آوین صفائی
خبرنگار

فصل زایش گوزن زرد ایرانی در پناهگاه حیات وحش دشت ناز با تولد نخستین گوساله گوزن زرد آغاز شد. منطقه‌ای حفاظت شده در دل جنگل‌های هیرکانی که با وجود بیش از 447 گونه گیاهی، پناهگاهی امن برای گونه‌های مختلف جانوری از جمله گوزن زرد ایرانی به‌شمار می‌رود. طبق گفته رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران به «ایران»، هم‌اکنون 52 رأس گوزن زرد در سایت تکثیر نگهداری می‌شود که پیش‌بینی می‌شود تا آخر خرداد چندین گوساله دیگر متولد شده و بر تعداد این گونه افزوده شود. این در حالی است که برنامه حفاظت گوزن‌ها در فصل زایش با تدابیر ویژه و به صورت شبانه‌روزی در منطقه انجام شده و هیچ‌گونه مشکلی در مسیر حفاظت و احیای آنها وجود ندارد.
سال‌هاست که گوزن زرد ایرانی به عنوان یکی از گونه‌های ارزشمند و منحصر‌به‌فرد حیات وحش کشور، در معرض خطر انقراض قرار دارد. طبق آخرین آمار منتشر شده تنها 400 رأس از این‌گونه در کشور باقی‌مانده؛ گونه‌ای که حالا دیگر در طبیعت وجود نداشته و تنها در سایت‌های تکثیر نگهداری می‌شود. برنامه احیای این‌گونه ارزشمند از دهه 40 آغاز شده و هم‌اکنون گوزن‌های زرد در سایت‌های تکثیری مانند دشت‌ناز ساری، جزیره اشک، دز، کرخه و... نگهداری می‌شود.

جنسیت گوساله مشخص نیست
«کورس ربیعی» رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران به «ایران» می‌گوید: فصل زایش گوزن‌های زرد از اواسط فروردین ماه آغاز شده و تا آخر خرداد ادامه دارد. البته باید تأکید کرد که بیشترین موارد زایمان گوزن‌ها در اردیبهشت ماه رخ می‌دهد. بر این اساس نیز پیش‌بینی می‌شود که چندین گوساله گوزن زرد ایرانی تا آخر خردادماه در دشت ناز ساری متولد شده و بر تعداد جمعیت آنها افزوده شود.
طبق گفته او، نخستین گوساله متولد شده 22 فروردین ماه سال‌جاری مشاهده شد؛ هر چند که ما احتمال می‌دهیم این گوساله چند روز قبل‌تر به‌دنیا آمده و توسط مادرش پنهان شده باشد. زیرا گوساله‌های تازه متولد شده در روزهای نخستین توسط مادر مخفی می‌شوند تا پس از سرپا شدن، در معرض دید قرار‌گرفته و تازه آن زمان می‌توان فهمید که گوساله‌ای جدید به‌دنیا آمده است.
کورس ربیعی، با اشاره به بازدید اخیرش از سایت تکثیر دشت ناز ساری می‌گوید: حال عمومی گوساله به‌دنیا آمده خوب بوده و در آخرین بازدید، او را هنگام شیر خوردن و در کنار مادرش مشاهده کردیم. جنسیتش مشخص نیست و هنو‌ز نمی‌دانیم این گوساله نر است یا ماده.

اهمیت مرکز تکثیر در اسارت
رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران، دشت ناز را یکی از مهم‌ترین مراکز تکثیر در اسارت گوزن زرد ایرانی به شکل نیمه‌طبیعی در کشور دانسته و می‌گوید: این گونه منحصربه‌فرد در عرصه پوشش جنگلی متشکل از بلوط‌های جنگلی زندگی کرده و در منطقه‌ای فنس‌کشی شده، نگهداری می‌شوند. گوزن‌های زرد در تمامی فصول تحت تدابیر کامل حفاظتی قرار داشته و در فصل زایش به دلیل محافظت بیشتر از طعمه‌خوارانی مانند شغال و گربه جنگلی، تحت تدابیر ویژه‌ای قرار دارند. هم‌اکنون 5 محیطبان در دشت ناز حضور داشته و در ایام زایش تا اواخر خردادماه چندین نیروی کمکی از سوی یگان حفاظت نیز به این تعداد افزوده می‌شود تا به صورت شبانه‌روزی به امر حفاظت و مراقبت از این گونه مشغول باشند.
طبق گفته ربیعی، به منظور تأمین امنیت زیستی گوزن‌های زرد در فصل ‌زادآوری، ورود اشخاص و بازدیدها تا خرداد و تیر متوقف می‌شود. پس از این تاریخ نیز تنها تعداد محدودی از عرصه مورد بازدید مردم قرار می‌گیرد.
او تعداد کنونی گوزن‌های زرد در سایت تکثیر دشت ناز را بجز گوساله به‌دنیا آمده، 52 رأس دانسته و می‌گوید: همه ساله حدود 11-10 رأس به جمعیت گوزن‌های زرد در سایت تکثیر افزوده می‌شود. پیش‌بینی می‌شود که طی چند ماه آینده 8-7 گوساله دیگر به‌دنیا آمده و تعداد بیشتری به جمعیت این‌گونه افزوده شود.

ازدواج فامیلی ممنوع!
رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران، دشت ناز ساری را یکی از سایت‌های برتر کشور در امر تکثیر گونه گوزن زرد ایرانی دانسته و می‌گوید: سال گذشته به‌دلیل محدود بودن ظرفیت زیستگاه و افزایش جمعیت گوزن زرد ایرانی در سایت تکثیر، 14 گوزن زرد را به دیگر سایت‌های تکثیر در کشور منتقل کردیم. البته در این نقل و انتقال‌ها تلاش کرده‌ایم تا هم تعداد و هم نسبت گونه (نر و ماده) را در تعادل نگه داشته و اجازه رشد بیش از حد یک جنسیت را ندهیم. البته باید تأکید کرد که اگرچه این گونه از جمعیتی کوچک نشأت گرفته و یکنواختی ژنتیکی نیز در آن دیده می‌شود، اما الزاماً این بدان معنا نیست که این‌گونه با ازدواج فامیلی و افزایش جمعیت در چاله ژنتیکی خواهد افتاد. ما برای جلوگیری از وقوع این مشکل، جابه‌جایی گونه‌ها را در دستور کار قرار داده و عموماً نرهایی را که مدت زیادی در سایت حضور داشتند بین سایت‌های تکثیر دور از هم تبادل کرده یا به صورت مساوی جنسیت‌های نر و ماده را به سایت‌های جدیدالتأسیس انتقال می‌دهیم. در همین راستا نیز سال گذشته 6 رأس گوزن زرد (2 نر و 4 ماده) را به سایت تکثیر ارومیه و 8 رأس (4 نر و 4 ماده) را به سایت تکثیر ایلام انتقال دادیم.
او زیستگاه طبیعی-تاریخی گوزن زرد ایرانی را جنوب غرب کشور دانسته و می‌گوید: نزدیک به 60 سال است که این منطقه میزبانی از این گونه را برعهده گرفته و تمام تلاش خود را برای احیا و تکثیر در اسارت آن انجام داده است.
ربیعی اشاره‌ای به تغذیه ترکیبی گوزن‌های زرد کرده و تأکید می‌کند: این گونه در فصل بهار از علف طبیعی تغذیه کرده و در تابستان که علوفه‌ها خشک می‌شوند به صورت دستی، ذرت و علوفه سبز در اختیارشان گذاشته می‌شود.
این مقام مسئول، با اشاره به متناسب‌سازی ظرفیت پناهگاه دشت ناز می‌گوید: با توجه به مساحت کنونی سایت تکثیر در تلاشیم تا جمعیت مازاد گوزن‌های زرد را به زیستگاه‌های دیگر انتقال داده و جمعیت‌های پیر غیرمؤثر را که دیگر نقش مؤثری در زادآوری ندارند با هدف ارتقای آگاهی عموم مردم به پارک‌های وحش و... انتقال دهیم. خوشبختانه طی سال‌های گذشته دفتر حفاظت و معاونت محیط زیست طبیعی توجه ویژه‌ای به امر احیا، حفاظت و تکثیر گوزن زرد ایرانی کرده و عملکرد مثبت و بسیار خوبی را در این زمینه مشاهده کرده‌ایم.