چرا لازم است صنعت فیلم را به عنوان بستری برای توسعه بازنمایی فرهنگ‌های بومی کشور جدی بگیریم؟
«نون خ»، بازنمایی صمیمانه از اقوام بدون شعارزدگی و شکاف‌افکنی
ساناز بصیر
کارشناس رسانه
در سا‌ل‌های اخیر در تولیدات سینما و تلویزیون توجه بیشتری به مسائل قومیت‌ها، فرهنگ بومی مناطق و فرهنگ عامیانه شده است. از فیلم‌هایی همچون «شعله‌ور» و« شبی که ماه کامل شد» در سینما گرفته تا سریال‌های تلویزیونی مانند «پایتخت» و« نوروز رنگی». در این میان سریال تلویزیونی «نون خ» که تا کنون چهار فصل از آن تولید و پخش شده، توانسته جایگاه خوبی را در میان مردم به دست آورده و لحظات شادی را خلق کند. این سریال علاوه بر ماهیت صمیمانه عامه و نمایش طنزآمیز مسائل، در واقع دریچه‌ای است برای دیدن، نزدیک شدن به مردم و شاید لمس کردن فرهنگ و مردمان کُرد.
تفسیر هویت ملی در ید رسانه‌های جمعی
رسانه تصویری و به خصوص سیمای ملی فضای بسیار مناسبی است برای این‌گونه توجه به ارزش‌های ملی، فرهنگی و هویتی. این رسانه به دلیل عام بودن، دم‌دستی بودن و سهل الوصول بودن بیش از هر رسانه دیگری می‌تواند مبلغ یک محتوا باشد؛ و چه خوب است اگر آن محتوا معرفی باشد در جهت بازنمایاندن و شناساندن مطلبی مفید در عین لذت‌بخش بودن. در میان محتواهای پراکنده و اغلب زیان‌آور امروز یک مسأله مهم «هویت» است. در زمانه‌ای که هر روز ارزش‌های واقعی گم‌تر می‌شود و بی‌ارزشی‌ها جلوه‌گری می‌کنند، بسیار اهمیت دارد که از طریقی که می‌توان فرهنگ‌سازی کرد و قدمی در جهت بازیابی هویت ملی برداشت.
رسانه‌های جمعی منبع اولیه‌ای برای معانی مفاهیم و تفسیر بسیاری از موضوعات مرتبط با هویت ملی هستند. به عبارت دیگر رسانه‌ها می‌توانند درک‌های معین هویت ملی را تسهیل کنند از طریق کنترل حدود مباحث روزانه، تدارک چهارچوب‌های تفسیری، سانسور نگرش‌های مخالف، استفاده از تصاویر و خوانش‌های کلیشه‌ای، انکار دسترسی و فرصت به گروه‌های به حاشیه رانده شده و ساخت و تولید خوانش‌های گزینشی از واقعیت، با این اعمال رسانه‌ها چرخه درک جامع را محدود می‌کنند. این عمل، شاید نتیجه تلاش تعمدی و آگاهانه نباشد بلکه صرفاً نتیجه عادت و شیوه‌های روزمره تفسیر واقعیت باشد.
اقدام راهبردی در جهت تحکیم وحدت و همبستگی ملی
متأسفانه غالب آنچه در سینمای ما از کردها و مناطق کردنشین به تصویر کشیده شده است، تصاویر و روایت‌هایی آلوده به قومیت‌گرایی و تفرقه بوده است. «نون خ» از معدود آثاری است که به جای قومیت‌گرایی، به قومیت‌نگاری نزدیک شده است. یعنی با کنار زدن اطوارهای شبه روشنفکرانه و اگزوتیک رایج در سینما در مواجهه با کردها، به متن فرهنگ و زندگی روزمره این مردم رفته است. «نون‌خ» به زیبایی و بدون شعارزدگی، بسیاری از دروغ‌های رایج در فیلم‌های جشنواره‌ای و قومیت‌گرا را برملا می‌کند.
در سینما و تلویزیون و به طور کلی در رسانه، برای ابطال یک دروغ الزاماً نباید سراغ آن رفت، بلکه گاهی کافی است تا راستی و درستی را نشان داد و این گونه دروغگو را رسوا کرد. همچنین در سریال «نون خ» جلوه‌هایی از فرهنگ و آداب و رسوم کردی، ترسیم شده است. پوشش، گویش و موسیقی کردی، در تمام لحظات این سریال دیده و شنیده می‌شود. اتفاقی که یک اقدام راهبردی در جهت تحکیم وحدت و همبستگی ملی در کشور محسوب می‌شود. هر چقدر مردم کشورمان نسبت به زیبایی‌های اقوام این سرزمین آگاهی پیدا کنند به طور مستقیم موجب همدلی و پیوند مردم با یکدیگر می‌شود. همچنین نسل جدید در استان‌های کردنشین، از طریق این سریال می‌توانند با اقلیم و فرهنگ قومی خودشان بیش از پیش آشنا شوند. از طرفی، وقتی رسانه‌ای ملی همچون صداوسیما سراغ اقوام می‌رود و زیبایی‌ها و رنج‌های آنها را نمایش می‌دهد و به نوعی تریبونی برای بازنمایی و بازتاب مشکلات آنها می‌شود، خود به خود موجب دفع بلایای رسانه‌های مسموم و تفرقه‌افکن می‌شود.
فرهنگ و لباس و لهجه کردی با چاشنی صمیمی طنز
سریال «نون خ» هر چند که به طور کل اثری است طنز که اغلب طعنه به مسائل اجتماعی (بومی و ملی) می‌زند، توأمان و به این دلیل که در فضای کردستان و با آن تم ساخته شده، تا حدی نمایاننده ساختارها، مناسبات، روابط و مواردی از قبیل لباس، زبان و لهجه، ادبیات عام و موسیقی مردمان کرد است. به سخن دیگر، این سریال (مانند موارد مشابه دیگر) اثری است که در حد توان فرهنگ جذاب و شیرین مردمان کرد را هر روزه در نگاه و ذهن مخاطبان خود بازمی‌نماید و از این طریق آن مسائل بومی و هویتی را به طریقی یادآوری می‌کند.
تیتراژ ابتدایی سریال، شامل یک موسیقی محلی کردی شاد همراه با تصاویری کلاژشده از مناظر طبیعی، محل زندگی و خانه‌های مردم و زندگی روزمره آنها است. تیتراژی که خود شاید مستندی کوتاه از کلیت فرهنگی مردمان کرد باشد.
از آنجایی که مخاطب سریال همه ایرانیان هستند، برای درک بی‌زحمت دیالوگ‌ها، نه از زبان، بلکه از لهجه کردی استفاده شده است. یعنی در این سریال، افراد بومی کرد با زبان فارسی صحبت می‌کنند اما با لهجه کردی و گاهی هم به ندرت از کلمات یا اصطلاحات کردی استفاده می‌شود تا کمی بیشتر به فضای واقع نزدیک‌تر شود.
بازتاب تنوع اقلیمی و محیط زیست با لحنی بی‌ریا و بی‌ادعا
محیط زیست و مکان زندگی اهالی، محلی است طبیعی با همه ضعف‌هایی که یک روستا دارد، مثل جاده و برخی امکانات رفاهی عمومی. در این فضاست که پوشش محلی و لباس‌های تیره و اغلب رنگارنگ اهالی معنای واقعی و حس درست خود را ایجاد کرده و منتقل می‌کند. همه این خصوصیات در سریال «نون خ» دست به دست هم داده تا فضایی بی‌ریا و صمیمانه شکل بگیرد؛ اثری بی‌ادعا و محترم که روایت مردمانش را بی‌پرده و بی‌تحریف برای مخاطبش روایت می‌کند. این تأثیر صمیمانه به نحوی است که درنهایت منجر به آن می‌شود تا مخاطب سریال نه بیننده که به فردی از افراد حاضر در آن مکان تبدیل می‌شود و ناخودآگاه خود را جزئی از آن می‌بیند.
در مجموع چهار فصل، «نون خ» توانسته هم از طریق کمدی لحظات شاد و به یاد ماندنی خلق کند و هم از سوی دیگر، به تفاسیری که گذشت، فضای زندگی کردها و فرهنگ کردی را تا حد قابل قبولی به نمایش بگذارد و به نحوی معرف آن باشد.