بزرگ‌ترین ذخیره‌گاه جنگلی فندق ایران در خطر است
قاچاق جنگل‌های فندقلو با ترفندی عجیب!
بیتا میرعظیمی
خبر نگار
اغلب قاچاقچیان جنگل‌های «فندقلو»ی اردبیل همراه خانواده به جنگل می‌آیند و تا خانم خانه بساط چای را آماده کند، یک یا دو درخت را قطع کرده و پس از جاسازی در ماشین، به قیمت خوبی در بازار آزاد به فروش می‌رسانند. آن‌طور که محمود قلی‌زاده، مدیرکل منابع طبیعی استان اردبیل به «ایران» می‌گوید:این تنها راه قاچاقچیان برای قطع درختان یکی از کهن‌ترین جنگل‌های جهان نیست. آنها با استفاده از به‌روزترین اره‌های برقی که بی‌صدا هستند، درختان را قطع می‌کنند و گاهی هم آتش را به جان بازمانده‌های هیرکانی در مرز اردبیل و گیلان می‌اندازند تا زغال آن را در بازار آزاد به فروش برسانند.
مساحت فندقلو حدود ۱۶ هزار هکتار است که بیش از چهار هزار هکتار آن تحت پوشش عرصه‌‌های جنگلی قرار دارد و بقیه را مراتع تشکیل می‌‌دهد. این منطقه ادامه جنگل‌های هیرکانی در ایران بوده و سرشار از درختان پربار و سخاوتمند فندق است. علت نامگذاری این منطقه به فندقلو هم همین درختان فندق است. جنگلی مملو از گل‌های بابونه با گونه‌های گیاهی و جانوری منحصربه‌فرد مانند مارال که در تلاقی دو استان گیلان و اردبیل قرار گرفته و همانند یک تابلوی نقاشی زیبا در منطقه خودنمایی می‌کند؛ اما چگونه درختانی منحصربه‌فرد که از عصر یخبندان جان سالم به در برده و هنوز در قرن ۲۱ شکوه و عظمتش را به رخ همگان می‌کشاند، اینچنین مورد بی‌مهری قرار گرفته و پس از تکه‌تکه شدن به زغال تبدیل می‌شوند!
محمود قلی‌زاده، مدیرکل منابع طبیعی استان اردبیل در همین ارتباط به «ایران» می‌گوید: دسترسی استان گیلان به فندقلو به دلیل صعب‌العبور بودن با مشکلات عدیده‌ای مواجه بوده و کار را برای رصد و حفاظت نیروهای حفاظتی طاقت‌فرسا کرده است. آنها باید در هنگام آتش‌سوزی از گردنه حیران بگذرند و پس از گذر از نمین به مناطق عملیاتی دسترسی پیدا کنند. از طرفی تعداد نیروهای حفاظتی استان اردبیل اندک بوده و حفاظت از این منطقه جنگلی را با چالش‌های بسیاری همراه کرده است. به همین دلیل این منطقه جنگلی سال‌ها است که مشمول ترانزیت قاچاق درختان شده است.
پایش با دوربین‌های فناورانه
او می‌گوید: درختان جنگلی فندقلو در حوزه استحفاظی اردبیل برای تهیه الوار صنعتی قابل استحصال نبوده و اغلب برای تهیه هیزم و زغال به کار می‌رود. وجود کارخانه‌های صنایع چوب در این منطقه به بهانه‌ای برای قطع درختان جنگلی تبدیل شده و مردم بومی را به شراکت در این اقدام غیرقانونی سوق داده است. البته با پیگیری‌های قضایی و اکیپ شبانه‌روزی نیروهای حفاظت در منطقه و حتی مقابل کارخانه‌های تولید صنایع سلولزی و چوب‌آلات، قاچاق چوب تا حدی کنترل شده است. از سوی دیگر حفاظت از جنگل را تشدید کرده و در بحث ترانزیت، موانعی ایجاد کرده‌ایم.
قلی‌زاده به حفاظت از منطقه جنگلی با پایش‌های مستمر و بهره‌گیری از دوربین‌های دید در شب به شعاع 19 کیلومتری اشاره کرده و می‌گوید: به کمک این دوربین‌ها تعداد زیادی از قاچاقچیان و عوامل ایجاد حریق عمدی را شناسایی و دستگیر کرده‌ایم، منتهی این دوربین‌ها برای حفاظت از این منطقه کفایت نمی‌کند. اگر امکانات دیجیتالی و به‌روز در اختیار دو استان (اردبیل و گیلان) قرار گیرد، رصد و حفاظت از این منطقه جنگلی با دقت بیشتری انجام می‌شود. البته ما پیش‌تر پیشنهاد این کار را به سازمان حفاظت محیط‌زیست ارائه داده و منتظر تأمین اعتبار هستیم.
طبق گفته مدیرکل منابع طبیعی استان اردبیل، مردم بومی باید بدانند منابع طبیعی امانتی است که از گذشتگان به یادگار مانده است و با حفاظت صحیح باید به نسل‌های بعدی منتقل شود. این خواسته منوط به آماده‌سازی بسترهای فرهنگی و بهبود معیشت حاشیه‌نشینان در این منطقه جنگلی است. باید تأکید کرد کنترل مرتع و جنگل با این شیوه و امکانات اندک غیرممکن است و نیاز مبرم به همکاری مردم بومی، همیاران طبیعت و تشکل‌های مردمی دارد تا جلوی این غارتگران جنگل و مرتع گرفته شود.
آتش‌سوزی‌های عمدی
در همین حال سرهنگ محمد نوری، فرمانده یگان حفاظت از منابع طبیعی استان اردبیل با تأیید قاچاق چوب در جنگل فندقلو به «ایران» می‌گوید: سال‌ها است که سوداگران و قاچاقچیان برای انحراف نیروهای حفاظتی بخشی از جنگل را به آتش می‌کشند و پس از حضور نیروها در منطقه به قطع درختان جنگلی در بخش دیگری مبادرت می‌کنند. در آبان‌ماه سال جاری درست زمانی که سابقه آتش‌سوزی در این منطقه وجود ندارد، بخشی از جنگل‌های فندقلو در آتش سوخت! این خود گواه بر عمدی بودن این اقدام غیرقانونی از سوی قاچاقچیان است.
او می‌گوید: پیش‌تر صدای اره برقی هنگام فعالیت تا صدها کیلومتر دورتر به گوش می‌رسید، اما امروزه به برکت فناوری‌های نوین، قاچاق چوب سهل‌الوصول‌تر شده است، زیرا اره‌های برقی امروزی درختان را بی‌صدا قطع می‌کنند و احدی نیز خبردار نمی‌شود. اغلب قاچاقچیان همراه با خانواده به جنگل آمده و تا خانم خانه بساط چای را آماده کند، یک یا دو درخت را قطع کرده و پس از جاسازی در ماشین، حدود 10 میلیون تومان در بازار آزاد به فروش می‌رسانند!
مشکلات اقتصادی و معیشتی
فرمانده یگان حفاظت از منابع طبیعی استان اردبیل مشکلات اقتصادی و بیکاری جوانان منطقه را عاملی عمده در قطع بی‌رویه درختان جنگلی و تبدیل آنها به زغال دانسته و می‌گوید: اعتبار و تعداد نیروهای حفاظت در منطقه اندک است (حدود 10 نفر) و با این تعداد حتی به صورت شبانه‌روزی نیز نمی‌توان کل منطقه را پایش و حفاظت کرد. برای رفع این مشکل باید فرهنگ‌سازی کرد و با کمک دستگاه‌های فرهنگی، ریش‌سفیدان و بزرگان محلی، ارزش و اهمیت درختان به‌عنوان موجوداتی زنده و ارزشمند به مردم بومی این منطقه شناسانده شود. همزمان باید قوانین مبارزه با قاچاق چوب بازدارنده شده و با سوداگران و قاچاقچیان به گونه‌ای جدی‌تر برخورد شود. با این توصیفات اگر اقدامی عاجل انجام نشود، یک سال بعد دیگر جنگلی به نام فندقلو وجود نخواهد داشت.
تبدیل درخت به زغال
مسعود لاهوت، کارشناس محیط‌زیست نیز با اشاره به قطع گسترده درختان جنگلی در منطقه ویلکیج و نواحی هم‌مرز استان با گیلان به «ایران» می‌گوید:سوداگران و قاچاقچیان در جنگل‌های فندقلو ابتدا خندق‌هایی را داخل زمین حفر کرده و درختان قطع شده را در آن دفن می‌کنند، آتش را داخل خندق قرار داده و پس از مدتی (30-10 دقیقه) خاک را روی آن برمی‌گردانند؛ گرما و حرارت، چوب درختان را سوزانده و تبدیل به زغال می‌کند. پس از یک ماه دوباره برگشته و با کنار زدن خاک، زغال‌ها را خارج کرده و در بازار آزاد به فروش می‌رسانند.
او به وجود یک کارخانه تولید چوب همجوار این منطقه جنگلی اشاره کرده و می‌گوید: واسطه‌گران با پرداخت پول، روستاییان را برای قطع درختان و تبدیل کردن آن به زغال تشویق می‌کنند. ما بارها اعتراض کردیم اما هر بار پاسخ دادند درختان قطع شده در منطقه‌ای دیگر به صورت صنعتی کاشته شده و قطع می‌شود! اما آیا درختان این منطقه می‌تواند جوابگوی تولیدات این کارخانه باشد؟!