نیلوفر منصوری
خبرنگار
 

در دل کوه شاهوار، معدن بوکسیتی وجود دارد که چندین سال است به بزرگترین چالش زیست محیطی شاهرود تبدیل شده. معدنی که مخالفان زیادی دارد و دوستداران محیط زیست و تشکل‌های زیست محیطی تمام تلاش خود را برای تعطیلی این معدن به کار گرفته‌اند. آنان تخریب‌های ناشی از فعالیت‌های این معدن را در مقابل معادن دیگر این منطقه، بسیار زیاد می‌دانند.
به گفته کارشناسان، حوضه آبریز شاهرود - بسطام از حوضچه‌های کوچکی شکل گرفته که در اثر بارش‌های‎ ‎هزاران ساله و ذخیره شدن آب باران در سفره‌های آب زیرزمینی این حوضه ایجاد شده و کل منطقه شاهرود -‎ ‎بسطام از طریق ذخیره ایجاد شده در این حوضه تغذیه می‌شوند. به همین جهت معتقدند که فعالیت معدن بوکسیت، این منطقه را در معرض خطر جدی قرار داده است. علاوه بر آن فعالیت‌های معدنی تنوع زیستی، گیاهی و حیات‌وحش منطقه شاهوار را هم تحت تأثیر قرار داده است.
با وجود این دبیر تشکل جمعیت دیده‌بان طبیعت شاهرود به «ایران» می‌گوید: مهم‌ترین دغدغه ما منابع آب و تهدیدات آن برای مردم منطقه است. بر اساس مطالعات انجام شده، در این منطقه ۲۳۵ میلیون مترمکعب ذخیره آب وجود دارد که معادل ذخیره مخزن سد کرج به میزان ۲۰۰ میلیون مترمکعب است که اهمیت صیانت از این منابع را می‌رساند.‏ با وجود این ما از حیات وحش و تنوع زیستی و گیاهی چشم‌پوشی کرده‌ایم اما از آینده مردم منطقه و زندگی آنان نمی‌توانیم چشم‌پوشی کنیم.
 
تخریبات فعالیت‌های معدن
معدن بوکسیت شاهوار از سال 1390 کلنگ زنی شد. معدنی روباز و گسترده که کمترین توجهی به اهمیت و جایگاه حیاتی کوهستان شاهوار نداشته و با انفجارهای پی‌درپی برای جاده‌سازی و خاکبرداری، تخریبات گسترده‌ای برجای گذاشته است. به گونه‌ای که بیش از 2 میلیون متر مربع از دامنه‌های شاهوار تا ارتفاع 3000 متری آن کاملاً تخریب و عاری از پوشش گیاهی شده و صدها درخت ممنوع‌القطع ارس و میلیون‌ها بوته مرتعی ریشه‌کن شده‌اند که نتیجه آن چیزی جز سیلاب و ریزگرد نخواهد بود.
امیرحسین ولیان می‌گوید: وقتی ما در فلات مرکزی و حاشیه کویر زندگی می‌کنیم این را پذیرفته‌ایم که در کم‌آب‌ترین شهرهای دنیا قرار داریم که منبع دائمی رودخانه‌ای ندارد. تنها منبع آبی این منطقه، بارش‌های باران در ارتفاعات و ذخیره برف در شاهوار است. وقتی این برداشت‌های غیر مجاز و برداشت آب از قنات‌ها که حاصل هزاران سال ذخیره است، صورت بگیرد بزودی تمام می‌شود.
آسیب‌های زیست محیطی از نظر او بسیار زیاد است. اما ولیان بیشتر به آسیب‌های اجتماعی اشاره می‌کند و می‌گوید: منبع اصلی آب شهرستان سرسبز شاهرود را کوه شاهوار تأمین می‌کند. این منبع به طور پیوسته آبساز بوده و آب تولید می‌کند. ده‌ها روستای پایین دست از این آب ارتزاق می‌کنند. با هدر رفت آن، آینده جمعیتی را تباه نکنیم. به مهاجرت‌های ناخواسته دامن نزنیم. آسیب‌های زیست محیطی، اجتماعی، بیکاری، بی‌خانمانی آب و هوایی ایجاد نکنیم. تغییر اقلیم به این منطقه آسیب نرسانده که ما به دست خودمان به آن آسیب می‌زنیم. علاوه بر آن خاک و گیاه، را از بین نبریم و موجبات انقراض گونه‌های حیات وحش و گیاهی را فراهم نکنیم.
به گفته دبیر تشکل جمعیت دیده‌بان طبیعت شاهرود، فعالیت این معدن فقط برای حدود 20 نفر اشتغالزایی کرده است که آن هم راننده و از استان‌های دیگر هستند. ایجاد شغل ناپایداری که چند سال دوام ندارد، این ارزش را ندارد که منابع آبی و توسعه پایدار فدای آن شود. مسأله اصلی همین‌جاست که ما نمی‌خواهیم منابع آبی پایدار را فدای اشتغال خرد و ناپایدار کنیم.
چرا همه شاهرود از پس تعطیلی یک معدن برنمی‌آید؟
شاهرودی‌ها به گفته ولیان هرگز اجازه بازگشایی این معدن را نخواهند داد. دبیر تشکل جمعیت دیده‌بان طبیعت شاهرود درخصوص صیانت از شاهوار می‌گوید: فعالان محیط زیست بزرگترین حماسه را در این زمینه انجام داده‌اند. تمام مسئولان قدیم و فعلی در کنار این مردم ایستاده‌اند. با وجود این، این سؤال مطرح می‌شود که چگونه است در یک شهرستان برای اولین‌بار، نمایندگان قبلی و فعلی مجلس، فرماندار، نماینده رهبری، محیط زیست، میراث فرهنگی، شهردار و تمام مسئولان قدیم و فعلی همراه مردم و خواهان تعطیلی این معدن هستند، اما این معدن به طور کامل تعطیل نمی‌شود؟ چرا با وجود اینکه همه و حتی طرفداران توسعه در این شهر، خواهان تعطیلی آن هستند، مسئولان آن، در حال رایزنی برای بازگشایی مجدد هستند؟

برگ برنده
ولیان می‌گوید: شاهرود بزرگترین شهرستان استان سمنان است. ‌درست است که در شهر کم آبی زندگی می‌کنیم اما شهر آباد و سرسبزی داریم. شهری که جمعیت خوبی دارد و دارای جاذبه‌های تفریحی و گردشگری و تاریخی بالایی است و به عنوان شهر دوم استان سمنان محسوب می‌شویم؛ مزیت‌هایی که سمنان به عنوان مرکز استان از آن برخوردار نیست.
بر اساس اعلام باستان‌شناسان، دشت بسطام به عنوان قدیمی‌ترین کانون و گهواره استقرار تمدن در فلات ایران شناخته می‌شود و پیشینه این استقرار به هزاره ششم قبل از میلاد برمی‌گردد. چنین قدمت تاریخی‌ای باعث شده که بسیاری از ویژگی‌های زبان ایران باستان در گویش مردم این خطه از کویر حفظ شود. شهر بسطام حدود 8 هزار سال قدمت دارد و نشانه‌های آن در تپه سنگ چخماق یافت شده است. بناهای تاریخی به یادگار مانده از قرون اولیه اسلام در این شهر حاکی از فرهنگ غنی اسلامی است که همچون گوهری گرانبها در تاریخ کشور می‌درخشند. نوع معماری، گچبری و کاشیکاری‌های به‌کار رفته در مجموعه بناهای این منطقه، جزو آثار ارزشمند و منحصر به فرد ایران است. برخی می‌گویند بسطام حاکم خراسان در زمان پادشاهی خسرو پرویز این شهر را تأسیس کرد.
بایزید بسطامی از عالمان و زاهدان دوران قبل از اسلام و شیخ‌ابوالحسن خرقانی از شاعران و عارفان قرن دهم و یازدهم میلادی از مشهورترین عارفان ایرانی این شهر هستند. همچنین شاهوار سال گذشته به ثبت ملی رسید و در اسفند گذشته جشن باشکوهی برای این ثبت در شاهرود برگزار شد که این ثبت نقطه عطف ارزش و اهمیت این شهر را نشان می‌دهد.