‌ها به بازگشت سوریه به اتحادیه عرب
بسیاری از کشورها و نهادها از بازگشت سوریه به اتحادیه عرب استقبال کردند. به گزارش ایسنا به نقل از روسیا الیوم، حازم قاسم، سخنگوی حماس در اظهارات مکتوب مطبوعاتی از بازگشت سوریه به کرسی خود در اتحادیه عرب استقبال و ابراز امیدواری کرد که تمامی تبعات بحران سوریه به سرعت حل شود. وی خواهان تقویت روابط متقابل بین همه اقشار ملت برای تحکیم موقعیت این کشور در برابر جاه‌طلبی‌های استعماری خارجی شد که مهم‌ترین آنها پروژه توسعه‌طلبانه رژیم صهیونیستی است.
نبیه بری، رئیس پارلمان لبنان هم در واکنش به این تصمیم اتحادیه عرب گفت، بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و احیای روابط عرب‌ها با سوریه، روزنه امیدی برای آغاز همکاری جدید مشترک عربی است. وی تأکید کرد که تصمیم اتحادیه عرب برای بازگرداندن سوریه به آن، گامی صحیح در راستای اتحاد و یکپارچگی کشورهای عربی است. این تصمیم برای چندین سال به تأخیر افتاد اما گامی درست در راستای بهبود اوضاع کشورهای‌ عربی است که تنها با اتحاد محقق می‌شود. عبدالله بوحبیب، وزیر خارجه لبنان هم اعلام کرد، کشورش بارها خواستار بازگشت سوریه به اتحادیه عرب شده و این بازگشت آغاز راه حل سیاسی است. ولید جنبلاط، رئیس حزب سوسیالیست ترقی‌خواه لبنان هم درباره بازگشت سوریه به اتحادیه عرب اظهار نظر کرد و گفت: «تشکیلات عرب زیبا است... نظام سوریه بازگشته است، اما من می‌خواهم بدانم این آغوش عربی کجاست.» ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه ضمن استقبال از بازگشت سوریه به فعالیت‌های خود در اتحادیه عرب اعلام کرد، این گام به بهبود اوضاع در خاورمیانه و تسریع در حل بحران سوریه کمک می‌کند. وی پیش‌بینی کرد که حمایت کشورهای غربی از سوریه در بازسازی این کشور افزایش یابد. پیش از توافق نیز احمد ابوالغیط، دبیرکل اتحادیه عرب گفته بود که «دولت سوریه در تمام جلسات اتحادیه عرب و سازمان‌‎های منطقه‌ای آن حضور خواهد داشت و بشار اسد می‌تواند در اجلاس آتی سران عرب شرکت کند و رئیس جمهور سوریه حق شرکت در نشست آتی سران کشورهای عربی در عربستان را دارد.»
در نقطه مقابل ماجد الانصاری، سخنگوی وزارت خارجه قطر دقایقی پس از اعلام بازگشت سوریه به اتحادیه عرب پس از ۱۲ سال اعلام کرد، موضع دوحه در مورد عادی سازی روابط با سوریه «تغییر نکرده است و با وجودی که اتحادیه عرب تصمیم گرفته سوریه به این نهاد بازگردد، دوحه روابطش را با دولت بشار اسد، رئیس جمهور سوریه عادی نخواهد کرد.» وی گفت: «قطر همیشه به دنبال حمایت از چیزی است که به اجماع اعراب می‌رسد و مانعی در برابر تصمیم بازگشت سوریه به اتحادیه عرب نخواهد بود. با این حال، موضع رسمی کشور قطر در مورد عادی سازی روابط با سوریه تصمیمی است که در درجه اول به پیشرفت در راه حل سیاسی مرتبط است که خواسته‌های مردم سوریه را برآورده می‌کند.»