علیرضا عنایتی، مدیر کل خلیج فارس وزارت خارجه در گفتوگو با «ایران» مطرح کرد
سیاست همسایگی ایران پایه‌گذار نظم نوین منطقه
علیرضا عنایتی، مدیرکل خلیج فارس وزارت امور خارجه و عضو ثابت مذاکرات ایران و عربستان در بغداد و پکن در دو سال گذشته بوده است. از فرصت حضور او در سفر هیأت عالیرتبه دیپلماتیک ایران به عمان برای بررسی توافق ازسرگیری رابطه تهران و ریاض استفاده کردیم و در گفت‌و‌گویی کوتاه، ابعاد و پیامدهای این توافق را مورد پرسش قرار دادیم. عنایتی معتقد است چشم‌انداز دستیابی به اهداف و منافع سیاسی و اقتصادی تهران و ریاض در پرتو بازگشایی رابطه دوجانبه روشن است.
به نظر میرسد تحولات منطقه پس از توافق ازسرگیری رابطه تهران و ریاض وارد دوره جدیدی شده است. آیا تصمیم به آغاز این رابطه میتواند به نقطه عطفی مبنی بر تغییر معادلات و صف بندی‌های پیشین تبدیل شود؟
توافق ایران و عربستان از زوایای متعددی قابل ارزیابی است و از منظر روابط دوجانبه، افق گسترده‌ای را برای دو کشور ترسیم میکند. قرار دادن این رابطه در مسیر همکاری‌های دوجانبه در همه ادوار مذاکرات دو کشور در عراق، عمان و چین مورد تأکید ویژه‌ای قرار گرفت که در نهایت این هدف با دستیابی به توافق و اعلام ازسرگیری رابطه محقق شد. به عبارت دیگر تفاهم بر سر موضوعات و رابطه دوجانبه بود که راهگشای توافق شد و نه گفتوگو بر سر مسائل منطقه. اما طبیعی بود که وجه دیگری از این مذاکرات شامل مسائل منطقه‌ای باشد که در ادامه میتواند در روند مناسبات دوجانبه بررسی و پیگیری شود. بنابراین به موازاتی که ایران و عربستان در تقویت رابطه خود پیش بروند، این امر میتواند بر حل و فصل چالش‌های منطقه هم اثرگذار باشد.
با توجه به زمینه‌های قبلی اختلاف میان دو کشور، چه عواملی را در حصول توافق فعلی میان تهران و ریاض مؤثر می‌دانید؟
ایران و عربستان دو بازیگر مهم منطقه و دو کشور اثرگذار در جهان اسلام هستند که وجود ظرفیت‌های گسترده در هر دو طرف در زمینه‌های مختلف، اشتراکات عقیدتی و دینی و ارزش‌های اجتماعی نزدیک سبب شده نزدیک‌تر شدن آنها در رابطه دوجانبه و در ادامه کاهش اختلافات در زمینه موضوعات منطقه‌ای را انتظار داشت. مذاکراتی که دو طرف آغاز و در نهایت آن را به یک توافق سازنده منتهی کردند، مقدمه خوبی برای همکاری جهت حل و فصل اختلاف نظر باقی‌مانده است.
نگاه آیت‌الله رئیسی و ایده همکاری درون منطقه‌ای را که از آغاز به کار دولت سیزدهم طرح و پیگیری شد تا چه اندازه بر دستیابی به توافق تهران و ریاض و وقوع تحولات سازنده جاری اثرگذار می‌دانید؟
دولت سیزدهم مبنای سیاست خارجی خود را بر توسعه اصل همسایگی و تقویت رابطه با همسایگان قرار داد و به طور مستمر این رویکرد را با فعال کردن دیپلماسی منطقه‌ای دنبال کرد. چنانکه تا پیش از توافق اخیر ایران و عربستان شاهد ترمیم رابطه با برخی از کشورهای منطقه بودیم. در همین چهارچوب مناسبات ایران با کویت و امارات ترمیم شد و کویت سفیر خود را به تهران بازگرداند. همچنین مناسبات میان ایران و امارات که پیشتر به سطح کاردار تنزل پیدا کرده بود، به سطح سفارت ارتقا یافت. در شرایط کنونی هم ایران و عربستان با دستیابی به توافق ازسرگیری رابطه وارد عصر تازه‌ای از همکاری و همگرایی شده‌اند. چنانکه برخی دستیابی به توافق ایران و عربستان را آغاز نظم نوین منطقه در چهارچوب متغیرهای منطقه‌ای یاد می‌کنند.
نقشه راه همکاری تهران و ریاض در دوره جدید چیست؟
چشم‌انداز رابطه ایران و عربستان در موافقتنامه‌های لازم الاجرا و معتبر و اسناد بالادستی بسیار مهمی ترسیم شده که دو کشور از طریق مذاکرات به آنها دست یافته‌اند. ایران و عربستان درآینده نزدیک به سمت اجرای این اسناد می‌روند که میتواند رابطه دو کشور را چندین مرحله به پیش ببرد. در چهارچوب این همکاری می‌توان به اولویت بخشی به اقتصاد و تجارت توجه کرد و اهداف و منافع ملی را زیر سایه همکاری‌های جدید محقق کرد.
به نظر میرسد بخشی از محور گفت‌و‌گوهای آقای امیرعبداللهیان در عمان درباره پیگیری مسائل جاری میان ایران و عربستان باشد. مسقط در این زمینه چه نقشی ایفا میکند؟
توافق تهران و ریاض که در پی مذاکرات پکن اعلام شد، نتیجه گفت‌و‌گوهایی است که پیش از آن در بغداد و مسقط صورت گرفته بود و این گفت‌و‌گوها زمینه ایجاد چنین توافقی را فراهم کرد. عمان در مشورت‌های همیشگی ایران جایگاه ویژه‌ای داشته است و شریک قابل اعتمادی برای رایزنی‌های منطقه‌ای و رابطه دوجانبه جمهوری اسلامی به شمار می‌آید.
مهم این است که مسائل و مشکلات باید از طریق گفتوگو حل و فصل شود.
اساساً ایران ذیل این رویکرد وارد مذاکره با عربستان در بغداد شد و تا رسیدن به توافق ادامه داد. این تنها امکانی است که میتواند سبب رفع چالش‌ها و سوء‌تفاهم‌ها شده و به تقویت رابطه بینجامد. طبیعی است این روند طولانی شود و با دست اندازهایی هم روبه‌رو شود اما هدف نهایی نتیجه و رسیدن به اشتراکات و تفاهم است.
مهم‌ترین محور مذاکرات آقای امیرعبداللهیان در مسقط در چهارچوب رابطه دوجانبه به چه موضوعاتی اختصاص یافت؟
مهم‌ترین محور این گفت‌و‌گوها در چهارچوب به اجرا درآوردن تفاهمات و توافقاتی بود که در پی سفر آیت‌الله رئیسی به عمان صورت گرفت.
رابطه تهران و مسقط توسعه یافته و حجم مبادلات به یک میلیارد دلار افزایش یافته است. در زمینه همکاری‌های بندری، حمل و نقل و انرژی نیز پیشرفت قابل ملاحظه‌ای صورت گرفته است.
انتظار می‌رود با توجه به سفر آتی سلطان عمان به تهران، همه توافقاتی که شکل گرفته نهایی شود. یکی از موضوعات مهم در گفت‌و‌گوهای جاری در مسقط مربوط به توافقنامه عشق آباد است. ترانزیت یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌های اقتصادی ایران به شمار می‌آید و استفاده از این ظرفیت برای کشورهای حاشیه خلیج فارس مقرون به صرفه است و این کشورها می‌توانند از این فرصت برای واردات و صادرات کالاهای مورد نظر خود از مناطقی چون آسیای مرکزی استفاده کنند.
در حقیقت ویژگی ترانزیتی ایران و قرار گرفتن آن بین شرق، غرب، شمال و جنوب باعث شده کشورمان یک کانون مهم تجارت محسوب شود. در همین راستا بررسی اجرای توافق چهارجانبه میان عمان، ایران، ترکمنستان و ازبکستان و توافق عشق آباد که گذرگاه بین‌المللی است، از موضوعات مهم مذاکرات اخیر در عمان بود.
در مجموع ایران و عمان با توجه به نوع رابطه نزدیکی که با یکدیگر دارند می‌توانند برای گسترش همکاری منطقه‌ای به سمت شبکه‌سازی مراوداتی از منظر اقتصادی و ترانزیت حرکت کنند و یک شبکه منطقه‌ای ایجاد نمایند؛ شبکه‌ای که ایران و عمان می‌توانند درآن نقش مؤثری ایفا کنند.
وزرای خارجه ایران و عمان سه‌شنبه شب 2 ساعت پشت درهای بسته گفتوگو کردند
رمزگشایی از مذاکرات «باشگاه افسران» مسقط
2 ساعت گفتوگو پشت درهای بسته در «باشگاه افسران» مسقط فرصتی را فراهم کرد که عمان باز هم در زمین مذاکرات رفع تحریم‌ها میانداری کند؛ جایی که سال‌ها پیش مقام‌های عمانی میزبان نشست‌های محرمانه برای حل و فصل پرونده هسته‌ای بودند که در ادامه گرچه به یک توافق منتهی شد اما بدعهدی قابل انتظار امریکا همه چیز را به عقب بازگرداند.
حسین امیرعبداللهیان که 2 روز پیش برای رایزنی‌های پیدا و پنهان پیرامون موضوعات دوجانبه و مهم‌تر از آن پرونده‌های باز منطقه‌ای و هسته‌ای به عمان سفر کرده بود، سه‌شنبه شب میهمان ضیافت شام «بدر بن حمد البوسعیدی»، همتای عمانی خود بود. این شام دو نفره پشت درهای بسته که بیش از دو ساعت به طول انجامید، حکایت از آن داشت که تهران و مسقط کانال ویژه‌ای را برای بستن پرونده‌های ناتمام به جریان انداخته‌اند. تکاپوی مسقط برای خروج مذاکرات وین از بن‌بست در کنار حل و فصل موضوعات اختلافی باقی مانده میان تهران و ریاض که اینک تصمیم به بازگشایی رابطه گرفته‌اند، از مهم‌ترین موضوعاتی به شمار می‌آید که در گفت‌وگوی مفصل وزرای خارجه ایران و عمان در باشگاه افسران مورد پیگیری قرار گرفته‌اند.
امیرعبداللهیان پس از این ملاقات به نقش عمان در مذاکرات رفع تحریم‌ها اشاره کرد و گفت: «سلطنت عمان همواره در موضوع گفتوگو و مذاکره برای لغو تحریم‌ها علیه ایران، نقش سازنده و مثبتی را ایفا میکند. ما در این رابطه مشورت‌های لازم را با یکدیگر انجام میدهیم.»
میانجیگر خوشنام منطقه
عمانی‌ها در رویکرد خود نسبت به اغلب موضوعات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تاکتیک ثابتی دارند که همان تعامل است اما برای دستیابی به این تعامل با سختکوشی و صبوری راهکارهای متعددی را به آزمون می‌‌گذارند تا میان اختلافات بازیگران مهمی همچون ایران و عربستان و از سوی دیگر ایران و غرب بر سر پرونده هسته‌ای پل بزنند. در شرایط کنونی که مقامات ایران و سعودی با دستیابی به توافق ازسرگیری رابطه امید مخالفان همچون رژیم صهیونیستی را برای تعمیق شکاف‌های منطقه‌ای نقش بر آب کرده‌اند، تلاش عمان در جایگاه میانجیگر خوشنام منطقه برای زنده کردن مذاکرات رفع تحریم‌ها و بستن پرونده هسته‌ای بار دیگر به جریان افتاده است. گامی که میتواند برای ایجاد فضای آرام و مسالمت‌آمیز منطقه نیز سرنوشت‌ساز باشد. چنان که امیرعبداللهیان پس از دیدار با همتای عمانی‌اش گفت، مسقط برای باز کردن گره مذاکرات ابتکار عمل تازه‌ای روی میز گذاشته و دور تازه‌ای از رایزنی‌ها را به جریان انداخته است.
با توجه به تحولات پرشتابی که میان تهران و ریاض در بازگشایی رابطه جریان دارد که از به ثمررسیدن دیپلماسی منطقه‌ای دولت سیزدهم حکایت میکند، به نظر میرسد تصمیم‌گیری واشنگتن و بازگشت آن به تعهدات، میتواند پایان سازنده‌ای برای تلاش‌های میانجیگرانه عمان رقم بزند.
استقبال از گشایش در بحران یمن
امیرعبداللهیان در خلال برنامه‌های فشرده خود در مسقط با «محمد عبدالسلام»، مذاکره کننده ارشد دولت نجات ملی یمن در محل سفارت ایران در مسقط نیز دیدار کرد. وزیر خارجه در جریان این ملاقات گشایش‌های ایجاد شده در زمینه پرونده انسانی و تبادل اسرا را مثبت ارزیابی کرد و با تأکید بر اهمیت وحدت سرزمینی یمن یادآور شد که ایران از هرگونه ابتکار، طرح و اقدامی که به رفع محاصره یمن و برقراری آتش‌بس همه‌جانبه و تفاهم میان گروه‌های سیاسی یمنی بینجامد، استقبال میکند. مذاکره کننده ارشد دولت نجات ملی یمن نیز در این دیدار با قدردانی از حمایت‌های انسانی ایران از یمن، آخرین وضعیت گفتوگو با عربستان سعودی در صنعا در حوزه‌های مختلف را تشریح کرد. او تأثیر توافق اخیر میان ریاض و تهران را بر وضعیت منطقه مثبت ارزیابی کرد و تأکید کرد: «ما به مقاومت و گفتوگو تا رسیدن به توافقی که حقوق همه مردم یمن را تأمین کند، ادامه میدهیم.»
