نگاهی به دیدار اخیر شاعران با مقام معظم رهبری در گپ‌وگفت «ایران» با رضا اسماعیلی
از حضور شاعران پیشکسوت تا شعرخوانی جوانان مستعد
شاعران کشورمان بعد از وقفه‌ای سه ساله موفق به دیدار با مقام معظم رهبری شدند؛ جلسه‌ای که به گفته رضا اسماعیلی در فضایی مملو از صمیمیت و با حال و هوایی دوستانه برگزار شد. برخی فرمایشات رهبری در نشست اخیر و توصیه‌های ایشان خطاب به اهالی ادبیات را در گپ‌وگفت امروزمان با این شاعر و منتقد ادبی می‌خوانید.
آقای اسماعیلی! از آنجایی که شما از نیمه نخست دهه شصت تا به امروز در اغلب جلسات دیدار شاعران با مقام معظم رهبری حضور داشته‌اید؛ از حال و هوای حاکم بر جلسه اخیر بگویید.
یکی از تفاوت‌های بارز جلسه اخیر با دوره‌های قبل، وقفه سه‌ساله‌ای است که کرونا در برپایی این دیدارها رقم زد؛ این را گفتم که بدانید شاعران کشورمان با گذشت زمان قابل توجهی موفق به دیداری دوباره شدند. جلسه در حال و هوایی بسیار دوستانه برپا شد و فضای صمیمانه این دیدار از همان دقایق ابتدایی خودنمایی می‌کرد. حضور چهره‌های شاخص شعر امروزمان همچون یوسفعلی میرشکاک، سید علی موسوی گرمارودی در کنار شاعران جوان لطف خاصی به این نشست بخشیده بود. شعرخوانی‌ها پرشورتر انجام شد و شاعران بیشتری هم در مقایسه با سال‌های گذشته به این دیدار دعوت شده بودند.
رهبری در این جلسه چه راهکارهایی برای اهالی شعر داشتند؟
ایشان بسیار با حوصله و صبوری سروده‌های شاعران را شنیدند و در خلال شعرخوانی‌ها، اگر نکته‌ای به ذهن شان می‌رسید در قالب نقد و پیشنهاد عنوان می‌کردند. جلسه آموزنده‌ای بود، تنها به یک دیدار صرف محدود نشد و همچون یک محفل ادبی جدی خروجی خوبی، بویژه برای شاعران جوان داشت. نشست رمضان‌ماه جاری با اتفاقات خوبی همراه بود، از جمله شعرخوانی استادان بنام شعرمان همچون گرمارودی و قادر طهماسبی(فرید). از سویی شاعران جوان و گمنام هم فرصتی برای ابراز وجود در این محفل یافتند. این امتیاز بزرگی برای عرصه شعرمان است چراکه گویا شرایطی است که برای جوان‌ترها در عرضه سروده‌ها، دیده و شنیده شدن آنان فراهم شده، آن هم در وضعیتی که ادبیات از کمترین ویترین در مقایسه با سایر بخش‌های فرهنگ و هنر برای معرفی چهره‌های تازه خود برخوردار است. رهبری در این جلسه به 2 نکته محوری اشاره کردند؛ نخست تأکید ایشان بر ضرورت توجه شاعران به گزاره‌های معرفتی و معنوی بود. بنابر طبیعت شعر، عنصر عاطفه و احساس حضور پررنگی در شعر دارد و بر همین اساس رهبری تأکید داشتند که برای اثرگذاری شعر و نفوذ آن به لایه‌های عمیق‌تر جامعه، شاعران باید جایگاه جدی‌تری برای اندیشه‌ورزی و معرفت در کارهای خود قائل شوند. مانند شعر بزرگان شعر فارسی همچون عطار، مولانا و حافظ که از آموزه‌های حکمی و معرفتی سرشار بودند؛ شاعران جوان در روزگار فعلی باید به شعر دیروز و گنجینه‌های آن توجه کنند تا قادر به ادامه این راه باشند.
درباره تأکید رهبری بر جایگاه رسانه‌ای شعر هم بگویید.
اتفاقاً این دومین محور مهمی بود که ایشان بر آن تأکید کردند، اینکه در روزگار ما شعر به یک رسانه مهم و اثرگذار تبدیل شد؛ اتفاقی که ضرورت‌های بیشماری را پیش روی اهالی ادبیات می‌گذارد و رسالت سنگین‌تری را بر عهده آنان گذاشته است. مسئولیت شاعری که سروده‌اش را در فضای مجازی در دسترس مخاطبان بسیار گذاشته به مراتب بیشتر از فردی است که شعرش را در فضایی شخصی و با تعدادی معدود سهیم می‌شود. چنین شاعری باید با حساسیت‌های بیشتر و متناسب با اقتضائات زمان شعر بگوید و منتشر کند.
برای تحقق این ضرورت، به عنوان یکی از اهالی ادبیات چه پیشنهادی برای شاعران جوان دارید؟
اینکه شعر را تنها به ابزاری برای برون‌ریز احساسات و تجربه‌های شخصی خود محدود نکنند، از توجه به شرایط روز غفلت نکنند و بدانند که مطالعه بسیار برای تحقق این مسأله کارگشا خواهد بود. همان‌طور که رهبری هم فرمودند شاعران بزرگ قله‌های شعر فارسی همگی حکیم بوده‌اند و این به معنای احاطه شان به علوم مختلف است؛ اینها از شعر به عنوان ابزاری برای انتقال حکمت استفاده می‌کردند. جوانان علاقه‌مند به فعالیت در زمینه شاعری می‌توانند با افزایش دامنه مطالعاتی خود در زمینه‌های مختلف سیاسی، علوم اجتماعی، ادبیات و... تا حد ممکن در این مسیر گام بردارند.
یکی از فرمایشات رهبری در این نشست پیرامون ضرورت شناخت همگانی ابعاد مختلف جنگ نرم بود ودر این بین اهمیت بیشتری نیز برای جایگاه و مسئولیت شاعران قائل شده بودند. اهالی شعر برای روشنگری بیشتری جامعه در مسیر دستیابی به این شناخت چه نقشی می‌توانند ایفا کنند؟
برای تحقق گفته رهبری، ضروری است که اهالی شعر برای افزایش دانش ادبی و بینش خود بکوشند. مواردی که در سطرهای بالایی اشاره شد هم در این زمینه اثرگذار خواهد بود. شاعری که نسبت به اتفاقات پیرامون خود بیندیشد بی‌شک از برخوردهای احساسی و ارائه کارهای اینچنینی پرهیز می‌کند که این خود گام مهمی در کمک به برقراری تعادل در فضای فکری جامعه و خنثی کردن تلاش دشمنان است. متأسفانه در فضای مجازی شاهد سرابی هستیم که بر افکار عمومی هم اثرگذاشته، اهالی ادبیات در چنین شرایطی با واکنش‌های صحیح و ارائه کارهای اصولی قادر به هدایت مسیر فکری جامعه به سوی درست هستند.
خروجی برپایی این جلسات را که در اغلب‌شان حضور داشته‌اید چقدر در هدایت جریان‌های ادبی اثرگذار می‌دانید؟
بررسی ابعاد مختلف این اثرگذاری نیازمند انجام بررسی‌هایی دقیق است، با این حال آنچه خود من به تجربه حضور در این جلسات حس کرده‌ام دغدغه‌مندی رهبر انقلاب در ارتباط با شعر و ادبیات است. بی‌هیچ تردیدی از رهبری می‌توان به عنوان بزرگ‌ترین حامی شعر انقلاب یاد کرد، هر چند فرموده‌های ایشان تنها به شعر انقلاب و آیینی محدود نمی‌شود و کل حیطه ادبیات را شامل می‌شود. طی تمام سال‌های برپایی این جلسات سالانه، ایشان به نکات مهمی اشاره کرده‌اند که بخشی از آنها حتی از دید منتقدان نیز پنهان مانده بودند. امیدوارم جوانان علاقه‌مند برای دستیابی به این رهنمودها، متن فرمایشات ایشان را در خلال برپایی جلسات دیدار با شاعران، طی سال‌های گذشته مطالعه کنند.
بــــرش
دیدار ماه ضیافت بهشت
ریحانه ابراهیم‌زادگان /هرکس قلم می‌زند و طبع شعری دارد و ذوق و قریحه‌ای، این آرزو در دلش جوانه می‌زند که ای کاش روزی میهمان دیدار رهبر با شاعران باشد. با خودش حساب و کتاب می‌کند چند سال باید تلاش کند تا شعرش قوت بگیرد تا شعری درخور بگوید و روزی بتواند در مقام یک شاعر روی یکی از صندلی‌های دیدار جایی داشته باشد.
حیاط بیت آنقدر بهار بود که بوی عید می‌داد. گل های سنبل سفید و بنفش، باغچه‌ها را زینت داده بودند و عطرشان هوش از سر همه برده بود. چه خیرمقدم دلنوازی. برخلاف هرسال، محل دیدار در سالن کوچک همیشگی نبود و حسینیه امام خمینی(ره) را که برای دیدارهای بزرگ و عمومی‌تر استفاده می‌شد در نظر گرفته بودند. میهمان‌ها نسبت به سال‌های قبل پرتعدادتر بودند. جلوتر که رفتیم با ردیف سجاده‌ها مواجه شدیم و پیش از پیدا کردن صندلی‌‌ها، مهیای نماز شدیم.
شاعرها یکی یکی وارد می‌شدند؛ هنوز تا نماز خیلی مانده بود. همان جا سر سجاده‌ها گعده‌های سه‌چهار نفره دوستانه ایجاد شد. مشغول گفت‌وگو شدیم. فیلمبرداری هم در میان‌مان می‌گشت وذوق و هیجانمان را ثبت می‌کرد.
هنوز هم کمی به اذان مانده بود و چند نفر از آقایان شاعر ترک زبان و عرب تبار و برخی دیگر، در همان فضای صمیمی و غیر رسمی به مدح حضرت آقا پرداختند. هرچند ترکی و عربی نمی‌دانم، از صدای شورانگیزشان سر ذوق آمده بودم. وقت اذان رسید و پشت سر حضرت آقا نماز خواندیم. کاش کلمه‌ای در شأن وصف آن لحظه‌ها وجود داشت... وجود ندارد! نماز را که خواندیم ما را به سمت سفره افطار هدایت کردند. این اولین دیداری بود که خانم‌ها هم در جوار حضرت آقا پای سفره افطار می نشستند. بعد از افطار چند نفر از شاعران به سمت حضرت آقا رفتند و یادگاری خواستند. یک انگشتر و یک چفیه نصیبشان شد. آنها که سال‌های قبل هم آمده بودند می‌گفتند بعضی سال‌ها یک نفر پیشقدم می‌شود و صله‌ای برای همه جمع می‌گیرد. امسال کسی چیزی نگفت!
جلسه با صحبت‌های شیرین آقای اسفندقه شروع شد. همان ابتدا وقتی داشتند بیتی از حافظ را می‌خواندند حضرت آقا صحبتشان را قطع کردند و یک نکته جالب درباره فعل «انجام شد» گفتند و معلوم شد ایشان علاوه بر تسلط به شعر، به دستور زبان و زبان‌شناسی هم تسلط کامل دارند. شاعرها همگی حامل سلام بودند؛ از خانواده از دوستان از همشهریان... حضرت آقا با حوصله گوش می‌کردند و می‌گفتند «سلام من را به آنها برسانید»
وقتی آقای اسفندقه از هر شاعر یک شعر می‌خواندند، آقا با لحن مزاح گفتند: « از دردسرهای این جلسه، حافظه قوی آقای اسفندقه است» و خندیدند. چه تصویر دیده‌نوازی... خنده شیرین ماه. وقتی شاعرها خودشان را معرفی می‌کردند، آقا حتی به اسم‌هایشان هم توجه می‌کردند. حتی گاهی به کاغذهای آقای اسفندقه نگاهی می‌انداختند و جایی بهشان یادآوری کردند که در لیست، دوتا مهدی سیار داریم -که البته یکیشان محمد مهدی سیار بود-. تنوع شعرها زیاد بود. بعضی‌ها سیاسی خواندند، بعضی آیینی، بعضی طنز، بعضی برای خانواده، از خانم‌ها شعر زنانه و حتی عاشقانه هم خوانده شد. رهبر همه را تحسین می‌کردند که نشان دهنده اهمیت حوزه‌های موضوعی شعر است و هیچ کدام کم اهمیت‌تر از دیگری نیست. یکی از آقایان نوبت خود را به خانم‌ها داد و همسرش اجازه پیدا کرد شعری بخواند، او هم شعری زنانه خواند و در بیتی به همسرش ابراز علاقه کرد و مورد تحسین و توجه حضرت آقا قرار گرفت. حضرت آقا با دقت به شعرها گوش می‌کردند. شاعران بهتر از هرکسی می‌دانند حضرت آقا چقدر به شعر آگاهند و نکته‌های ایشان را به دیده منت می‌پذیرند. توجه ایشان به ادبیات بسیار ارزشمند است و شاعران همیشه مورد لطف ایشان قرار می‌گیرند. باشد که ضیافت ماه به خاطره همه آرزومندان تبدیل شود.