تخریب زیستگاه، بلای جان حیات وحش شده است
100 گونه مهره‌دار در خطر انقراض
آوین صفایی
خبرنگار
امروزه تخریب زیستگاه‌های حیات وحش در بسیاری از کشورها از جمله ایران به مهمترین عامل مرگ گونه‌ها و از بین رفتن منابع ژنتیکی تبدیل شده است؛ به گونه‌ای که همزمان با تغییر اقلیم و تشدید فعالیت‌های انسانی اعم از جاده سازی، تغییر کاربری و قطع درختان و...، زیستگاه جانوران تکه تکه شده و حیوانات بی‌هیچ خانه و کاشانه‌ای، آواره شده و در معرض خطر انقراض جدی قرار گرفته‌اند. به اعتقاد رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش بوشهر، فراهم‌سازی بسترهای مناسب فرهنگی در جوامع محلی و مشارکت فعالان محیط زیست و مردم بومی در بحث حفاظت از تنوع زیستی، می‌تواند از صید غیرمجاز و شکار بی‌رویه جلوگیری کرده و مخاطرات پیش رو در زیستگاه‌ها و روند جمعیتی گونه‌های جانوری را به حداقل برساند.
«خسرو درویشی» رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش بوشهر، تخریب زیستگاه جانوران را مهمترین معضل کنونی حیات وحش کشور معرفی کرده و به «ایران» می‌گوید: عوامل انسانی در کنار عوامل طبیعی از جمله خشکسالی، سیل و... در دهه‌های اخیر اساسی‌ترین تهدیدها و تخریب‌ها را به حیات وحش کشور تحمیل کرده و خسارات جبران ناپذیری را به بقا و زیستگاه‌های این گونه‌های جانوری وارد کرده است. تغییر کاربری‌ها با توسعه جاده کشی‌ها و جوامع شهری، روستایی و عشایری، حفاظت از گونه‌های جانوری در حیات وحش را با چالش‌های مهمی مواجه کرده و همزمان با جزیره‌ای شدن بخش مهمی از زیستگاه‌های حیات وحش، بقای بسیاری از گونه‌ها را در معرض خطر انقراض جدی قرار داده است. همین امر نیز بحث حفاظت و مدیریت حیات وحش را به کلاف پیچیده‌ای تبدیل کرده و در همین اثنا نیز ضرورت بازنگری در قوانین حفاظت از حیات وحش را دو چندان کرده است. نمونه بارز این مشکلات را در سالیان گذشته و همچنین اخیراً در حفاظت از گونه یوزپلنگ آسیایی در جاده عباس آباد شاهد بودیم. متأسفانه طی چند ماه گذشته حداقل دو قلاده از این گونه باارزش و در حال انقراض کشور در همین جاده تلف شدند.
چرای بی‌رویه دام‌ها!
او چرای بی‌رویه دام‌ها در مراتع را یکی از مؤلفه‌های مهم تخریب و نابودی حیات وحش معرفی کرده و می‌گوید: در اکثر نقاط کشور شاهدیم که دامداران بدون داشتن پروانه قانونی برداشت از مرتع و همچنین در فصول غیرمجاز، اقدام به چرای همه دام‌های خود در مراتع کرده و با توسعه آن زیستگاه‌های حیات وحش را نابود کرده و همزمان به توسعه فرسایش خاک در این مناطق دامن می‌زنند. البته در این میان نباید از وجود سگ‌های بلاصاحب نیز غافل شد؛ چرا که این سگ‌ها در بسیاری از موارد، گونه‌های باارزش و در حال انقراض جانوری را شکار کرده و یا با رقابت غذایی، روند انقراض آنها را تسریع می‌بخشند.
به گفته خسرو درویشی، تخریب جنگل‌ها و وقوع آتش سوزی‌ها نیز یکی دیگر از عوامل نابودی حیات وحش به‌شمار می‌روند. هم‌اکنون برخی از حیوانات اعم از شیر و ببر که بیشتر در جنگل زندگی می‌کنند منقرض شده‌اند و اگر حتی الان نیز وجود داشته باشند زیستگاهی برای حیات و بقای خود ندارند. البته در کنار آتش سوزی‌ها و تخریب جنگل‌ها نیز نباید از نابودی بسیاری از تالاب‌ها و زیستگاه‌های وحوش بخصوص برای پرندگان آبزی غفلت کرد. مجموعه این چالش‌ها، تعداد برخی از گونه‌ها را محدودتر کرده و در مواردی نیز به کوچ اجباری آنها به مکان‌های دیگر انجامیده است.
به اعتقاد این مقام مسئول، شکار و صید بی‌رویه در کنار قاچاق گونه‌های جانوری در کشور نیز آسیب جدی به ساختار و عملکرد حیات وحش وارد کرده است. به طور نمونه شاهدیم که در بخش‌هایی از جنوب کشور، تعدادی از پرندگان شکاری زنده‌گیری شده و به کشورهای حاشیه خلیج فارس فروخته می‌شوند. همین امر نیز بقای این گونه‌های ارزشمند را در معرض خطر جدی قرار می‌دهد. البته باید توجه داشت که شکارهای بی‌رویه‌ای به دلیل دسترسی سهل و آسان شکارچیان به اسلحه (چندین میلیون اسلحه مجوزدار یا بدون مجوز) صورت می‌گیرد که باید تدبیری جدی برای مقابله با آن اندیشیده شود.
خشکسالی در حیات وحش
درویشی می‌افزاید: امروزه خشکسالی و تغییر اقلیم به حیات وحش تمامی کشور بخصوص بخش‌های مرزی و جنوبی ایران آسیب بسیار زیادی وارد کرده و بیماری‌هایی نظیر PPR یا طاعون نشخوارکنندگان کوچک و یا تب برفکی در برخی از استان‌های کشور مشکلاتی را برای حیات وحش ایجاد کرده است. از سویی دیگر طبق آخرین آمار منتشر شده بیش از ۱۰ هزار گونه از مهره‌داران در معرض تهدید انقراض قرار دارند، همچنین بیش از ۴۱ درصد از دوزیستان، ۲۶ درصد از پستانداران، ۲۱ درصد از خزندگان و ۱۳ درصد از پرندگان جهان در معرض تهدید انقراض قرار دارند. در کشور ما نیز اوضاع حیات وحش خیلی خوب نیست؛ چرا که در حال حاضر بیش از ۱۰۰ گونه جانوری مهره‌دار در خطر انقراض قرار گرفته و حدود ۱۶۰ گونه حفاظت و حمایت شده و بقیه گونه‌ها نیز در شرایط عادی قرار دارند. البته در این میان نیز بر اساس اهمیت زیستگاهی، زیباشناختی و حتی فرهنگی و تاریخی، گونه‌هایی در کشور کلیدی‌تر شده و نیازمند توجه و مراقبت بیشتری می‌شوند. به طور نمونه یوزپلنگ آسیایی یا میش‌مرغ در کشور به نمادی مهم تبدیل شده و یا پرندگانی مانند بالابان، بحری و شاهین در رسته گونه‌های کلیدی قرار گرفته و نیازمند حفاظت جدی‌تری هستند.
فرهنگ‌سازی در حفاظت
رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش بوشهر، اصلی‌ترین راه حفاظت از حیات وحش را اهتمام و تعهد همه نهادها و دستگاه‌های دولتی در همکاری و حفظ شاخص‌های زیست محیطی در کنار افزایش فرهنگ ارزشمند بودن گونه‌ها در سطح جامعه دانسته و می‌گوید: فراهم‌سازی بسترهای مناسب فرهنگی در جوامع محلی و مشارکت فعالان محیط زیست و مردم بومی در بحث حفاظت از تنوع زیستی، می‌تواند از صید غیرمجاز و شکار بی‌رویه جلوگیری کرده و مخاطرات پیش‌رو در زیستگاه‌ها و روند جمعیتی گونه‌های جانوری را به حداقل برساند. شاید وقت آن نیز رسیده است که بخش خصوصی در این امر مهم ورود جدی‌تری کرده و با سرمایه‌گذاری در جنبه‌های اقتصادی شکار و صید به صورت قرق‌های اختصاصی البته با رعایت همه موارد و موازین زیست محیطی، بخشی از سنگینی بار را از دوش متولیان حیات وحش در کشور بردارد. در هر حال حیات وحش و تنوع زیستی از میراث‌های اصلی زیست شناختی، ژنتیکی، فرهنگی و اجتماعی کشور است و صیانت از این میراث‌های گرانقدر نیازمند مساعدت و همدلی عموم هموطنان است.
بــــرش
دامداران بدون داشتن پروانه قانونی، اقدام به چرای دام خود در مراتع کرده که هم نابودی زیستگاه حیات وحش را در پی دارد و هم توسعه فرسایش خاک را.