فریبا خان احمدی
خبرنگار

 به این آمار دقت کنید! از 28 دندان هر ایرانی در سنین 35 تا44 ، 9 تا 13 تای آن پوسیده و خراب شده است. گفته می شود 200 میلیون دندان پوسیده در دهان ایرانیان وجود دارد و بعضا تعداد دندان های خراب یا پوسیده تا 400 میلیون هم تخمین زده می شود. در حالی که ما به سوی پدیده بی دندانی در سنین بالای 35 سال پیش می رویم وضعیت سلامت دندان گروه سنی 6 سال هم به شدت روبه کاهش است. بر اساس اعلام رئیس اداره سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت به «ایران» هر کودک پنج ساله ایرانی دست‌کم پنج دندان شیری پوسیده، کشیده شده یا ترمیم شده دارد. آخرین پیمایش کشوری مربوط به پایان سال 95 نشان می دهد که بین 15 تا 20 درصد از هزینه های پرداخت شده از کل هزینه های خدمات درمانی و دارویی از سوی مردم به خدمات دندانپزشکی اختصاص دارد که پس از هزینه های بستری دومین رتبه را در هزینه های درمانی و دارویی کشور تصاحب کرده اند. بی توجهی به پیشگیری و بهداشت دهان و دندان باعث شده افراد زمانی به فکر مراجعه به دندانپزشک بیفتند که کار از کار گذشته است یعنی یا باید گرانی و هزینه بالای خدمات دندانپزشکی را به قیمت از دست دادن دندان های شان بخرند یا اینکه مجبورند دندان لق را دور بیندازند.

نزدیک به 90 درصد از هزینه‌های خدمات دندانپزشکی در بخش خصوصی بدون هرگونه پوشش بیمه‌ای از جیب مردم پرداخت می‌شود. آمارهای وزارت بهداشت همچنین حکایت از این دارد که متوسط هزینه‌های دندانپزشکی بیش از 5 برابر هزینه خدمات آزمایشگاهی و بیش از 3 برابر متوسط هزینه‌های تشخیصی رادیولوژی است. همه اینها در حالی است که بیش از 91 درصد از خدمات دندانپزشکی در مراکز خصوصی عرضه می‌شوند و به اذعان مسئولان وزارت بهداشت، حدود ۴۰ درصد مردم از خدمات دندانپزشکی محروم هستند و دریافت خدمات توسط آنها در حد کشیدن دندان است و ۷۰ درصد مردم، توان پرداخت هزینه‌های دندانپزشکی را ندارند که همه این عوامل، موجب کاهش مراجعات شهروندان به دندانپزشکی شده و آمار سلامت دهان و دندان به شدت رو به کاهش است. در این شرایط، به‌دلیل مراجعه نکردن افراد به دندانپزشکی به خاطر هزینه‌های بالا، سن بی‌دندانی کاهش پیدا کرده و کشور با پدیده بی‌دندانی حتی در اقشار جوان مواجه است؛ معضلی که اگر درمان نشود، درد دیگری به بیماری‌های جامعه خواهد افزود.
هزینه‌های بالای دندانپزشکی در کشور، دولت سیزدهم را بر آن داشت 7 ردیف خدمتی دندانپزشکی که عمدتاً در زمینه ترمیم و پر کردن دندان است برای کودکان با پوشش بیمه‌ای در روستاها به‌صورت رایگان و در مراکز جامع سلامت و بخش‌های دولتی و خصوصی نیز با فرانشیز کم انجام شود. دولت سیزدهم در حالی به درک بهتری از وضعیت سلامت دهان و دندان و هزینه‌های ارائه خدمات دندانپزشکی رسیده که طبق اعلام دکتر زهرا سیدمعلمی رئیس اداره سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت همین بسته خدمتی ارائه شده ۸۰ درصد نیاز درمانی مردم را پوشش می‌دهد. از سوی دیگر دکتر سیدمعلمی از افزایش پوشش بیمه‌ای برای 10 ردیف خدمتی دیگر در سال پیش رو خبر می‌دهد و می‌گوید: با مشارکت شورای عالی بیمه قرار است عصب‌کشی دندان برای همه گروه‌های سنی و پروتز دندان برای افراد بالای 65 سال زیر پوشش بیمه‌ای قرار بگیرد.
رئیس اداره سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت درباره وضعیت شاخص پوسیدگی دندان ایرانی‌ها به «ایران» می‌گوید: شاخص پوسیدگی دندان در گروه سنی مختلف بررسی می‌شود و در مقیاس جهانی قابل مقایسه است که یکی از گروه‌های سنی مهم 12 ساله‌ها هستند. شاخص پوسیدگی دندان به وضعیت درمان‌هایی که در ارتباط با پوسیدگی انجام شده یا در اثر پوسیدگی کشیده شده یا ترمیم شده باشد، اشاره دارد. این شاخص در ایران در گروه سنی 12 سال در سال‌های گذشته از نظر رنگ‌بندی جهانی در وضعیت آبی قرار دارد و میزان پوسیدگی دندان در 12 ساله‌ها مطلوب است.

مصرف مواد قندی در کودکان عامل اصلی پوسیدگی دندان
 به گفته رئیس اداره سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت؛ در آخرین پیمایش ملی میزان شاخص پوسیدگی این گروه سنی 1.84 بوده است؛ به این مفهوم که هر کودک 12 ساله ایرانی نزدیک به 2 دندان پوسیده یا متأثر از پوسیدگی در دهانش دارد که این روند با شیب ملایمی افزایش داشته که دلیل عمده آن هم مصرف مواد قندی در کودکان است. باوجود افزایش سطح بهداشت و فلورایدتراپی گسترده در مدارس به‌دلیل گسترش مصرف مواد قندی، این شیب افزایشی شده و باید این وضعیت را کنترل کنیم.
 وی با بیان اینکه در طول دوران کرونا دریافت خدمات پیشگیری و درمانی دندان کاهش پیدا کرد، می‌افزاید: پیش‌بینی ما این است که شاخص پوسیدگی دندان در کشور افزایش پیدا کند، به‌طوری که در گروه سنی 35 تا 44 ساله رنگ‌بندی به سمت رنگ زرد پیش می‌رود و میزان پوسیدگی بالاتر است. در این گروه سنی شاخص پوسیدگی 9 تا 13 دندان است. این شاخص نشان می‌دهد که در سنین بالاتر نتوانسته‌ایم سواد سلامت دهان و دندان را ارتقا دهیم و مردم را به لحاظ مراقبت از دندان‌های‌شان توانمند کنیم.
دکتر سید معلمی درباره وضعیت خرابی دندان‌های گروه سنی 6 ساله نیز می‌گوید: در گروه سنی 6 ساله، 5 دندان شیری پوسیده گزارش شده است، این در حالی است که دندان‌های شیری در بحث تغذیه سالم، تکلم و نیز زیبایی و روابط اجتماعی کودکان نقش مهمی دارند؛ به‌دلیل اینکه دوران یادگیری تکلم با دندان شیری اتفاق می‌افتد، حفظ دندان شیری دارای اهمیت است. از طرفی ویژگی خاص دندان شیری، حفظ فضای دائمی دندان زیرین خود است. بدین ترتیب کودکانی که زودتر از موعد دندان شیری‌شان را از دست می‌دهند، فضای مطلوبی برای رویش دندان‌های دائمی ندارند که اقدامات مراقبتی و پیشگیری در این گروه سنی جزو اولویت‌ها است.

کاهش 80 درصدی هزینه‌های خدمات دندانپزشکی در مراکز جامع خدمات سلامت
او در پاسخ به اینکه چرا بحث چکاپ و کنترل بیماری‌ها در حوزه دهان و دندان جدی گرفته نمی‌شود، عنوان می‌کند: باید با ارتقای سواد سلامت دهان و دندان مردم را نسبت به مراقبت از دندان‌های‌شان توانمند کنیم. بنابراین نیاز است حساسیت ایجاد کنیم که مردم معاینات دوره‌ای را انجام دهند. در گذشته مرسوم بود هر 6 ماه یک بار به دندانپزشک مراجعه کنیم، اما الان عدد خاصی ذکر نمی‌شود و زمان مراجعه بر اساس میزان خطر پوسیدگی دندان‌ها تعریف می‌شود. به‌طور معمول با توجه به اینکه خطر پوسیدگی دندان در کودکان بیشتر است، نیاز است این گروه سنی هر 6 ماه یک بار برای چکاپ و معاینات دوره‌ای به دندانپزشک مراجعه کنند و اقدامات پیشگیرانه مثل فلوراید تراپی و شیارپوش دندان‌ها انجام شود. در ارتباط با بزرگسالان که وضعیت دندان‌ها ثابت مانده و احتمال بروز پوسیدگی کمتر است، دو سال یک بار معاینات دوره‌ای توصیه می‌شود تا هم فرد آموزش‌های لازم را دریافت کند هم اینکه اقدامات پیشگیرانه انجام گیرد.
دکتر سید معلمی در پاسخ به اینکه وزارت بهداشت چه اقدامات پیشگیرانه‌ای را برای کاهش شاخص پوسیدگی دندان‌ها انجام داده است، می‌گوید: وزارت بهداشت برای گروه‌های خاصی از جامعه که نیاز بیشتری به خدمات دهان و دندان دارند و احتمال بروز بیماری در آنها بیشتر است بسته‌های خدمتی تعریف کرده است. گروه هدف شامل کودکان از بدو تولد تا 14 سالگی است که هر گروه سنی نوع خاصی از خدمات را دریافت می‌کنند. از بدو تولد تا دو سالگی در مراکز جامع سلامت وشبکه‌های بهداشت بعد از معاینه دهان کودک، بهورزها و مراقب سلامت پس از توزیع مسواک انگشتی، استفاده از آن را به مادران آموزش می‌دهند. بعد از دو سالگی تا 6 سالگی علاوه بر آموزش و معاینات دوره‌ای فلوراید زدن به دندان انجام می‌شود و هر کودک در این رده سنی سالانه دوبار فلورایدتراپی می‌شود تا از پوسیدگی دندان‌هایش پیشگیری شود. از سن 6 تا 14 سالگی نیز فلورایدتراپی به‌عنوان برنامه مشترک وزارت بهداشت و وزارت آموزش و پرورش سالانه دو مرتبه از طریق مدارس انجام می‌شود و چنانچه دانش‌آموزی نیاز به خدمات سطح بالاتر داشت به مرکز جامع خدمات سلامت ارجاع داده می‌شود.
به گفته دکتر سید معلمی، بررسی آخرین پیمایش مربوط به وضعیت شاخص دهان و دندان گروه سنی 6 تا 14 سال نشان می‌دهد در دو سال گذشته ارائه خدمات فلورایدتراپی در مدارس با افت زیادی همراه بود و ما نتوانستیم پوشش گسترده خدمات پیشگیرانه را در جمعیت دانش‌آموزی داشته باشیم، با این حال از مهر ماه سال تحصیلی آینده برنامه فلورایدتراپی در مدارس به شکل جامع پوشش داده می‌شود.
 او در پاسخ به اینکه چرا حمایت بیمه‌ای از خدمات دندانپزشکی در کشور مطلوب نیست و سهم پرداختی مردم بابت هزینه‌های درمان خدمات دندانپزشکی بسیار بالا است، توضیح می‌دهد: در بعد مالی دو اقدام مهم صورت گرفت؛ اول گسترش پوشش بیمه‌ای خدمات دندانپزشکی که بعد از ۱۰ سال از آخرین باری که خدمات دندانپزشکی تحت پوشش بیمه رفته بود، یک تعداد محدودی از خدمات پوشش بیمه داشت اما از سال گذشته 22 ردیف خدمتی برای پوشش خدمات دندانپزشکی تعریف شد که ۷ ردیف خدمتی آن تحت پوشش بیمه پایه درآمد و برای عموم مردم قابل دسترسی است.
دکتر سید معلمی با تأکید بر اینکه بسته خدمتی ارائه شده ۸۰ درصد نیاز درمانی مردم را پوشش می‌دهد، عنوان می‌کند: این 7 ردیف خدمتی عمدتاً در زمینه ترمیم و پر کردن دندان‌هاست. در مناطق روستایی، عشایری و شهرهای زیر 20 هزار نفر، 22 ردیف خدمتی رایگان ارائه می‌شود که در مناطق شهری نیز هزینه خدمات با تعدیل بسیار زیادی دریافت می‌‌گردد. بر اساس برآوردهای ما بسته خدمات دندان 80 درصد نیاز درمانی مردم به خدمات دندان را پوشش می‌دهد.
رئیس اداره سلامت دهان و دندان اقدام دیگر دولت سیزدهم به منظور کاهش پرداخت از جیب مردم در حوزه خدمات دندانپزشکی را اینگونه تشریح می‌کند: به استناد مصوبه هیأت وزیران ما در قسمت سهم پرداختی بیماران تعدیل انجام دادیم که در مراکز خدمات جامع سلامت کاهش پرداخت ۳۰ تا 70 درصدی را شاهد بودیم. این خدمت مهم در حالی انجام شد که طی سال‌های کرونا با کاهش مراجعه و افزایش تعرفه‌ها هم مواجه بودیم. در سال گذشته ما خدمات ترمیم دندان و پر کردن دندان شیری و دائمی را با همکاری شورای عالی بیمه سلامت تحت پوشش بیمه‌ها قرار دادیم یعنی 70 درصد از هزینه این دو خدمت را که باید بیمار پرداخت می‌کرد با توجه به افزایش پوشش بیمه‌ای، از سوی سازمان‌های بیمه‌گر پرداخت شد و در بخش خصوصی نیز باید دندانپزشک طرف قرارداد با بیمه‌ها باشد.
در مراکز جامع خدمات سلامت 30 درصد فرانشیز بیمار در مناطق روستایی رایگان است و این خدمات برای گروه‌های غیر هدف با قیمت بسیار پایین ارائه می‌شود. همچنین در مناطق شهری برای گروه‌های هدف و غیر هدف سهم پرداختی بیمار تا 65 درصد کاهش می‌یابد. برای مثال هزینه فلورایدتراپی طبق تعرفه دولتی 160 هزار تومان است که این خدمت در مناطق روستایی برای گروه‌های هدف کاملاً رایگان و در مناطق شهری 25 هزار تومان است. همچنین برای گروه‌های غیر هدف نیز در مناطق روستایی 30 هزار تومان و در مناطق شهری 40 هزار تومان از افراد دریافت می‌شود. البته همه این خدمات منوط به این است که فرد دارای دفترچه بیمه باشد.
به گفته دکتر سید معلمی، 22 ردیف خدمتی شامل رادیوگرافی، فلورایدتراپی، آموزش بهداشت دهان و دندان و شیارپوش دندان‌ها برای دندان دائمی 6 و 7 انجام می‌شود. کشیدن و ترمیم دندان‌ها با آمالگام و مواد رنگی و خدمات مرتبط با درمان‌های سطحی عصب دندان در ردیف‌های مختلف خدمتی است علاوه بر این امیدواریم امسال 10 ردیف خدمتی شامل درمان ریشه دندان تحت عنوان عصب‌کشی و پروتز دندان افراد بالای 65 سال به فهرست خدمات تحت پوشش بیمه اضافه شود.

کاهش سهم پرداختی مردم برای دریافت خدمات دندانپزشکی
او در پاسخ به اینکه این بسته‌های خدمتی سهم زیادی در کاهش پرداختی از جیب مردم بابت هزینه‌های خدمات دندانپزشکی ندارد و پوشش بیمه‌ای خدماتی از جمله ایمپلنت و روش‌های جایگزینی دندان‌های از دست رفته مطالبه جدی مردم است، می‌گوید: اولاً بسته خدمتی دهان و دندان 80 درصد نیاز درمانی مردم را مرتفع می‌کند و از طرفی در هیچ کجای دنیا همه خدمات دندان تحت پوشش بیمه‌ها نیستند. همچنین بیمه‌های خدماتی را که نیاز عمده جامعه است و اولویت بیشتری از نظر ارائه خدمات دارند، پوشش می‌دهند. دیدگاه حوزه سلامت این نیست که ما آخر خط بایستیم، از سلامت دندان‌ها مراقبت نکنیم و با روش‌های ترمیمی از پوسیدگی دندان‌ها جلوگیری نکنیم،زیرا  آن وقت باید در انتهای خط درمان بایستیم و وقتی دندان‌ها پوسیده شدند، ایمپلنت کنیم و آن را تحت پوشش بیمه قرار دهیم.
در سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها قرار بر این نیست که پاسخگوی نیازهای درمانی و بهداشتی مردم در انتهای مسیر باشیم و تجهیزات و هزینه‌های زیادی را صرف آن کنیم و به کسانی خدمات ارائه دهیم که دچار بیماری می‌شوند بلکه برعکس باید در ابتدای مسیر با اقدامات پیشگیرانه و درمان‌های اصلی و پایه اجازه ندهیم مردم دندان‌شان را از دست بدهند و نیاز به هزینه‌های گزاف داشته باشند.
به گفته رئیس اداره سلامت دهان و دندان، 5600 مرکز جامع سلامت در روستاها و شهرها وجود دارد که از این تعداد 3400 مرکز جامع سلامت دارای واحد دندانپزشکی است البته در برخی مراکز تجمیعی تعداد یونیت‌های دندانپزشکی بیشتر است از سوی دیگر 3 هزار دندانپزشک عمومی و بهداشت کار دهان و دندان در مناطق روستایی و شهری بر اساس جمعیت منطقه توزیع شده‌اند و برنامه ما این است که با توجه به برنامه افزایش ظرفیت دانشجو در دور افتاده‌ترین مناطق نیز دسترسی به دندانپزشک فراهم شود.

بــــرش

کاهش مراجعه مردم برای خدمات دندانپزشکی در دوران کرونا
در سال‌های گذشته تعرفه خدمات دندانپزشکی در بخش دولتی پایین بود و تعرفه‌ها هر سال روند ملایمی را طی کرد. در سال 1400 و 1401 با توجه به افزایش هزینه‌های مربوط به تأمین مواد دندانی و تجهیزات دندانپزشکی یک رشد ناگهانی در تعرفه خدمات دندانپزشکی اتفاق افتاد که البته منطقی هم بود اما این قضیه در کنار شیوع کرونا موجب افت شدید ارائه خدمات در مراکز جامع سلامت شد برای همین نیز در ابتدای سال 1400 به استناد مصوبه هیأت وزیران اجازه کاهش سهم پرداختی از جیب مردم در مراکز جامع سلامت داده شد. انتظار بر این است با توجه به اینکه شرایط دریافت خدمات فراهم است، بتوانیم میزبان مردم برای دریافت خدمات بهداشت و درمانی مردم باشیم و روند مراجعات برای دریافت خدمات افزایش پیدا کند.